Insonning kelib chiqishi haqidagi ilmiy ma’lumotlar
Zamonaviy fan paleoantropologik topilmalar asosida ish yuritadi, ular bizga Homo turining birinchi vakillari – ya’ni bevosita ajdodlarimiz qanday va qachon paydo bo‘lganini tushunishga yordam beradi. Eng qadimgi turlardan biri Homo habilis – «mohir inson» deb hisoblanadi. Uning qoldiqlari birinchi marta 1960-yillarda Sharqiy Afrikaning Olduvay cho‘qqisida (Tanzaniya) Louis va Mary Leakey rahbarligidagi tadqiqotchilar guruhi tomonidan topilgan. Ushbu tur taxminan 1,5 dan 2,4 million yil avval yashagan. Homo habilis nomi uning qoldiqlari yonida topilgan oddiy tosh asboblaridan kelib chiqqan. Aynan shu tur ovqat tayyorlash va boshqa vazifalar uchun dastlabki asbob-uskunalardan foydalangan. Homo habilis miyasi hajmi taxminan 650 kub santimetr bo‘lib, bu hozirgi zamon odamlaridan ikki barobar kam, ammo avvalgi avstralopitek darajasidan ancha katta. Homo habilis bo‘yi taxminan 100 dan 135 santimetrgacha bo‘lgan va vazni 30–35 kilogramm atrofida baholanadi. Tananing tuzilishi inson va maymun xususiyatlarini uyg‘unlashtirgan, masalan, qo‘llari uzun va bo‘yi nisbatan kichik. Homo turining keyingi rivojlanish bosqichi – Homo erectus – «tik yuruvchi inson». U taxminan 1,9 million yildan 110 ming yil oldingacha yashagan va zamonaviy odamning bevosita ajdodi hisoblanadi. Homo erectus yanada kattaroq miyada ega bo‘lgan va asboblardan foydalanish madaniyati rivojlanganroq bo‘lgan. Bu topilmalar Afrika insoniyatning vatani ekanini va bizning turimiz evolyutsiyasining muhim bosqichlari aynan shu yerda yuz berganini tasdiqlaydi. Keniyada (Kubi Fora), Janubiy Afrikada (Sterkfontein) va Efiopiyada (Ledi-Geraru) topilgan qazilmalar bizning ilk insonlar haqidagi bilimlarimizni kengaytirishda davom etmoqda.
2. bob
Vedik nuqtai nazarida inson kelib chiqishi
Vedik an’analarga ko‘ra, inson nafaqat biologik mavjudot sifatida, balki ma’naviy mohiyatga ega ruh – vaqtincha tana ichida mujassamlashgan jon sifatida qaraladi. Vedalarda birinchi odamlar Satya-yug davrida paydo bo‘lgan deb ta’riflanadi – bu yuqori ma’naviyat va uyg‘unlik davri edi. Ushbu odamlar ongining yuqori darajasiga, uzoq umrga va sehrli, ajoyib qobiliyatlar egasi bo‘lganlar. Vedik matnlarda insoniyatning to‘rt yugga mos ravishda bir qator ma’naviy va jismoniy rivojlanish bosqichlaridan o‘tganligi aytiladi. Satya-yugda odamlar ilohiy manbaga yaqinroq bo‘lgan, ularning ongi toza va yorqin edi. Asrlar o‘tishi bilan, ayniqsa Kali-yugda, ma’naviyat pasayadi, umrbod qisqaradi, axloqiy saviya tushadi. Shuningdek, Vedalar insonlarning turli irq va turlarini, ularning ma’naviyati, donoligi va jismoniy xususiyatlari bo‘yicha farqlanishini tasvirlaydi. Ushbu farqlar yuglari davriga bog‘liq bo‘lib, ong va jamiyatdagi o‘zgarishlarni aks ettiradi.
Ijtimoiy tuzilmalar va kastalar
Vedik an’ana asosida to‘rtta asosiy kasta (varna) mavjud: brahmanlar (mopye’lar va ustozlar), kshatriylar (jangchilar va hukmdorlar), vaishyalar (savdogarlar va dehqonlar) hamda shudralar (xizmatkorlar va ishchilar). Har bir kasta jamiyatda o‘z vazifasini bajaradi va ularning uyg‘un o‘zaro aloqasi barqarorlikni ta’minlaydi. Kastalarning yug davrlari bilan bog‘liqligi shundaki, Satya-yugda kastalar ma’naviy jihatdan toza va vazifalariga aniq ajratilgan edi. Kali-yugda esa kastalar aralashib ketadi va axloqiy sifatlarning pasayishi kuzatiladi, bu esa butun davrning buzilishi va susayishining ifodasidir.