Bu bosqichlarni anglashi insho ishlarida inqirozlar va to‘qnashuvlar insoniyatning rivojlanish siklining ajralmas qismi ekanini ko‘rsatadi, shuningdek, buyuk ustozlarning paydo bo‘lishi va har bir insonning ichki mehnati orqali ma’naviy yangilanish yuzaga kelishi mumkinligini bildiradi.
6-bob.
Davrlarning inson va jamiyatga ta’siri yuglar siklida ma’naviy va ijtimoiy o‘zgarishlar
Vaqt sikllari – to‘rt yug – nafaqat insoniyatning ma’naviy holatiga, balki ijtimoiy tuzilmalar, madaniyat, turmush tarzi va odamlarning ongiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu bobda biz har bir epoxada inson va jamiyat qanday o‘zgarishini, qaysi ma’naviy amaliyotlar dolzarb bo‘lishini, shuningdek tarixiy va zamonaviy misollarni aniq manbalarga tayangan holda ko‘rib chiqamiz.
To‘rt yugda ma’naviy va axloqiy o‘zgarishlar
• Satya-yuga – haqiqat va mukammallik davri: – Ushbu paytda odamlar yuqori ong darajasiga ega, tabiat va Xudoga uyg‘unlikda yashaydilar. Axloq, poklik, rahmdillik va rostgo‘ylik to‘laqonli namoyon bo‘ladi. Umr davomiyligi yuz minglab yillarga yetadi. Vedik matnlarda Satya-yugda odamlar chuqur tafakkur, meditatsiya bilan shug‘ullanib, g‘ayrioddiy qobiliyatlarga ega ekanligi ta’riflanadi.
• Treta-yuga – axloqiy pasayish bosqichi boshlanadi: – Odamlar ko‘proq tuyg‘ular va lazzatlarga moyillashadi, garchi asketizm va diniy qurbonliklar hali ham ahamiyatga ega bo‘lib qoladi. Umr davomiyligi taxminan 10 000 yilga qisqaradi. Ushbu davrda ulug‘ adolatparvarlar va avataralar, masalan, Rama paydo bo‘lib, dharmani tiklaydilar.
• Dvapara-yuga – axloq yanada pasayadi: – Umr davomiyligi taxminan 1000 yilga tushadi. Asosiy ma’naviy amaliyot ibodatxonalar oldida ibodat qilish va muqaddas matnlarni o‘qish bo‘ladi. Buyuk donishmand Vyasa Vedalarni to‘rt qismga ajratadi, shuning evaziga bilimlar saqlanib qoladi. Shu paytda ijtimoiy nizolar va urushlar ko‘payadi, ichki va tashqi mojarolar aks etadi.
• Kali-yuga – ma’naviy tanazzul va jaholat davri :– Umr davomiyligi sezilarli darajada qisqaradi, axloqiy qadriyatlar buziladi. Asosiy ma’naviy amaliyot – Xudoning muqaddas ismini madh etish (nama-sankirtana), hatto buzilish sharoitida ham bu amaliyotga kirish mumkin. Jamiyatda egoizm, korrupsiya va mojarolar oshadi.
Har bir epoxada ma’naviy amaliyotlar
Vedik manbalarda har bir epoxaga mos eng samarali ma’naviy amaliyotlar ta’kidlanadi:
• Satya-yugada – meditatsiya va chuqur tafakkur.
• Treta-yugada – qurbonliklar va marosimlar.
• Dvapara-yugada – ibodatxonalarda ibodat qilish va muqaddas yozuvlarni o‘rganish.
• Kali-yugada – Xudoning muqaddas ismini takrorlash (japa va kirtan).
• «Kali-yugada odamlar murakkab asketizmlarga kuchi yetmagan paytda, muqaddas ismni takrorlash eng oson va samarali ozodlikka yetish yo‘li hisoblanadi» (Bhagavat Purana 12.3.51).
Ijtimoiy o‘zgarishlar va tarixiy misollar
Turli yugalarga mos keladigan tarixiy davrlar o‘ziga xos ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlarni ko‘rsatadi:
• Satya-yugada vedik matnlarga ko‘ra kasta farqlari va ijtimoiy tengsizlik mavjud emas edi – odamlar uyg‘unlik va birlikda yashardilar.
• Treta-yugada ijtimoiy tabaqalar va kastalar paydo bo‘ladi, jamiyat murakkablashadi.
• Dvapara-yugada kastalar yanada qat’iylashadi va ijtimoiy taranglik oshadi.
• Kali-yugada kastalar aralashib, axloqiy normalar buziladi, bu esa zamonaviy tarixda nizolar, korrupsiya va inqirozlarning o‘sishi orqali namoyon bo‘ladi.