Алланың болмысы
Біз Аллаһ Тағала туралы айтқанда, Оның болмысының екі қырын айтамыз: Оның болмысы (зат) жəне сипаттары (сифат). Алла Тағаланың болмысын Одан басқа ешкім білмейді. Ол шексіз жəне өлшеусіз ұлы, ал барлық жаратылыстар мен олардың мүмкіндіктері шектеулі жəне Онымен салыстырғанда кемелсіз. Біз Оның мəнін түсіне алмаймыз жəне əрбір əрекет басынан бастап сəтсіздікке ұшырайды. Алла Тағала өзі туралы былай дейді: «Ол (бұл дүниеде) көзбен көрінбейді, бірақ Ол бəрін көреді. Ол əр нəрсенің нəтижесін біледі, əр нəрсені біледі». (Əнғам сүресі, 103-аят). Сол сияқты хадистердің бірінде Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай дейді: «Жаратылғандар туралы ой жүгіртіңіз жəне Жаратушы туралы ой жүгіртпеңіз. Алайда, парыз арқылы белгілі илаһи болмыстың кейбір қасиеттері бар. Біз оларды ретімен қараймыз. Құдайдың болмысы алтау. Илəһи болмыстың сипаттары тек Аллаһ Тағалаға тəн жəне Оған қатысты парыз. Демек, бұл қасиет басқа ешбір болмыста бола алмайды жəне Оның жетіспеуі мүмкін емес. Бар болу (Вуджуд) – Алдыңғы мақаладан біз Алланың бар екендігі басқа барлық нəрселердің бар болуы арқылы міндетті түрде белгілі екенін түсіндік. Басқаша айтқанда, жаратылыстар бар болғандықтан, Жаратушы да бар болуы керек. Демек, Ол міндетті түрде бар (уажиб əл-вужуд). Бұл барлық кезеңдерге, орындарға жəне ықтимал ғаламдарға қатысты. Бұл атрибуттың қарама-қарсылығы жоқ болу еді, бұл логикалық тұрғыдан мүмкін емес, өйткені ол басқа ештеңе жоқ дегенді білдіреді. Мəңгілік (қидам) – Барлық жаратылыстардың бар болуы Аллаһ Тағалаға тəуелді екенін түсінгеннен кейін, Аллаһ Тағаланың əрқашан бар екенін де түсіну керек. Уақыт – Оның жаратуы. Осылайша, Оның бар болуы уақыттан «бұрын» болды. Бұл Оны шектемейді жəне Оған əсер етпейді. Егер ол бітетін болса, Оның міндетті болуы өзгеріссіз жалғасады. Бұл келесі атрибуттың алдында болады.
Шексіздік (Бака) – Бұл атрибут жоғарыдағы нүктелерге қатысты. Аллаһ Тағала жоқ уақыт жаратылғанға дейін де, жаратылғанда да, кейін де болуы мүмкін емес. Жаратылыстардың ұқсастығы (Мухалафату лил-хауадис) – Аллаһ Тағаладан басқаның бəрі Оған тəуелді болғандықтан жоқтан пайда болды. Алла Тағаладан басқа барлық нəрсенің кемшілігі бар. Қасиетті жəне Ұлы Алла Тағала кез келген кемшіліктен пəк. Осылайша, Ол ешнəрсеге ұқсамайды, сонымен қатар оны елестете алатын нəрсеге ұқсамайды. Басқаша айтқанда, сіз оны қалай елестетсеңіз де, ол ондай емес. Өзін-өзі қамтамасыз ету (Қиям би нафсихи) – Аллаһ Тағала өзінің бар болуы үшін жаратушыға, мекенге, уақытқа немесе басқа нəрсеге тəуелді емес. Бұл Оның Өздігінен (Əс-Сомад) бар екенін білдіреді. Бірегейлік (Уахдания) – Бұл жерде Алла Тағаланың болмысы мен сипаттарына қатысты үш түрлі мағына қажет. Ол екіншісіз бір, ұқсассыз бір, сонымен қатар бөлінбейтін бір.