Жан саяхаты
Өлгеннен кейін жанға не болады? Ал туылғанға дейін? Жан неше даму сатысынан тұрады? Көптеген адамдар бұл сұрақтарды бастапқы нүктеден соңғы сапарға дейін қанша уақытқа созылатынын түсіну үшін қоятын шығар. Ислам ғұламаларының бұл мəселеде өз пікірлері бар… Құранға сəйкес, ол барлық өткен жəне болашақ оқиғалар, соның ішінде дүниеге келетіндердің есімдері жазылған барлық қасиетті жазбалардың бастапқы қайнар көзі болып табылады. Алла Тағала жандарды денелерге жабыстырмас бұрын жаратқан, бұл шариғатпен бекітілген. Алла Тағала олардың денелері (нəпсі) жаратылмай тұрып-ақ олардың барлығын жинап, олардан: «Мен сендердің Раббыларың емеспін бе?» – деп сұрағанда, бұл рух (Нұрдан жаралған) – Алла Тағалаға жауап береді (бірінші кезең). Барлық Жандар: «Иə, Сен біздің Раббымызсың», – деп жауап берді. Екінші кезең Жатырдағы өмір. Ана құрсағында дамыған ұрықтың денесіне жан жіберіліп, ұрық тірі болады. Ұрық балық жатырдың ішіндегі амниотикалық сұйықтықта тұрады, дəл балық сияқты. Ауа жұтпайды. Ол ананың плацентасы арқылы қанмен қоректенеді. Үшінші кезең – бұл дүниедегі өмір. 36 мен 40 апта аралығында (жүктілік) нəресте дүниеге келеді. Бала бірінші тынысын алып, жылайды. Жаңа туған нəресте күнəдан пəк, мұсылман отбасында немесе мұсылман емес отбасында өседі, дамиды, үйренеді, тəрбиеленеді. Нəрестедегі жан Тəнге қосылып Нəпсіге айналғаннан кейін Аллаһты жəне оның жаратушысы əрі Раббысы Аллаһ екенін, көкте берген уəдесін (шартын) ұмытқан. Дегенмен, діндер, қасиетті жазбалар, шақырулар, белгілер Рухтың берген келісімнің – Құдайдың бірлігі мен құдіреттілігіне ескерту ретінде қызмет етеді. Адам өмір бойы өзінің болашақтағы бақыты үшін, қазіргі кездегі табысы үшін күресуі керек. Оған бұл істе кей адамдарға, адамдар мен жындар ішінен шыққан шайтан кедергі жасап, адамды тура жолдан адастырады. Толық құдіреттілігіне қарамастан, Алла Тағала адамға таңдау еркін, жақсылық пен жамандықты, ақиқат пен жалғандықты берді. Адамның бұл өмірдегі əрбір ісі жазылады. Ол дамудың табиғи кезеңдерінен өтеді, дағдарыстардан өтеді, мақсатқа жетуге ұмтылады жəне сенім мен түсінікке ие болады: Құдай туралы, басқа адамдар жайлы. Қоғамдағы жəне үйдегі қарым-қатынас негіздерін үйренеді. Оның қалай өмір сүргеніне, не нəрсеге сеніп, не істегеніне байланысты оның болашақ тағдыры анықталады. Сондықтан үшіншісі – адам үшін өте маңызды сынақ алаңы. Барлығымызға ұнамайтын Төртінші кезең – Өлім. Құранда: «Əрбір жан өлімнің дəмін татады. Біз сендерді сынау үшін жақсылық пен жамандық беріп сынаймыз, ал сендер Өзімізге қайтарыласыңдар» (21:35) Жан денеден шыққаннан кейін Рух-қа айналады. Алла оны «əлами барзах» деген жерде сақтайды. Алладан басқаның бəрі жойылатын Қиямет келгенге дейін жақсылардың жаны жайдарлы жерде, жамандардың жаны жаман жерде сақталады. Одан кейін Қиямет күні келеді, барлығымыз қайта тірілеміз. Бесінші кезең – қайта тірілу. Мұсылмандар реинкарнацияға сенбейді жəне адам жаны бұл дүниеге Ақырзаман орнағанша қайтып келмейді. Бірақ олар Қиямет күніне – барлық жандар қабірлерінен қайтатын күнге сенеді. Мойынсұнған жандар жəннатқа мəңгілікке барады. Зұлымдар мен кəпірлер жаза үшін тозаққа түседі. Бұл дүниеде Жаратушы Алладан басқа жалған тəңірлерге табынатындар, Аллаһты елемейтін, қабылдамайтын немесе сенуден бас тартқандар о дүниеде (мəңгілік) тозаққа түседі. Бұл күн адам құпиясын ашатын күн болады, ештеңе жасырын болмайды. Бұл өмірде адамдардың бір-бірінің алдындағы міндеттерін орындай алмағандықтан жиған қарыздарын есеп беретін жəне өтейтін күн болмақ. Алтыншы кезең – Жəннат пен Тозақ. Бүлікшілер мен зұлымдар тозаққа кіреді. Олар күйіп-жанып, шөлдеп, істеген істеріне өкініп, азап пен үмітсіздікте қалады. Олардың денелері жаңарып, азабы Алла Тағала белгілегенше ұзақ болады. Əл-Бухари (3260) жəне Муслим (617) Əбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Тозақ Раббысына шағымданып: «Раббым, мен өзімді жеп жатырмын», – деді. Содан кейін оған екі дем шығаруға рұқсат етілді: біреуі қыста, екіншісі жазда. Бұл ең қатты ыстықты жəне ең қатты суықты сезінетін күндерде болады ». Осы өмірде Ыстық пен суыққа төзімділігіңіз қалай? Мойынсұнғыш, мейірбан жандар жəннат мекеніне кіріп, барлық қалаулары орындалады. Онда өзендер ағады, жас серіктер, əдемі сарайлар. Олар уайым-қайғыдан, ауыртпалықтан арылып, көзі көрмеген, құлағы естімеген, елестете алмайтын көп нəрсені сонда көреді…» Қартаймайды, ауырмайды, ыңғайсыздық көрмейді. Жəне олар сонда мəңгі қалады. Көріп отырғаныңыздай, қазіргі өмір – жанның алты сатысының бірі ғана. Бірақ дəл осы кезең алдағы мəңгілік болашақты анықтайды. Жаратушының разылығы мен жəннатқа жетелейтін жолға Алла Тағала нəсіп етсін. Жетінші кезең – Тозақтың жойылуы. Мұсылмандар тозақты Алла кешірмегендердің арасынан кəпірлер мен күнəһарлар болатын жер деп түсінеді. Мұсылмандар тозақ туралы ақпарат көздерін Құраннан жəне Мұхаммед пайғамбардың сөздерінен алады. Тозақта күзетшілер бар – 19 қатал періште, ал тозақтың басты күзетшісі құдіретті періште Мəлик. Пайғамбарымыздың сөзінен шығатындай, тозақ пен жəннат бұрыннан жаратылған, бірақ адамдар оған қияметтен кейін ғана кіреді. Тозақта жердегі оттан бірнеше есе азапты от азабы, қайнаған су мен іріңнен жасалған сусындар, сондай-ақ тозақтық зəккум ағашының жемістері күтіп тұр. Кəпірлердің тозақта қалуы мəңгілік, алайда мұсылмандар сенген нəрселердің бəріне сеніп, күнəларын өтемейінше, ал күнəһар мұсылмандардың тозақ азабы мəңгілік емес жəне уақыт өткен соң тоқтайды. Тозақ отынан құтылып, жəннатқа да кіреді. Құранның қасиетті мəтіндерінде тозаққа қатысты көптеген сілтемелер бар, мысалы: «Олардың қалауы оттан шығу болады, бірақ олар одан ешқашан шықпайды, олар үшін мəңгілік азап бар» «Расында, Кімде-кім иман келтірмей, арамдық жасаса, Алла тағаланың мейіріміне бөленіп, оларды тозақ жолынан басқа жолға салмайды, олар мəңгі қалады». «Мен оны жер асты əлеміне жіберемін. Жер асты əлемінің не екенін қайдан білесіз? Ол ештеңені аямайды жəне артында ештеңе қалдырмайды, адамды өртеп жібереді. Оның үстінде он тоғыз (күзетшілер) бар». (Құран 74:26:30) «Олар: «Ей, Мəлик! Раббың бізді құртсын!», – дейді: «Сен қаласың!», Біз сендерге ақиқатты бердік, бірақ сендердің көбің ақиқатты жек көресіңдер». «Иман келтірмегендер үшін қайнаған сусын жəне иман келтірмегендері үшін азап бар». МƏҢГІЛІК деген сөзге келетін болсақ, бұл Алланың мəжбүрлікпен жазған сөзі. Аллаһ МƏҢГІЛІК ЕМЕС, УАҚЫТША десе күллі Ислам дінінің мəн-мағынасы болмас еді. Мəңгілік тозақ бұл жерде ұзақ уақытты білдіреді, бірақ қаншалықты ұзақ, Алла артық білуші. Расында Тозақ күнəнің ең тиімді, нəтижелі емі. Құранның көптеген аяттарында жəннат пен тозақтың мəңгілігі туралы мəселе көтерілген. Мүміндердің мəңгілік рахатта болатынын, ал күнəһарлардың мəңгілік азапта болатыны Исламды жындылықпен қабылдаудан. Ғылыммен (рационалды) қабылдайтын болсақ, мына аятқа мəн берейікші «Олар оларда мəңгі қалады жəне өздері үшін өзгерісті қаламайды» («Үңгір» сүресі, 108-аят). Бұл жерде бір сырдың жасырылғаны анық. Атақты мистик Ибн Араби «Фусус əл-Хикам» кітабында күнəһарлардың тозаққа түскеннен кейін табиғаты өзгеретінін, оның отқа айналатынын, содан кейін олар отта болудан лəззат алатынын жəне олар үшін азап тəтті болатынын жазған. Бұл ретте жəһмиттік тариқаттың негізін қалаушы атақты бидғатшы Жəһм ибн Сафуанның жəннат пен тозақтың шектілігі туралы айтқаны белгілі. Атақты имамдар арасында жəннаттың мəңгілігін мойындап, тозақ бір күні жойылады деп сенгендер де болды.
Кейбіреулер бұл пікірді Ибн Таймияға жатқызады. Сонымен қатар Ибн əл-Қайим өзінің «Хади əл-арвах» жəне «Шифа əл-алил» трактаттарында тозақ жойылады деген пікірге басымдық береді. Рас, оның тағы екі еңбегінде – «Əл-Уабил ас-саиб» жəне «Тариқ əл-хижратайн» – керісінше, тозақ мəңгі болады деп айтылған. Айта кету керек, Ибн əл-Қайим бұл мəселені мұқият зерттеп, сахабалар мен тəбистерден келген бірнеше асарларды жинаған, олардан тозақтың шектілігі туралы қорытынды жасауға болады. Бұл аңыздар оны өмірінің кейбір кезеңдерінде бірдей көзқараста болуға, содан кейін көзқарасын өзгертуге итермеледі. Атап айтқанда, Ибн əл-Қайим «Хади əл-арвах» кітабында Ибн Масуд, Əбу Һурайра жəне Ибн Амрдың күнəкарлар көптеген ғасырлар бойы сонда болғаннан кейін тозақта ешкім қалмайтын күннің келетіні туралы əңгімелерінен мысал келтіреді. Сондай-ақ Ибн əл-Қайим Омар ибн əл-Хаттабтың мына сөздерін келтіреді: «…Ғасырлар бойы отта қалады, бір күні олар сонда да шығады .” Ибн əл-Қайим бұған Құранда қайта-қайта айтылғандай, Алланың барлық нəрсені қамтитын мейірімінің тозақ үшін жаратылғандарға да əсер ететінін жазады. Мейірімді Раббы оларды шексіз азапқа қалдырмайды жəне бұл оның ойынша Құранның үш аятында көрсетілген. Біріншісі – Алла Тағаланың: «Олар сонда ұзақ ғасырлар қалады» («Хабар» сүресі, 78-аят, 23-аят). Тозақтың шектілігі туралы пікірге негізделген екінші аят «Мал» сүресінде. Қиямет күні кəпірлердің: «Раббымыз, біріміз бірімізді пайдаландық, ал сен бізге белгілеген уақытымызға жеттік», – дейді. Олар істеген істерін мойындап, тек Аллаға ғана құлшылық етіп қоймай, Оған мойынсұнбағандарына өкінеді. Бірақ жауап ретінде олар естиді: «От сенің тұрағың болады. Алла қаласа, сонда мəңгі қаласыңдар» («Мал» сүресі, 6-аят, 128-аят). Һуд сүресінің үзіндісі. Онда былай делінеді: «Бейшара отта қалады, олар күрсініп, ыңылдап тұрады. Раббың қаламағаны болмаса, олар аспан мен жер бар болғанша сонда мəңгі қалады. Расында Раббың қалағанын істейді» (11 Һұд сүресі, 106-107 аяттар). Көптеген ғасырлардан кейін Аллаһ олардың азабын жоя алады, өйткені Оның мейірімі Оның ашуын басып, барлық нəрсеге таралады. Бұл арада имамдардың басым көпшілігі – бұл ақидаға қатысты көптеген трактаттарда көрініс тапты – жəннаттың лəззаттары тоқтамайтыны сияқты, жəннат пен тозақ ешқашан жойылмайды жəне кəпірлердің жазасы тоқтамайды деп сенді. Əрі Аллаһ жақсырақ біледі. Дəлелсіз, бірақ логикалық тұрғыдан Ең соңғылар болып Тозақ жойылатын болса – Абу Лəххəб, Дəджəл жəне ең соңғы Ібліс шығуы керек. Осымен Тозақ өз-өзін жоюуы. Жұмақта мəңгілік өмір жалғасады. Əрі қарай бірдеңе деуге менің басым жетпей барады…