Ислам модернизациясы. 1 Бөлім

Ақырзаман

Ақырзаманның негізгі жəне кіші белгілері туралы көптеген хадистер бар жəне 14 ғасыр ішінде дүниеде болып жатқан оқиғалар олардың сенімділігін растайды. Бұл кітапта мен мұсылмандардың қазіргі үмметі үшін ең өзектісін ғана ұсынамын.

1)      Пайыздан жемеген (яғни, өсімқорлықпен айналыспаған) халық пен банк қалмады. Бірыңғай кредитпен қоректенбесе де, оның шаңына тұншыққан талай адамды көрдік, естідік. Ең бірінші проблема адам үшін финанстық жағдай

Негізінде несиелер мен қарыздар психикаға өте теріс əсер етеді, бірақ тек қазаққа емес. Ипотека 20-30 жылға дейін, автокредит 10-20 жылға дейін, жиһаз 3-5 жылға дейін бөліп төлеу. Бөліп төлеу деген не – қаржылық ауыртпалық, оны қанша сезінбейі жүре берсек те, ипотека мен кредитті банк сізге тегін беріп жатқан жоқ, біз соны əлі күнге дейін түсінбейміз. Рассрочка да тегін емес, товардың бағасын көтеріп қояды, бəрібір сол пайызды қайтарып бересіз. Доставка тегін – бұл маркетингтік қадамдардың бірі. Адамның психологиясымен ойнау өте оңай.

Қарыз алушының өтеуге ақшасы бар болса, 1-2 шағын несие əдетте психологиялық жағдайға əсер етпейді, нағыз өз-өзіне сенімді адамдар. Мен ұзақ мерзімді борыштық міндеттемелері бар қарыз алушыларға таңғаламын, сен менің жазғанымнан бір нəрсе түсіндіңіз бе? Сізге бір адам тап болған қиын жағдай туралы айтып берейін, ол жұмысынан айырылып қалды, ал оның қалған қарызын кім төлейді? Бұндай адам ең бірінші қорқыныш сезімін бастан кешіреді, жаңа жұмыс іздеудің орнына, төлемге қабілетсіздігін мойындамайды.

Несиені қайтара алмай қалған кезде басқа жұрт ашуланып, депрессиялық күйге түседі, бірақ тек қазақтар емес, себебі үкімет өзі берді, өзі жапсын. Қарыз алушыларға тұрақты күйде немесе, ол сондай-ақ, ұзартылған күйзеліс күйі қауіп төндіреді.

Басқа жұрт үнемі қысымды сезінеді, əсіресе несиені өтеу тек өзіне ғана байланысты болса. Ал қазақ еркіндік сезінеді, əсіресе қағазды қолға алған кезде.

Басқа жұрттар қарызын төлей алмаса – басқалармен қарым-қатынасы нашарлайды, бізде керісінше күшейеді. Адам тұйық болады жəне басқа адамдармен араласудан аулақ болады. Ал қазақ ешқашан сондай ақкөңіл болмаған, дəл сол кезде шын ақкөңіл болады, басқа адамдармен араласуы он есеге көбейеді. Борышкердің достарымен кездесуге мүмкіндігі жоқ, өйткені ол ақшасын үнемдеп жұмсауға мəжбүр болады, қазақ ысырапшылдығын жалғастыра береді. Сондықтан қарызы бар адамдар жиі барлық байланыстарды тоқтатады, қазақ болса байланыстарды күшейтеді.

Жақын адамдармен қарым-қатынас нашарлайды, қазекемдікі жақсарады. Борышкер жұмсалған əрбір тиын үшін кез келген себеппен отбасына талап қоя бастайды, қазақ келесі тойға дайындығын бастайды. Денсаулыққа да нұқсан келеді, қазақ өлер сəтінде ғана денсаулықтың қадіріне жетеді. Тұрақты стресс жағдайында жұмыс істейтін ағза қалпына келуді тоқтатады, қазақтың денсаулығы өзінен-өзі қалпына келе бастайды. Қанда адреналиннің жоғары деңгейі сақталады, бұл иммундық жүйенің жұмысына кедергі келтіреді, қазақ стрессті стресспен жеңеді. Адам вирустар мен бактериялардың барлық түрлеріне осал болады, қазақтың иммунитетіне жететін иммунитет жоқ.

Демалыстың кез келген түрі пайдалы, миды несие туралы ойдан тазалау үшін, қазақтың миын тазалап қажеті жоқ, самоочищение. Басқа жұрттың Миы үнемі «қауіп» сигналын жібереді, ал қазақтың Миы «қашуға дайындалу» арқылы жауап береді. Жұрттың Миы үшін бұл соғыс, ал қазақтың Миы үшін бұл қалыптың жағдай.

Көбінесе мұндай жағдайларда адамдар миындағы қарызынан қашу үшін алкогольге немесе есірткіге жүгінеді. Бір күнə, одан да ауыр күнəларға алып келеді. Неліктен қарызы бар адамдар тағы жаңадан несие алады? Психологтар бүй дейді: Адам несие алған кезде эйфория күйінде болады. Ол өзінің арманына бір қадам жақын түрады. Ол қатты қалаған объектісіне (машина, пəтер, құрал-жабдықтар, т.б.) қарап, көптен бері қалаған нəрсеге ақыры қол жеткізе алатынын түсінеді. Сатып алудан эйфория басылғанда, пайыздарға, төлемдердің мөлшеріне жəне ақылмен бұның бəрі қарыз екендігін түсінген кезде алдану жəне əділетсіздік сезімі пайда болады. Күйзеліс салдарынан, қиын жағдайлардан шығу қабілеті жоғалады. Ішкі тепе-теңдік бұзылуы мүмкін.

Бір қызығы, несие бойынша өмір кейбір қарыз алушылар үшін өте ыңғайлы. Міне, мұндай адамдардың терең сенімдері:

1) Болашақ ай сайынғы нақты төлейтін ақшаларды белгілеп қояды.

2) Қарызбен өле алмайды – себебі оның өмірі сақтандырылған, вдруг жаңбыр жауып кетсе, қолшатырыңыз бар.

3) Қарыз алушының өмірі басқалар үшін құнды болады, себебі ол тез арада байып кетеді.

4) Барлық ақша жоспарланған, бұл өмірге тəртіп əкеледі.

5) Несиелер сізді тұрақты болуға жəне қол жеткізілген табыс деңгейінен төмен түспеуге міндеттейді.

6) Ортақ қарыздар ерлі-зайыптыларды ажырасудан сақтайды. 7) Ажырасқан жағдайда мүлікті бөлуден қорғау.

Несиенің пайдасы да бар екен деп қазекең қатты қуанып кеткен шығар. Бірақ бұл қарыздық тұзаққа түспеу үшін жайлылық иллюзиясы ғана. Сізге ең бастысы шыныменен уақытында қарыздарыңыздан құтылу маңызды. Сіз қарыз алғыңыз келетінін түсіндіңіз: кіріс пен шығыстың жоспарын жасайсыз, болашаққа қарайсыз жəне нағыз мұсылман сияқты өз əрекеттеріңізге жауапкершілікпен қарайсыз. Міндетіңізді орындауға дайын болған кезде ғана сіз несиеге дайынсыз.

Сонымен қатар, Жеке тұлғаның жетістіктерді немесе сəтсіздіктерді тек ішкі немесе тек сыртқы факторларға жатқызу қабілеті бар. Бəрін іштен көретін адамдар өзімен болған барлық жағдайға өзін кінəлі санайды. Қиын қаржылық жағдайда адам өзін-өзі кінəлайды, одан қалай шығуға болатынын ойлап, содан кейін нақты əрекеттерге барады. Өз проблемаларына қоршаған орта жəне басқа адамдар кінəлі деп есептейтін сырттан көретін адамдар үшін қиынырақ. Бəрін сырттан көретін адамдар теріс əсерге көбірек бейім. Əрине, жағдайдан шыға алмау сияқты обсессивті ойлар мен эмоциялардың тұйық шеңберінен шығу үшін өз психологияңызбен жұмыс істеу қажет.

Не істеу керек: тығылу керек, қашу керек. Қалжың, психологиялық стрессті азайту үшін жағымды эмоцияларға көбірек көңіл бөліңіз, сондай-ақ болашаққа деген қорқынышты азайту үшін қосымша табыс көзін қамтамасыз етіңіз.

Жағымсыз əсерді азайту позитивті, продуктивті ойларға назар аударуды үйрену пайдалы. Күн сайын өзгелерге, өмірге, Аллаға ризашылық пен қуаныш білдіріңіз. Жұмысты жоғалту қорқынышын азайту үшін қосымша табыс опцияларының болуы маңызды. Күнделікті қуаныш пен қанағаттану деңгейін арттыру үшін демалыс пен жұмыс уақытын жоспарлаңыз, психоэмоционалдық жаттығу жасаңыз, өзіңізге ұнайтын, Жаратушыға ұнайтын амалдарды жасау маңызды.

Өзіңізді психологиялық ұрып-соғып алмау маңызды. Көбінесе сіздің Санаңыздағы бейне (Визуализация) шындықтан (шынайы өмірден) əлдеқайда қараңғы болады. Теріс ойларға көп көңіл бөлуді тоқтатып, қазіргі сəтке назар аударыңыз. Қарапайым тыныс алуыңызды бақылаңыз, ішкі тыныштықты қамтамасыз етуді үйреніңіз (Жеті Аспан кітабынан). Бұл күйде жұмыс əлдеқайда өнімді болады, жаңа идеялар пайда болады жəне басқалармен қарым-қатынас жасау оңайырақ болады. Спортпен айналысу психологиялық стрессті азайтуға көмектеседі. Тағы бір тиімді əдіс – ішкі алаңдаушылықтан шығу үшін оңаша жерде айқайлаңыз, қалжың, бірақ бұл шыныменен көмектеседі екен. Бұл мүмкін болмаса, дəптерге жағымсыз ойларды жазуды ережеге айналдырыңыз. Осылайша сіз басыңызды олардан тезірек босата аласыз.

Алаңдаушылық пен қорқынышқа қарсы Позитивті, рационалды көзқарасты сақтап, ағымдағы жағдайға емес, оны қалай түзетуге болатынына назар аудару маңызды. Э Қарызыңызды өтеу үшін үнемдеуге кеңес беремін. Бұл керемет кеңес емес, бірақ сіз кезінде ақшаны үнемдемегенгіғ салдарынан қарыз алдыңыз. Қарыз алушының қалай да болса несиені қайтаруға тырысуы өзіне психологиялық соққы болып тиеді.

Көбінесе мерзімі кешіктірілген төлемдері бар адамдар банк қызметкерлері мен инкассаторлардың жек көретін тұтынушылары болады. Ішкі абырой сезімін сақтаңыз жəне манипуляцияларға, өзіңізді ашуландыруға, қорлау əрекеттеріне жауап бермеуге тырысыңыз, ұмытпаңыз сіз банктің ең жек көретін тұтынушысысыз. Есіңізде болсын, олардың сізді қорлауға құқығы жоқ. Егер коллекторлар сізге қауіп-қатер төндіріп немесе теріс мəлімдемелерге жол берсе, сіз олар туралы шағымдана аласыз. Мен сізге қандай жағдай болса да жасырынуға кеңес бермеймін. Бұл тек қорқыныш сезімін арттырады. Адам белгісіз нөмірдің кез келген қоңырауынан қорқа бастайды, қараңғыда көшеге шығуға қорқады, тұйық, ашушаң болады. Банкке хабарласып, жағдайды түсіндіріп, ағымдағы мəселенің шешімін бірге табуға тырысыңыз. Мысалы, кейінге қалдыруды сұраңыз. Проблемалар туралы ойламауға тырысыңыз. Миыңызға демалыс беріңіз. Осыдан кейін жұмысыңыз əлдеқайда тиімді болады. Өз өміріңізге жауапкершілікті алыңыз, экономикалық жағдайды, отбасын, жұмыс берушіні кінəлауды доғарыңыз. Бұл қарапайым болып көрінеді, бірақ іс жүзінде бұл оңай емес. Өз өміріңізді басқаратын жалғыз адам өзіңіз екеніңізді ұмытпаңыз. Қиын қаржылық жағдайдан шығуға көмектесетін жаңа мүмкіндіктер мен перспективаларды ашыңыз.

2) Көптеген адамдар дінді дүниелік игіліктерге (құны жоқ) айырбастайды.

Сасық дүние – бұл Аллаға деген сенімнің төмендеуіне ықпал ететін жəне олардың азғырушылары – сыртқы факторлар арқылы ішкі Аллаға деген адалдықты бұзушылар. Дүние тіршілігінің арбауына алданып, уақытын тек дүние игілігіне (құны жоқ) жұмсаса, ол тек дүние лəззатын ғана алады. Расында, Алланың құлы тек дүние тіршілігін құмарта қаласа, оған жаны берік болса, бір сөзбен айтқанда Дүниенің құлы болса, тек соған ғана тəуелді болса, иманы мен тақуалығы əлсірейді.

Ибн əл-Қайим, Аллаһ оны рахым етсін, былай деп жазды: «Алланың құлы осы дүниеге қаншалықты шөлдесе, соғұрлым оған қанағаттанса, соғұрлым ол Аллаһқа мойынсұнуға жəне ақырет мекеніне жетуге тырысады». Міне, сондықтан Хаким əрі бəрін білуші Алла Құран Кəрімнің көптеген аяттарында бұл дүниенің азғындығы мен мəнсіздігін баяндаған.

Аса Пəк Раббымыз: «Біліңдер, дүние тіршілігі араларыңдағы ойын жəне көңіл көтеру, безендіру мен мақтану, сондай-ақ көбірек мал-мүлік пен бала-шағаға ие болуды қалау. Бұл (дүние) жаңбыр сияқты, өсімдіктер диқандарды қуантады, бірақ кейін олар кебеді, сіз олардың сарғайғанын көресіз, содан кейін олар шаңға айналады. Ал ақыретте Алладан қатты азап пен кешірім жəне қанағат бар. Дүние тіршілігі тек алдау» («Темір» сүресі, 20-аят);

«Оларға дүние тіршілігі туралы мысал келтір. Ол көктен түсірген су сияқты. Жердегі өсімдіктер онымен араласады (немесе оның арқасында араласады), содан кейін желмен шашыраңқы шөптің құрғақ сабақтарына айналады. Расында Алла əр нəрсеге құдіретті. Байлық пен бала-шаға дүние тіршілігінің сəні, бірақ Раббыңның алдында өшпейтін ізгі амалдардың сауабы жақсырақ əрі солардан үміт артқаның абзал.» («Үңгір» сүресі, 45-46 аяттар);

«Алла қалағанының ризығын көбейтеді немесе шектейді. Олар дүние тіршілігіне қуанады, ал бұл дүние тіршілігі ақыретпен салыстырғанда өткінші лəззат» («Найзағай» сүресі, 26-аят);

«Ақиқатында, Бізбен кездесуді үміт етпегендер, дүние тіршілігіне қанағат етіп, оған разы болғандар, сондай-ақ аяттарымызды ұмытқандар, тапқандары үшін от оларға пана болады» (Юнус сүресі, 7-8 аят).

Бұл тек дүние тіршілігін ғана мойындап, оған сүйеніп, Алланың белгілеріне немқұрайлы қарап, Оған жолығудан үміттенбейтіндердің барлығына жасалған ең үлкен ескерту.

Алла Тағала дүниеден разы болған мүміндерді сөгіп: «Əй, иман келтіргендер! Неліктен сендерді Алла жолында жорыққа шақырғанда, жерге қатты құлайсыңдар? Ақыреттен гөрі дүние тіршілігіне ризасыңдар ма? Бірақ дүние тіршілігінің өткінші лəззаты ақыретпен салыстырғанда шамалы» («Тəубе» сүресі, 38-аят).

Ал Амр ибн Ауқтың (Алла оған разы болсын) хадисінде Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Алланың атымен ант етемін, мен сендерге кедейлік келеді деп қорықпаймын. Мен жер бетіндегі дүние, сенен бұрын жайылғандай, сендерге жайылып, сосын олар жарысқандай, сендер де оған жарысасыңдар жəне олар құрдымға кеткендей, сендер де құрып кетесіңдер деп қорқамын» (əл-Бұхари, Муслим). Хадистің бір нұсқасында: «…жəне оларды қалай баурап алса, сендерді де баурап алады» (əл-Бухари, Муслим) делінген.

Бұл тақырыпта көптеген қасиетті мəтіндер бар жəне кімде-кім Аллаға деген сенімі мен махаббатын нығайтып, оны жамандықтар мен кемшіліктерден қорғағысы келсе, дүниелік сəн-салтанаттан аулақ болуы керек жəне жердегі азғыруазғырушы адамдардан немесе топтардан сақтануы. Алайда, бұл Ақиқат туралы ойлағанда ғана мүмкін болады.

Жердегі өмір өткінші, ал дүние игіліктері тез бұзылатын, тұрақты емес, кемелсіз жəне елеусіз. Егер адам олар үшін жарысып, солар үшін талпынса, онда олар оған көптеген қиыншылықтар мен қайғылар əкеледі, бұл дүниеде болмаса да ақыретте. Ақырында, өлім сəтінде дүниеге деген махаббат жоғалып, уақытша бақыт тоқтап, оның орнын мұң мен өкініш басады.

Ақырет өмірі мен оның таянуы, əрі болмай қоймайтын басталуы туралы ойлау керек. Ол ұзақ жəне мəңгілік, ал оның пайдасы мен қуанышы ұлы жəне асыл болады. Олар біздің жердегі дүниеден мүлде басқаша болады, өйткені Аса Пəк Алла Тағала бекер айтпаған: «Бірақ жоқ! Ақырет жақсырақ əрі ұзағырақ болса да, дүние тіршілігін артық қоясыңдар» («Аса жоғары» сүресі, 16-17 аяттар).

Дүние нығметтері кемшілікке толы жəне өтпелі болса, ақырет нығметтері кемел əрі тұрақты. Адам осы екі ақиқатты ойлап, дүние мен ақыретке дұрыс қараса, болашақ өмірді, яғни мəңгілік өмірді артық көретіні жəне бұл өтпелі дүниеге арқа сүйемейтіні сөзсіз. Алла Елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын, оның сахабалары мен олардың өмір жолындағы тағдыры туралы ой жүгірту оған осында көмектеседі. Дүниелік заттарды тастап, олардан бас тартты; оларды жан-тəнімен жақсы көрмеді жəне оларды өз ізденістерінің объектісіне айналдырмады. Олар бұл дүниені жұмақ емес, түрме деп санады, аскетикалық өмір салтын ұстанды жəне жердегі сəн-салтанаттан аулақ болды. Бірақ егер олар оны қаласа, олар одан қалағанның бəрін алар еді. Пайғамбарымызға, оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын, жердегі қазынаның кілті ұсынылды, бірақ ол одан бас тартты. Оның серіктеріне жердегі игіліктер молынан берілді, бірақ олар оны ақыретте жомарт сыбағаға айырбастамауды жөн көрді. Олар бұл дүниенің мəңгілік мекен емес екенін, қуаныш мекені емес екенін, тек уақытша пана екенін білді. Олар мұның өте тез таралатын жазғы бұлт немесе аяқталмай тұрып шыңына жетуге уақыты жоқ өткінші арман сияқты екенін түсінді.

Алла Тағала: «Егер біз оларға ұзақ жылдар бойы [игіліктерді] пайдалануына рұқсат етсек, содан кейін оларға уəде етілген нəрсе келсе, онда оларға пайдалануға рұқсат етілген нəрсенің ешбір пайдасы болмайтынын білесің бе?» – деді. («Ақындар» сүресі, 205-207 аяттар);

«Сол күні Аллаһ оларды (жерде немесе қабірлерде) күннің бір сағаты ғана болғандай жинайды да, олар бір-бірін таниды» («Юнус» сүресі, 45-аят);

«Қиямет келген күні күнəһарлар [жер бетінде немесе қабірлерінде] бір сағат қана болдым деп ант етеді» («Рим» сүресі, 55-аят).

Алладан жүректерімізді Иманмен қуаттап, ашық (адам адамға) пен жасырын (шайтан адамға) азғырулардан сақтасын.

3) Фитна күнде келеді, ал адамдарды жас, тəжірибесіз ұрпақ басқарады.

Исламдағы фитна – «азғыру» немесе «сынақ», араб тілінен аударғанда «күйзеліс» деп те аударылады. «Фитна» сөзінің – «келіспеу», «бөліну» немесе «бұзақылық» деген де мағыналары бар. Аллаһ екіжүзділер туралы: «Егер олар сендермен жорыққа шықса, сендерге тəртіпсіздіктен басқа ешнəрсе қоспайды, керісінше, араларыңда шатасушылық тудырады» деді. Фитна сөзінің Құран мен Пайғамбардың сүннетінде кездесетін тағы бірнеше мағынасы бар.

Сынақ мағынасында: Алла Тағала бұл сөздің мағынасын «Əнкəбут» сүресінің 2 аятында былай деген: «Адамдар: «Иман келтірдік» дегені үшін ғана емес, сыналатындарына шын сенеді ме? Азғыру мағынасында: Алла Тағала «Əнғам» сүресінің 53 аятында: «Осылайша олардың кейбірін кейбірімен сынадық». Көпқұдайшылық, имансыздық немесе бүлік мағынасында: Алла Тағала «Бақара» сүресінің 193 аятында: «Фитна жойылғанша олармен соғысыңдар» деген аятында. Бұл аятта фитна сөзі Алла Тағала «сенбеу» деген мағынада да қолданылған.

Ақиқаттан адастыру мағынасында: Бұл сөзді қолдануға болатын тағы бір анықтама – “адастыру” немесе “шатастыру”. «Мəида» сүресінің 49-шы аятында: «Олардың нəпсілеріне берілме жəне олардан сақтан, олар сені Аллаһтың саған түсіргенінің бір бөлігінен бұрып жібереді» («Мəида» сүресі) аятындағы «фитна» сөзінің мағынасы осы.

Күнəһар əрекеттердің мағынасында «Фитна» сөзінің тағы бір мағынасы «күнəлар», «өлтіру» немесе «жаза».

Мұсылмандардың Ислам жолына кедергі келтіретін анық жəне көрінбейтін адастырулар мен азғырулардан аулақ болуы керек, бұл отбасында, жұмыста жəне ақша, мүлік айырбас кезінде өте маңызды. Мұсылман шатасудан аулақ болуы керек, өйткені адамдар мен жындар арасындағы залымдар зұлымдық мен бұзақылық жасайды, тақуаларға кедергі келтіруі мүмкін.

Мұсылман өзінің сеніміне əсер ететін барлық нəрселерден сақ болуы керек: мумин өзін тəртіпсіздіктерден, əсіресе идеологиядағы немесе ақидадағы эмоцияналдық толқулардан жəне лайықсыз мінез-құлық пен қате пікірлерден қорғауы керек. Зұлымдық тез таралады жəне тек жүректерге ғана емес, адамдардың іс-əрекетіне, бүкіл қоғамға əсер ететін жұқпалы аурумен салыстыруға болады. Мұндай ауру қайырымды адамға да, жауызға да ізін қалдырады жəне оның нəтижесі əрқашан апатты болады.

Исламда адасулар мен азғырулар ешбір нұрдан ада қараңғылықпен салыстырылады, өйткені олар мұсылманның сенімі мен түсінігіне соншалықты əсер етіп, адам аз уақыт ішінде өзгере алады: мумин мұсылманнан, адам кəпір мұсылман болуы мүмкін, кəпір мұсылманнан кəдімгідей кəпірге айналып кетуі мүмкін. Исламда имандары (сенімі) əлсіз адамдар өздерінің нəпсілеріне (қалауларына) еріп, күнəлары салдарынан фитна əсеріне ұшырайды. Мұндай адамдар азғыруларға қарсы тұра алмайды – олардың азғырулары жебе нысанаға тиетіндей тиеді.

Қазіргі қоғамның дүрбелеңі

Алла тағала адамзатты тура жолға түсуге жəне одан таймауға шақырды. Қазіргі əлемде фитна, азғырулар адамды үнемі мазалайды, өйткені қазіргі қоғамда олар үшін топырақ өте қолайлы.

Қиындықтар мұсылмандардан Құран мен Сүннетті тастап, ізгі амалдардан жəне Исламнан бас тартуды талап етеді. Ерлер мен əйелдер арасындағы шекараны жоюға шақырулар адамның табиғатына қайшы келетін идеяларды алға тартқан адамдардан келеді. Алла тағала бастапқыда əртүрлі əйелдер мен еркектерді жаратып, олардың арасындағы айырмашылықты белгілеуі тегін емес – шариғат осы табиғи айырмашылықты ескере отырып, адамдар арасында оның азғындауына жəне оның фитнаға түсуіне жол бермейтін этикалық нормаларды белгілейді. Пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺбір-бірімен жақын туыстық байланысы жоқ еркектер мен əйелдер бір-бірінен белгілі бір қашықтықта болуы керек деген қағиданы бекітті. Намаз кезінде де ерлер мен əйелдер бір-біріне араласпауы керек.

Қазіргі заманда əйел өз денесін əшкерелеуге, сыпайылық шапанын шешуге ұялмайды, дегенмен əйел мінезіндегі табиғи, туа біткен қасиет, дəл туа біткен, ар-ұят екенін ұмытпаған жөн – Алла Тағала осылай жаратқан. Ислам діні əйел бойындағы осы қасиетті сақтауға жəне дамытуға шақырады. Мұхаммед Пайғамбар ұят иманның бір бөлігі деп атаған. Ал ілгерілеу, ағартушылық сияқты ұғымдарды ұятсыздықпен, мінез-құлық мəдениетінің жоқтығымен шатастырмау керек. Қазіргі тұтыну қоғамы құмарлықтарды жоғарылатып, өзінің төменгі күнəкар қажеттіліктерін БАҚ, журналдар жəне кино арқылы қанағаттандыруды қалыпты деңгейге жеткізді. Күнəны насихаттау өте тартымды болды, осы тартымды жəне əдемі сөздердің барлығын иманға (сенімге) қабылдамау керек.

Жалпы азғырулар (уасуастар), күйзеліс эпидемиясын тудырады. Олар инфекциялар сияқты, алайда олар дененің өлімінен гөрі дін үшін əлдеқайда қауіпті, Исламды бұзады. Пайғамбарымыз Мұхаммед үмметін фитнадан сақтандырып, жақсы істерімен қиыншылықтардан аулақ болуға шақырды.

Қазіргі адамзат қоғамы көптеген азғыруларға ұшырайды жəне күнə алғаш пайда болған сəтте жас муминнің күнəдан бас тартуға күші мен даналығы жету қажет. Уақыт өте келе олардың кейбіреулерінің жүректері күнəға жұмсалады, содан кейін жаңа азғыру пайда болады жəне бұл келесісі бұрынғысынан да ауыр болады. Азғыруға ұшырамайтын адам болмайды. Бастысы кез келген сынақ жіберілген сəтте адам шыдамдылық пен табандылық көрсетуі керек.

Фитна муминді əлсіретпеуі керек: Алланың құлы тақуа болуы керек, азғыруларға алданып, арбауға берілмеуі керек. Алланың діні Ислам уақыт бойы негізгі түп тамыры өзгеріссіз келеді, сол себепті Ислам Алланың құлының өмірінде мəңгілік айқын бағдары болып қала береді.

Нағыз Мумин жасырын жəне ашық күнəлардан қорғана біледі, құлдарын тозақ азабынан құтқару жəне азғыруларға қарсы сынаққа төтеп беруге көмектесу үшін үнемі дұғамен Аллаһқа жүгінеді.

Ислам – муминнің бүкіл болмысының қорғаны, дүние тіршілігінің құрылымындағы бағдар жəне фитнадан шығудың жəне болашақтағы жақсы өмірінің кепілі. Дүние тіршілігінде де, өлім сəтінде де муминді жамандықтан, яғни фитнадан ізгі амалдар мен сабрлық ғана құтқарады. Исламдағы фитна – мұсылманның дұғасы, Алладан тозақтан құтылуын сұрайтын дұғасы.

Алла Тағала Қасиетті кітабында муминдерді күнəһарлармен қатар қоймауға, олар сияқты болмауға шақырады. Исламда адамға қажетті, пайдалы нəрсенің бəрі бар, басқа мəдениет ұсынатын нəрселерге алданбау керек. Құран, Мұхаммед пайғамбардың сүннеті барлық сұрақтарға жауап береді, дұрыс жолды көрсетеді жəне мұсылман өміріндегі фитнадан аулақ болуға көмектесетін АҚИҚАТТЫҢ қайнар көзі.

Егер адам əлсіз болып шықса, фитнаға қарсы дəрменсіз болып шықса жəне азғындықты уағыздаушылардың жетегіне ерсе, Исламда оның емделу жолы – Сүннет пен Құранға жүгіну, пайғамбар, сахабалардан үлгі алу, солардың жүрген жолымен жүру. Аллаһтың мұсылмандарға осы өмірді нығметпен жібергенін анық көрсетеді жəне бүлік пен фитнаға шақырып жатқан дұшпандар мұсылмандарды неден айырмақ? Əрине тыныштықтын, бейбітшіліктен, ынтымақтастықтан.

Өзіңізді бұзақылардан қорғау үшін табандылық танытып, əлсіз жерлеріңізді ашпауыңыз керек, өйткені бұл сіздің табиғатыңызға жат арандатушылық. Олар адам бойындағы асыл құндылықтарды жоюға тырысатындар. Өздерінің уақытын мұсылмандармен алысуға жұмсайды, себебі олардың жұмысы сол. Ислам бекіткен заңдарға бағыну – күш-қуат алудың жəне наным-сенімді нығайтудың бірден-бір жолы. Ислам заңдары (шариғат) сенімді заңдар. Осы заңдарды ұстанған мұсылман əлемі шығыстан батысқа қарай кеңейіп, Аллаһтың жолын қамтамасыз еткен Византия патшалары мен парсы Хосроларының қазынасына ие болды. Мұсылмандардың Құран мен Сүннетті берік ұстануы ғана мұсылмандардың тура жолда қалуына көмектесті.

Дəджəл фитнасы

Өмірдегі жəне өлімдегі фитна жəне Дажжалдың сынақтарының жамандығы туралы оқылатын арнаулы дұға бар. Ислам үмбетінің жəне бүкіл адамзаттың болашағында болатын Исламдағы ең ауыр фитналардың бірі – ақырзаманда болатын жəне үлкен белгілердің бірі болатын Дəджəлдың (Антихрист) келуі. Қиямет күнінің басталуының үлкен белгілерінің бірі.

Ислам тарихындағы мұсылмандардың басынан өткерген, Исламда көптеген адасушы ағымдар мен секталардың пайда болуына, кейбір мұсылмандардың көзқарастарының азғындығына байланысты оқиғаларды талдай отырып, Дəджəл фитнасының ең үлкен сынақтардың бірі болады деген қорытындыға келуге болады. жəне Пайғамбарымыз Мұхаммед ескерткен Қиямет күніндегі Исламдағы толқулар. Мұсылман Дəджəл фитнасынан жəне мұсылманды дүниеде (осы өмірде) жəне періштелер сынауы басталатын ақыретте күтіп тұрған сынақтардан қорғау үшін дұға етуі керек. Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) сүннетінде осы сынақтардан қорғану үшін соңғы тəшаһһудтан кейін дұғаны оқуға болатын дұға бар: Уа, Аллаһ, расында мен Саған қабір азабынан, тозақ азабынан, өмір мен өлім сынақтарынан жəне Дəжжалдың (əл-масих дəджәл) сынақтарының жамандығынан пана сұраймын).

Басшыға бағыну

Ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммедке, оның отбасына жəне барлық солих сахабаларына мадақ! Алла Тағала адамдарға осы өмірде де, болашақта да бақыт пен жеңістің кілті болып табылатын дінін түсірді. Раббымыз жалғыз Жаратушы жəне Ол құлдарына не пайда əкелетінін жақсы біледі. Сондықтан да Ол оларға Өзінің хикметтік өсиеттерін орындауды жəне барлық нəрседе – теология (дін ғылымы) мен ахлақта (адамгершілік), экономика мен саясатта, отбасымен жəне қоғаммен қарым-қатынаста тақуалықты сақтауды бұйырды.

Ислам діні əрбір адамның Алла Тағала жəне Оның жаратылысы алдындағы міндеттерін толық орындауы үшін жағдай жасауға шақырылған. Мұның кілті – əділ де парасатты басшының басшылығымен салауатты қоғам құру. Жауапкершілікті мойнына алып, Алланың разылығы мен нығметіне бөленетіндей халқын алға жетелейтін басшы сайлау. Ал барлық мұсылмандар өз билеушісін қолдауға, оны құрметтеуге, оның əділ бұйрықтарын орындауға, оған тек жақсылық тілеп, ешбір жағдайда оның беделіне нұқсан келтірмеуге міндетті.

Халықты басқару – ең үлкен жауапкершілік. Халық басқару тізгінін өз қолына алған адам иығына өте ауыр жүк артады. Расында, Қиямет күні əрбір адам өз қолында немесе қолында болған əрбір адам үшін жауапты болады. Отағасы əйелі мен балалары үшін жауапты болады. Мемлекет басшысы барлық қарамағындағылар үшін жауап береді. Бұл жайында Алла Елшісі: «Сендердің əрқайсысың қойшысыңдар, əркім өз отарына жауаптысың. Имам – қойшы, ол өз қол астындағыларға жауапты. Күйеу отбасында бақташы, ол отбасына жауапты. Əйел күйеуінің үйінде бақташы жəне ол оған жауапты. Қызметші қожайынының меншігіндегі бақташы жəне ол үшін жауапты. Бала əкесінің мал-мүлкінің бағушысы, ол да оған жауапты. Сендердің əрқайсысың қойшысыңдар, əркім өз отарына жауаптысың» (Ахмад, Əбу Дауд, ат-Тирмизи; əл-Əлбани бұл хадисті сахих деп таныған). Дегенмен, əркім өз міндетін атқара алмайды. Нағыз мумин Раббысынан қорқып, жауапкершілік іздемеу керек, ел басқару оңай іс емес, бірақ егер халық оған билік тапсырса, ол барлық істе əділ, құдайдан қорқу үшін бар күш-жігерін салуы керек.

Пайғамбарымыз: «Уа, Əбдур-Рахман, əмір болуды сұрама, өйткені өтінішіңе орай əмірші болып тағайындалсаң, бұл қызметке сен ғана жауапты боласың. Егер сен мұнсыз (кездейсоқ) тағайындалсаң, бұл істе саған жəрдем беріледі» (əл-Бұхари жəне Муслим). Пайғамбарымыз: «Алланың атымен ант етемін, біз бұл қызметке өз еркімен келгенді де, оған құмар адамды да тағайындамаймыз», – деді (əл-Бұхари жəне Муслим). Бір күні Əбу Зəрр Алла Елшісіне: «Мені осы лауазымға тағайындамайсың ба?», – деді. Пайғамбар оның иығынан қағып: «Уа, Əбу Зəр, сен əлсізсің, бұл жауапкершілік. Қиямет күні ол ұят пен қорлық əкеледі жəне осы лауазымды дұрыс алып, барлық парыздарын орындаған адамнан басқаның бəрін өкінішпен тудырады» (Муслим).

Əділдік – билеушінің ең жақсы қасиеті. Жоғарғы Тəңір жалғыз Төреші, ал заң шығару құқығы тек Оған ғана тиесілі. Демек, Аллаһ жер бетіндегі құлдарына билік берген адам Аллаһтың заңын ұстануы керек. Сонда ғана Алланың разылығына бөленіп, өзі басқарып отырған қоғам береке мен тұтастыққа толы болады. Алланың шариғатына мойынсұну жəне оған қанағат ету – иманның ең маңызды құрамдас бөлігі. Демек, барша мұсылман əміршілері Алланың түсіргеніне сүйене отырып үкім беруге міндетті, ал қол астындағылары Аллаһ Тағаланың Кітабында жəне Елшісінің сүннетінде түсірген нəрселерге жүгінуге міндетті.

Алла Тағала: «Бірақ жоқ – Раббыңмен ант етемін! «Олар өздеріне келіспеушілік тудыратын барлық істерге сені төреші етіп сайламайынша иман келтірмейді, сосын сенің шешіміңнен жүректерінде еш ұят таппай, толық бойұсынады» («Əйелдер» сүресі, 65-аят).

Демек, үкім үшін Аллаһқа жəне Оның Елшісіне жүгінбеген, бұл шешімге қанағаттанбаған жəне оған мойынсұнбаған адамдарда Аллаһ иманның бар екенін үзілді-кесілді жоққа шығарады. Раббымыз Аллаһтың шариғатына сүйеніп үкім етпейтін əміршілерді опасыз, əділетсіз жəне еркін деп атаған. Алла Тағала: «Ал кім Алланың түсіргенімен үкім етпесе, олар кəпір»… «Ал кім Алланың түсіргенімен үкім етпесе, солар залым»… «Кімде-кім Алла түсіргенімен үкім етпесе, міне солар азаптылар»…

Шейх Салих ибн Фаузан «Таухид» кітабында былай деп жазды: «Алланың түсіргеніне сүйене отырып үкім ету жəне соған жүгіну (шариғат) мұсылмандар арасында туындайтын барлық даулы мəселелерде қажет. Ғалымдар теологиялық сипаттағы мəселелерді өз бетінше шешуге жүгінген кезде бір немесе басқа мазхабқа немесе имамға фанаттық ұстану салдарынан Құран мен Сүннет мəтіндерімен дəлелденбеген үкімдерді қабылдамауы керек. Кейбір мұсылман елдерінде сенетіндей жеке сипаттағы немесе азаматтық жағдайдағы мəселелер ғана емес, басқа мəселелер бойынша сот ісін жүргізуге жəне іс жүргізуге де қатысты болуы керек, өйткені Ислам бөлінбейтін біртұтас жəне Алла Тағала былай деді: Əй, иман келтіргендер! Толық бағыныңдар (яғни Исламды толығымен қабылдаңдар), («Сиыр» сүресі, 208-аят); «Кітаптың бір бөлігіне сеніп, бір бөлігіне қарсы боласыңдар ма?», («Сиыр» сүресі, 85-аят).

Сондықтан барлық мəзһабтарды ұстанушылар өз имамдарының сөздерін Құран мен Сүннетке сəйкестендіріп, Құран мен Сүннетке сəйкес келетін заңдарды ұстанып, басқаның бəрін теріске шығарып, соқыр фанатизмді тастағаны жөн. Бұл əсіресе сенім мен идеологияға қатысты барлық білім мен заңдар. Барлық имамдар бұған назар аударсын, Аллаһ оларды рақымына алсын, егер адам бұған қайшы əрекет жасаса, онда ол өзін солардың қатарынан деп санаса да, олардың ізбасары болып табылмайды жəне мұндайлар туралы Аллаһ: «Олар өздеріне хатшылар мен монахтарды алды жəне қожайын қылды, Алладан басқа жəне Мəриям ұлы Мəсіх…» («Тəубе» сүресі, 31-аят).

Бұл аят тек христиандарға ғана емес, сондай-ақ олар сияқты əрекет ететіндердің барлығына қатысты, кімде-кім Алланың жəне Оның Елшісінің əмірлеріне қайшы əрекет етіп, Алланың түсіргеніне қарап емес, адамдарға үкім шығаратын немесе оларға осындай шешімді талап ететін кез келген адамға қатысты. Өз нəпсісін қанағаттандыру үшін өзін шынайы мумин деп санаса да, Исламнан жəне Аллаға деген сенімнен шықты. Өйткені, расында, Алла Тағала осындай нəрсені қалайтындардың барлығына сөгіс айтып, олардың мумин деген сөздерін өтірік деп атаған».

Сонымен, Алланың заңынан бет бұрғандарды Алла кəпір деп атайды. Бірақ кейде бұл үлкен күпірлік түрінде болады, ол адамды мұсылман қауымынан тыс қалдырады, ал кейде кішігірім күпірлікке апарып соқтырады, бұл адам мұсылман болып қалады. Бұл нақты жағдайларға байланысты. Шейх Салих ибн Фаузан «Таухид» кітабында былай деп жазды: «Ендеше, егер адам Алланың түсіргеніне сүйене отырып үкім шығарудың қажеті жоқ деп есептесе жəне оның құқығы еркін деп есептесе. Бұл мəселеде толық таңдау жасаса немесе Аллаһтың шешіміне немқұрайлы қарап, басқа заңдар мен азаматтық заңдарды Аллаһ түсіргеннен жақсырақ деп есептесе, біздің заманымызға сəйкес келмейтін болса немесе Аллаһтың бергеніне сүйенбей шешім қабылдаса. Кəпірлер мен екіжүзділердің көңілінен шығу үшін түсірілген болса, бұл оның күпірлігінің ҰЛЫЛЫҒЫНЫҢ көрінісі болады. Алайда, егер адам сотты жүргізгенде Алла түсірген шариғатқа сүйену керек деп есептесе, бірақ іс жүзінде одан ауытқып, сонымен бірге бұл үшін жазаға лайық екенін мойындаса, онда ол бүлікші болып, Құдайға бағынбаған күйде, кішігірім күпірлік күнəға тап болады. Ал егер адам Аллаһтың əмірлерін (шариғатты) білмей, оны білуге бар күш-жігерін салып, бірақ қателессе, ол қателескен адам, əрекетінің сауабын алады жəне оның қателіктері кешіріледі».

Ислам Ибн Таймия «Минхəж əс-Сунна əн-Нəбəуия» кітабында былай деп жазған: «Аллаһтың Елшісіне түсіргеніне сүйеніп үкім шығаруды қажет деп санамайтын адам кəпір екені күмəнсіз. Алланың түсіргенін ұстанбай, өзі əділ деп санаған нəрсеге сүйеніп, адамдар арасында үкім шығаруға рұқсат берген адамға да солай. Шынында да, əділ билікке ұмтылмайтын қауым жоқ, бірақ бұл қауымдастықтың діндері көбінесе үлкендерінің ұстанғанын əділ деп санайды. Дегенмен, өздерін мұсылман санайтындардың арасында да көбісі өз үкімдерін Алла түсірген шариғатта ешнəрсе айтылмаған əдет-ғұрыптарына сүйенеді. Бұл, мысалы, өз ата-бабаларының дəстүрін ұстанатын, Құран мен Сүннетке мəн бермей, осылай істеу керек деп есептеген тəуелсіз билеушілер болған бəдəуиндер арасында байқалады, дегенмен дəл осы күпірлік болып табылады. . Олардың көпшілігі Исламды қабылдап үлгерсе де, əміршілер ұстанған дəстүрлер бойынша үкім шығаруды жалғастыруда. Егер бұл адамдар тек Аллаһ түсірген нəрсеге сүйене отырып үкім шығаруға болатынын білсе, бірақ оны іс жүзінде ұстанбай, оған қайшы əрекет жасауға рұқсат етсе, кəпір болды».

Шейх Мұхаммед ибн Ибраһим былай деген: «Жалғыз Аллаһтың үкімінің əділдігін мойындай отырып, Аллаһ түсіргеннің негізінде үкім шығармаған адам, өзінің күнəсін мойындай отырып, кішігірім «сенімсіз имансыздық» жасайды. Бұл тек бір немесе екі рет жасаған адам туралы. Егер ол Алланың шариғатына қайшы келетін заңдар жинағын ойдан шығарса, оны жаратқандар қателессе (ақиқатқа сай келмесе), шариғат ережелері əділетті деп айтса да, бұл нағыз күпірлік. Мұндай күпірлік адамды мұсылман қауымынан тыс қалдырады».

Раббымыз жер бетіндегі əміршілеріне өзінің кемел шариғаты бойынша үкім шығаруды жəне əділ болуды бұйырды. Ол: «Егер үкім шығарсаңдар, əділдікпен үкім етіңдер» («Ас» сүресі, 42-аят).

Алланың қалауын Оның разылығы үшін шын жүректен орындау керек, өйткені бұл ғибадат. Алла Тағала тек өз мақсатын, жеке мүддесін көздейтін шариғат заңына бағынбайтын əрбір адамды айыптайды. Жүректерінде дерт барлар туралы: «Олар араларында үкім беру үшін Аллаға жəне Елшісіне шақырылса, олардың кейбірі бет бұрады. Ал егер ақиқат олар жағында болғанда, олар оған бойұсынып келер еді» («Нұр» сүресі, 48-49 аяттар). Мұндай адамдар тек қана өз нəпсілеріне сай келетін нəрселерге мəн береді жəне оларға қайшы келетін барлық нəрселерден бас тартады.

Игі істерде əрбір мұсылман өз билеушілері мен басшыларына бағыну қажет. Мұсылман басшыға мойынсұнуға жəне оған бағынуға жəне ол туралы жаман сөз айтпауға міндетті, өйткені басшыға бағынбау дін мəселелерінде де, дүние өмірінде де жаман зардаптарға əкеледі. Осындай зардаптардың бірі – мұсылмандардың күш-қуатының əлсіреуі, соның нəтижесінде мұсылман халықтарының дұшпандары өздерінің арам ойларын тезірек жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Мұсылман басшыны халқы құрметтеп, оның қол астындағылар Алланың заңымен берілген əмірлерін орындаса, Ислам дұшпандары одан қорқып, құрметтейді. Мұсылмандар өз əміршісін құрметтемесе, дұшпандары оны қорлайды. Жəне бұл мұсылмандардың өздерін менсінбейтіндігінің көрінісі болады. Демек, иманды адам бүкіл мұсылмандардың тағдыры үшін жауапкершіліктің ауыр жүгін арқалаған адамды құрметтеуге тиіс, сонда бүкіл əлем адамдары оның алдында да, барлық мұсылман халықтарының алдында да құрметпен қорқуды сезінуі керек.

Аллаһ Тағала: «Əй, иман келтіргендер! Аллаға бой ұсыныңдар, Пайғамбарға жəне араларыңдағы əмірлерге бой ұсыныңдар. Егер араларыңда бір нəрседе келіспеушілік туындаса, егер Аллаға жəне Қиямет күніне сенетін болсаңдар, оның шешімін Аллаға жəне Елшісіне беріңдер. Осылайша нəтиже жақсырақ əрі қолайлы болады» («Əйелдер» сүресі, 59-аят). Ибн Аббас бұл аяттың Аллаһ елшісінің мұсылман отрядының (əл-Бұхари жəне Муслим) басында жорыққа жіберген Абдулла ибн Хузафаға қатысты түскенін айтты. Құран тəпсіршілері билік иесінің кім екені туралы бірнеше пікір айтқан. Əбу Һурайра, Ибн Аббас, Зəйд ибн Аслам, əс-Судди жəне Муқатил осыларды билік басындағылар деп есептеді. Ибн Аббас та бұлардың мұсылман ғалымдары екенін айтқан. Бұл пікірді Ибн Əбу Талха, Жəбир ибн Абдулла, əл-Хасан əл-Басри, Əбу əл-Əлия, Муджахид, ан-Нахай жəне ад-Даххак та айтқан. Икрима бұл аят Əбу Бəкір мен Омар ибн əл-Хаттабқа қатысты болуы мүмкін деп те есептеген.

Пайғамбардың барлық сахабаларына қатысты деген пікір де бар. Ибн Касир Құран тəпсірінде (1/519) былай деп жазды: «Бұл барлық мұсылман əмірлері мен ғалымдарына қатысты екені анық жəне бұл туралы Аллаһ жақсырақ біледі».

Шауқани Құран Кəрімнің «Фатхул-Қадир» (1/480) тəпсірінде былай деп жазды: «Билік иелері – мұсылман имамдары, билеушілері, билері жəне шариғат бойынша билік берілген, бірақ оған сəйкес емес əрбір адам, Кəпірлер мен Шайтандар. Күнə болмаса, бұйырған немесе тыйым салған барлық нəрседе оларға бағыну керек, өйткені Алланың өзіне бағынбай, Алланың жаратқанына бағыну мүмкін емес. Бұл туралы Алла Елшісінің сахих хадистерінде айтылған».

Ахмад ибн Таймия «Мəжму’ əл-Фəтуа» жинағында (35/16-17) пəтуаларының бірінде былай деп жазған: «Əрбір адам Аллаһқа жəне Оның Елшісіне бағынуға міндетті. Əрбір адам əмірлерге бағынуға міндетті, өйткені Аллаһ бұйырған. Кімде-кім Алланың жəне Оның Елшісінің қалауын орындап, əміршісінің бұйрығын орындаса, Алланың сауабын алады. Егер адам билеушіге билік немесе байлық бергенде ғана мойынсұнса, ал басқаша қарсылық танытып, əмірлеріне бағынбайтын болса, онда оның болашақ өмірінде мұрасы болмайды».

Əбу Һурайрадан риуаят етілген хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кім маған бағынса, ол Аллаға бойсұнды, ал кім маған бағынбаса, Аллаға бойұсынбады. Кім мен тағайындаған əмірге мойынсұнса, ол маған бағынды, ал кім мен тағайындаған əмірге бағынбаса, ол маған бағынбады» (əл-Бұхари жəне Муслим). Ибн Хаджар «Фатх əл-Бари» (13/112) кітабында осы хадистің түсіндірмесінде былай деп жазды: «Ибн ат-Тин Құрайыштардың да, басқа арабтардың да ешкімнің билігін мойындамайтынын жəне ешбір билеушіге қарсылық көрсетпегенін айтты. Пайғамбар бұл сөздерді əскерлерді басқаруға немесе қалаларды басқаруға тағайындағандарға бағынсын жəне оларға қарсы шықпауы үшін айтты. Əйтпесе, мұсылмандар арасында келіспеушілік туындайтын еді».

Əбу Һурайра (р.а.) Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Сен қаласаң да, қаламасаң да, саған қиын жəне оңай болған барлық істерде əміршіге мойынсұнуға жəне бағынуға міндеттісің, тіпті ол саған тиесілі нəрсені өзіне иемденсе де» (Муслим). Сондай-ақ ол Пайғамбардың: «Аллаһ Тағала қиямет күні үш адаммен сөйлеспейді жəне оларды тазартпайды жəне олар ауыр азапқа ұшырайды. Бұл жол бойынан құдық тауып алып, оған басқаларды жақындатпаған адам; имамға дүниелік пайда үшін ғана ант берген жəне қалағанын алған кезде ғана антына адал болған адам; сондай-ақ тауарды сатқан кезде мұны істемесе де, осыншама ақша төледім деп Алланың атымен ант ішетін, бірақ сатып алушы оған сеніп, тауарды алатын саудагер» (əл-Бұхари жəне Муслим). Ол Пайғамбардың былай дегенін айтты: «Исраил ұрпақтарын пайғамбарлар басқарды: олардың бірі қайтыс болғанда, оның орнына екіншісі келді. Менен кейін пайғамбарлар болмайды, бірақ билеушілеркөп болады». Одан: «Не істеуіміз керек?» деп сұрады. Ол: «Антыңа адал бол, сонда Алла тағала олардың қол астындағылардың барлығын сұрайды», – деп жауап берді (Муслим). Əбу Зəрр: «Сүйіктім əміршіге бағынуымды бұйырды, тіпті егер ол аяқ-қолы кесілген құл болып шықса да», – деді (Муслим). Əнəс ибн Мəлик Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Тыңдаңдар жəне бағыныңдар, тіпті басы мейіздің көлеміндей Хабашистандық құл басқарса да», – дегенін жеткізген (əл-Бұхари). Умм аль-Хусейн Алла Елшісінің қоштасу қажылығы кезінде былай дегенін естігенін баяндайды: «Егер сендерді Алланың Кітабы бойынша тура жол көрсететін құл басқарса да, басшыларды тыңдаңдар жəне мойынсұныңдар» (Муслим).

Ибн Масғуд Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Менен кейін озбырлық жəне сендер құптамайтын көптеген нəрселер пайда болады». Одан: «Уа, Алланың Елшісі, бізден осы уақытты тапқандарға не бұйырасыз?» деп сұрады. Ол: «Міндеттеріңді орындаңдар жəне Алладан өздеріңе өтемақы беруін сұраңдар» (əл-Бұхари жəне Муслим). Сəлəма ибн Язид əл-Джуфи бірде Алла елшісінен: «Уа, Алланың Елшісі, егер бізді парыздарымызды орындауды талап ететін, бірақ орындамайтын адамдар басқарса, бізге не істейсің?» – деп сұрады. Пайғамбар кері бұрылып кетті. Ол сұрағын екі-үш рет қайталады, əр жолы Пайғамбар одан теріс бұрылды. Содан кейін əл-Аш’ас ибн Қайс Сəламаны қолынан тартты, бірақ содан кейін Пайғамбар: «Тыңда жəне мойынсұн, өйткені олар өз ауыртпалықтарын көтереді, ал сен өзіңдікін көтересің» (Муслим). Абдулла ибн Амр ибн əл-Ас Пайғамбардың былай дегенін айтты: «…Кімде-кім өз əміршісіне ант беріп, оған қолы мен жүрегін ұсынса, оған қолынан келгеннің бəрінде бағынсын. Ал егер кімде-кім оны биліктен айыруға əрекет жасаса, оның басын кесіңіз» (Муслим). Хузайфа Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Менен кейін менің нұсқауыммен жүрмейтін жəне менің жолымды ұстанбайтын əміршілер келеді. Олардың арасында адам кейпіндегі шайтан жүректі адамдар болады». Мен одан не істеуім керек деп сұрадым. Ол былай деп жауап берді: «Əміршіңді тыңда жəне ол саған қысым көрсетіп, мал-мүлкіңді иемденсе де, оған бағын. Оған құлақ асыңдар жəне оған бағыныңдар» (Муслим).

Ибн Сария былай деген: «Бірде Алла Елшісі бізге бір уағыз оқып, жүрегіміз үрейленіп, көзіміз жас алды. Біз оған: «Уа, Алланың Елшісі, бұл қоштасу уағызына ұқсайды. Бізге не өсиет етесің?» Ол былай деді: «Мен сендерге Алладан қорқып, əмірлеріңе бағынуларыңды, тіпті егер сендерді құл басқарса да, бағынуды бұйырамын. Расында меннен кейін сендерден кім тірі қалса, көп келіспеушіліктер көреді. Сондықтан менің жолыммен жəне солих халифалар жолымен жүріңдер жəне оған тістеріңмен жабысыңдар. Дінге жаңалық енгізуден сақ болыңдар, өйткені əрбір бидғат – адасушылық» (Əбу Дауд, ат-Тирмизи, Ибн Мажа; əл-Əлбани бұл хадисті сахих деп таныған). Сондықтан имам Ибн Ражаб «Жами‘ул-‘Улум уа əл-Хукум» (2/117) кітабында: «Мұсылман əмірлеріне мойынсұну – дүние бақытының кілті. Бұл Алланың құлдарына күнделікті істерінде пайда əкеледі. Оның арқасында олар жер бетінде діндерін бекітіп, Раббыларына мойынсұнады». Шейхул-Ислам Ибн Таймия өзінің пəтуаларының бірінде (35/20-21) былай деп жазды: «Пайғамбардың мұсылмандарға күнə болып табылмайтын барлық нəрселерде əмірлерге бағынуды бұйырғанын бірнеше рет баса айттым. Сондай-ақ оларға жақсы нұсқау беруді, олардың шешімдеріне жəне мал-мүлкін қалай бөлуге сабырлы болуды, олармен бірге əскери жорықтарға шығуды, олардың артында топтық намаз оқуды жəне барлық игі істерінде оларға еруді бұйырды. Бұл барлық шынайы сенушілерге қатысты жəне бұған қатыспағанын тек тозған қария ғана ақтай алады. Міне, мұсылмандар бір-біріне жақсылық пен тақуалықта көмектеседі. Соған қарамастан оларға əміршілердің өтірігін мақұлдаудан, олардың жауыздығы мен əділетсіздігінде оларға көмектесуден, күнəлі істерде оларға мойынсұнудан жəне т.б. Мұндай əрекеттер күнə мен дұшпандыққа жəрдемдесу болып саналады».

Алланың харам еткеніне мойынсұну мұсылманшылық емес. Абдулла ибн Омардан жеткен хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Мұсылман өзіне күнə жасау бұйырылмаса, қаласа да, қаламаса да əмірлерін тыңдап, бағынуы міндетті. Егер оған күнə жасау бұйырылса, онда ол бұл істе оларды тыңдамау жəне бағынбау керек» (əл-Бұхари жəне Муслим). Əбу Əбдəр-Рахман ибн Əли былай деген:

«Пайғамбарымыз мұсылмандарды жорыққа аттандырған кезде Мəдина тұрғындарының бірін басшы етіп тағайындап, қалғандарының бəрін өзіне бағынуды бұйырды. Бір күні жолда ашуланып, адамдарға: «Пайғамбар сендерге маған бағынуларыңды бұйырды емес пе?», – деді. Адамдар: «Иə» деп жауап берді. Сосын: «Маған ағаш жинап бер», – деді. Олар отын жинап болған соң, от жағуды бұйырды, сосын отқа кіруді бұйырды. Жұрт уайымдап: «Оттан аман қалу үшін Пайғамбардың дініне бет бұрдық…» деп бір-бірінің қолынан ұстай бастады. Басшысының ашуы келді. Олар қайтып оралған кезде болған жайтты Пайғамбарымызға айтып берді де, ол: «Егер олар оған кірсе, қиямет күніне дейін шықпас еді. Расында, Алланың бұйырғанына мойынсұну керек» (Фатхул-Бари, 8/58).

Ислам Мұсылман билеушісіне қарсы сөйлеуге тыйым салады. Алланың шариғаты осы лауазымға сайланған мұсылман билеушіге қарсы сөйлеуге үзілді-кесілді тыйым салады. Мұсылманның қолындағы үкіметті құлатуға немесе тіпті оның билігіне нұқсан келтіруге əрекеттенген адам Алла Тағала мен Оның соңғы Елшісінің еркіне қарсы болады. Зияд ибн Құсайб былай деді: «Мен Əбу Бəкратамен бірге Ибн Амир уағыз оқып жатқан кезде оның мінберінің жанында отырдым, ол жұқа əрі нəзік көйлек киген болатын. Осы кезде Əбу Билял: «Біздің əмірге қараңдар. Ол еріктілер киетін көйлекті киіп жүр». Əбу Бəкрата оған тез жауап қатты: «Үндемей қал, мен Алла елшісінің: «Кімде-кім жер бетінде Алланың билік берген əміршісін қорласа, Алла оны қорлайды», – дегенін естідім (əт-Тирмизи; əл-Əлбани бұл хадисті жақсы деп таныған). Имам Ахмад риуаят еткен хадисте: «Кімде-кім Алла Тағала жер бетінде билік берген əміршісін құрметтесе, Алла оны құрметтейді. Ал кімде-кім Алла Тағала жер бетінде құдірет берген əміршісін қорласа, Алла оны қорлайды». Сахл ибн Абдулла ат-Тустари былай деген: «Адамдар билеушілері мен ғалымдарын құрметтесе, олардың денсаулығы нашар болады. Оларды құрметтесе, Алла олардың дүниелік жəне болашақ өмірін реттейді. Оларға немқұрайлылық танытса, Алла олардың дүниелік жəне болашақ өмірін жояды». (Тафсир əл-Қуртуби, 5/262). Əбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім басшыға мойынсұнбай, мұсылман үмметінен бөлініп өлсе, ол надандық заманының өлімімен өледі. Кімде-кім соқыр құмарлықтан ту астында соғысса, оған ашуланып, шақырып немесе оған көмектесіп, өлтірілсе, ол надандық заманының өлімімен өлді. Кімде-кім тақуалар мен күнəһарларды ажыратпай, мүміндерге зиянын тигізбестен жəне бейбіт келісім жасалғандардың алдындағы міндеттерін орындамай үмметіме қарсы келсе, оның маған қатысы жоқ, менің де оған қатысым жоқ. .» (Бұхари жəне Муслим). Ибн Аббас жеткізген хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім өз əміршісінен ұнатпайтын нəрсені байқаса, оған сабыр етсін, өйткені кім мұсылман үмметінен бөлініп, өлсе, ол надандық заманының өлімімен өледі» (Бұхари жəне Муслим). Абдулла ибн Омардан жеткен хадисте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім əміршісіне бағынбаған болса, қиямет күні Алла Тағалаға жолығады жəне оған ешқандай себеп болмайды. Ал кім ант ішпей өлсе, ол надандық заманының өлімімен өлді» (Муслим). Арфаджа Алла Елшісінің былай дегенін естігенін айтты: «Егер сендерге бір кісінің қол астында болсаңдар, бірлігіңді бұзып, үмметіңді бөлгісі келетін біреу келсе, оны өлтіріңдер (Муслим). Арфаджа Алла Елшісінің былай дегенін естігенін жеткізген: «Егер бəрің бір адамның қол астында бола тұра, бірлікті бұзып, үмметіңді бөлгісі келетін біреу келсе, оны өлтіріңдер (яғни, басшыға қарсы шыққанды), (Муслим). Умму Сəлəмə Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Сендердің істеріңді кейде ұнатып, кейде ұнатпайтын əмірлер басқаратын уақыт келеді. Сендерден кім [олардың зұлымдықтарын] жек көрсе, оларға қатысы жоқ. Кімде-кім оларға қорлық айтса, [жазадан] құтылады. Кім оларға разы болып, оларға ілессе…» деп айтқан жерінен, сөзін бөліп сұрады: «Уа, Алланың елшісі, олармен соғысу керек емес пе?». Ол: «Жоқ, егер олар намаз оқитын болса», – деп жауап берді (Муслим). Джунада ибн Əбу Умайя былай деді: «Убада ибн əс-Самит ауырып қалғанда, біз оған келіп: «Аллаһ саған шипа берсін! Пайғамбардан естіген хадистеріңіздің бірін айтыңызшы, Алланың қалауымен ол сізге пайдалы болады», – деді. Убада: «Пайғамбар бізді өз орнына шақырды, біз оған ант бердік. Ол бізге: «Сіздерге ант етеміз, біз қаласақ та, қаламасақ та, бізге қиын болса да, қолымыздан келмесе де, əмірші мал-мүлкімізді иемденіп алса да, бəрін тыңдаймыз жəне бағынамыз. Сондай-ақ біз онымен билікке таласпаймыз». Сонда Пайғамбар: «Аллаһ хабарлаған ашық күпірлік жасамаса», – деді (əл-Бұхари жəне Муслим). Имам əн-Нəуəуи (12/229) осы хадиске берген түсіндірмесінде: «Бұл хадистегі күпірлік сөздері Алла Тағаланың діні ескертетін күнəларды білдіреді. Бұл хадистің мағынасы: билеушімен билік үшін дауласып, оған қарсы шықпау керек, егер ол шынайы күпірлік жасамаса, оны Ислам негіздерінен білесіз. Егер əмірші мұны істесе, оның əрекеті мақұлданбайды жəне оған ақиқатты еске салу керек. Алайда оған қарсы шығу жəне онымен соғысу мұсылман ғұламаларының бірауызды пікірі бойынша, тіпті билеуші деспот жəне үлкен күнəһар болса да тыйым салынған. Бұған көптеген хадистер айқын дəлел. Сүннетті ұстанушылар бірауыздан билеушіні жасаған күнəлары үшін биліктен кетіруге болмайды. Ғалымдар мұның себебін мұндай əрекеттердің мұсылмандар арасында қантөгіс пен алауыздық тудыруы мүмкін деп есептейді. Сондықтан күнəһарды биліктен кетірудің пайдасынан гөрі зияны көп болады».

Ауф Ибн Малик Пайғамбардың былай дегенін жеткізген: «Əміршілердің ең жақсысы – өздерің жақсы көргендерің жəне сені жақсы көретіндерің. Сен оларға батасын бер, олар саған батасын береді. Ал əміршілердің ең жаманы – өздерің жек көретіндерің жəне сені жек көретіндерің. Сен оларға қарғыс айтасың, олар сені қарғайды». Одан: «Уа, Алланың Елшісі, қолымызда семсермен соғыспаймыз ба?» – деп сұрады. Ол: «Жоқ, егер олар сенімен бірге намаз оқитын болса. Əміршіңнен өзіңе ұнамайтын нəрсені көрсең, оны ұнатпа, бірақ мойынсұнудан бас тартпа» (Муслим). Бұл Алланың заңы билеуші мұсылман болса, үкіметті құлату əрекеттеріне тыйым салғанын білдіреді. Бұл əрбір сенуші есте сақтауы жəне басшылыққа алуы керек өте маңызды ілім. Нафи’ былай деді: «Мəдиналықтар Язид ибн Муауияны тақтан тайдыруға бел буған кезде, Ибн Омар өзінің серіктері мен балаларын жинап, Пайғамбардың: «Қиямет күні əрбір сатқынның қасына ту тігіледі» дегенін естігенін айтты…” Ол сөзін жалғастырды: «Бəріміз бұл кісіге Аллаһ пен Оның елшісінің заңына сəйкес ант бердік. Расында, мен бір адамның екіншісіне Аллаһ пен Оның елшісінің заңы бойынша ант беріп, сосын оған қарсы соғысуынан асқан сатқындық білмеймін. Бір кездері бəріңіз оған ант бергенсіздер. Сондықтан, егер сендердің біреулерің оны құлатқысы келсе, онда менің оған қатысым жоқ» (əл-Бұхари). Ибн Муфлих «əл-Адаб аш-Шария» (1/175) кітабында былай деп жазды: «Əл-Уəтик əміршісі кезінде Бағдадтың мұсылман фақиһтары Əбу Абдулла Ахмад ибн Ханбалға келіп, оған шағымданды: Мұсылмандардың жағдайы олардың арасында Құранның жаратылуына жəне т.б. туралы теріс көзқарастардың таралуына байланысты өте қиындады. Олар билік пен сұлтанға наразылықтарын білдірді. Имам Ахмад олармен бұл мəселені талқылап, жүректерінде Сұлтанның əрекеттеріне наразылық білдіруді бұйырды, бірақ ешбір жағдайда оған мойынсұнудан бас тартпауды, мұсылмандардың бірлігін бұзбауды, олардың қанын төкпеуді, мүмкін болатын нəрселер туралы ойлануды бұйырды. Олардың əрекеттерінің салдары жəне сабрлық туралы ойлануға шақырды». Бұл Мұхаммед пайғамбардың сүннеттерін қайта жаңғыртып, өмірінің соңына дейін Исламды надандардың қате көзқарастарынан арылтып, оны қорғауға ұмтылған ұлы ғалымдардың бірі имам Ахмад ибн Ханбалдың (һ. 241 ж. өлген) пікірі. Ұлы ғұлама жəне заңгер Ахмад ат-Тахауи (қ.ж. 321 и.к. қайтыс болған) өзінің шынайы исламдық сенімдер туралы кітабында былай деп жазды: «Біз имамдарымыз бен əміршілерімізге қарсы сөйлеуді, тіпті олар қателесіп, əділетсіздік жасаса да мойындамаймыз. Біз оларды қарғамаймыз жəне оларға бағынудан бас тартпаймыз. Біз оларға мойынсұну арқылы Ұлы да Құдіретті Аллаға мойынсұнып жатқанымызға сенімдіміз. Ал оларға мойынсұну əр нəрседе парыз, тек олар күнə жасауға бұйырмаса. Əрдайым басшыларымызды Алла тура жолға салсын, денсаулық берсін деп тілейміз». Имам ат-Тахауидің бұл сөздеріне түсініктеме бере отырып, шейх Əли ибн Əбу əл-‘Изз «əл-Ақида ат-Тахауия» кітабына жазған түсініктемесінде былай деп жазды: «Құран мен Сүннет əміршілерге мойынсұнбаған жағдайда бағыну қажеттігін көрсетеді. Тек күнə жасауға əмір етпесе. Алла Тағаланың: «Аллаға бойұсыныңдар, елшісіне жəне араларыңдағы əміршілерге бой ұсыныңдар» деген сөзін ойлап көріңізші. Алла Тағала: «Пайғамбарға бой ұсыныңдар» дегенімен, «Іштеріңдегі əмір иелеріне бой ұсыныңдар», – демеген. Ол бұл етістікті қайталамады, өйткені билік иелерінің өздері мойынсұнуға лайық емес. Олар Аллаһ пен Оның Елшісінің əмірлеріне сəйкес келетін барлық нəрселерде мойынсұнулары керек. Алайда Алла Тағала пайғамбарға мойынсұнуға келгенде «мойынсұн» етістігін қайталады, өйткені оған бағынған адам Аллаға бағынған. Алла елшісі адамдарды Аллаға мойынсұнбауынан шығаратын ешбір нəрсені бұйырмайды. Ол күнəсіз, ал кез келген басқа əмірші Алланың қалауына қайшы келетін нəрсені əмір ете алады. Сондықтан оларға Аллаһ пен Оның Елшісінің əмірлеріне сəйкес келетін нəрседе ғана бағынуға болады. Дегенмен, мұсылмандар басшыларға, тіпті олар заңсыздық пен əділетсіздік жасаса да, оларға мойынсұнулары керек, өйткені оларға бағынбау жасаған күнəларының ауырлығынан бірнеше есе ауыр зардаптарға əкеледі. Егер мүміндер өздері жасаған зұлымдыққа сабыр етсе, күнəларының кешірілуі мен еселенген сауап күтіп тұр. Алла Тағала күнəһар əміршілерді амалдарымыздың азғындығы үшін ғана үстімізге қойғанын есте ұстаған жөн. Расында, сауап əрқашан адамның ісіне сəйкес келеді. Сондықтан Алладан шын жүректен кешірім сұрап, күнəларымызға тəубе етіп, ізгі амалдар жасауға міндеттіміз. Алла Тағала былай деді: «Сендерге қандай да бір пəлекет тек өз істегендерің үшін келеді. Бірақ Ол сендерді көп кешіреді» («Насихат» сүресі, 30-аят); «Сендерге [Ухудта] апат болды, бірақ бұрын [қарсыластарды] екі есе [Бəдірде] апатқа ұшыраттың.

Сонымен сіз: бұл не үшін? [Уа, Мұхаммед] оларға айт: жеңілістің себебі өзіңде» («Имран əулеті» сүресі, 165-аят); «Сол сияқты зұлымдардың кейбірін істегендері үшін басқаларына бағындырамыз» («Мал» сүресі, 129-аят).

Егер бағынышты адам əділетсіз билеушінің қысымынан құтылғысы келсе, онда ол ең алдымен заңсыздық пен əділетсіздік жасауды тоқтатуы керек. Малик ибн Динар көктегі жазбалардың кейбірінде Раббымыздың: «Мен барлық патшалардың Патшасымын жəне олардың жүректері Менің қолымда. Егер адамдар Маған мойынсұнса, Мен өз мейірімім бойынша олардың үстінен əділ патшаларға билік беремін. Ал егер олар Маған мойынсұнбаса, кек алу үшін олардың үстінен əділетсіз патшаларға билік беремін. Жүректеріңді патшаларың туралы ойлармен алаңдатпаңдар, бірақ Маған тəубе етіңдер, сонда Мен сендерге рақым етемін». Бұл Мұхаммед пайғамбардың сүннетін ұстанушыларының таза жəне шынайы көзқарастары жəне мұсылмандар оларға адал болғанша, ешкімнің айла-амалдары олардың сенімін бұза алмайды. Өйткені, Алла Тағала мүміндерге арнап: «Егер сабыр етіп, Алладан қорықсаңдар, олардың (яғни, Алланың дұшпандарының) айла-амалдары сендерге ешбір зиян тигізбейді» («Имран əулеті» сүресі, 120-аят).

Шынайы мүміндердің тамаша қасиеттерінің бірі – айналасындағыларды тақуалық пен сабрлыққа үгіттеу. Алла Тағала былай деді: «Сендер адамдардың игілігі үшін жаратылған қауымдардың ең жақсысысыңдар: [шариғат пен ақыл мақұлдаған нəрселерді] жасауға əмір етесіңдер, ұнамсыз істерден тыйасыңдар жəне Аллаға иман келтіресіңдер» («Имран əулеті», 110-аят). Пайғамбарымыз: «Сөзімді естіп, есте сақтап, басқаларға жеткізген адамның жүзін Алла тағала көркем етеді. Мүмкін ол білімді өзінен артық білетіндерге жеткізер. Мұсылманның жүрегі Алла разылығы үшін шын ықыласпен сауапты іс жасап, мұсылман имамдарына насихат айтып, мұсылмандармен бірге болса, оның жүрегі ешқашан жамандыққа толмайды. Расында сенің намазың жаныңдағыларды қоршайды» (əт-Тирмизи жəне Ахмад; əл-Əлбани бұл хадисті сахих деп таныған). Пайғамбарымыз: «Кімде-кім Сұлтанға нұсқау бергісі келсе, оны көпшілік алдында жасамай, оның қолынан ұстап, жеке шығуы керек. Егер ол оның кеңесіне құлақ асса, онда жақсы; болмаса, ол бəрібір өз міндетін орындап қойған» (Ахмад жəне əл-Хаким; əл-Əлбани бұл хадисті сахих деп таныған). Шейх Абд əл-Азиз ибн Абдулла ибн Баз былай деген: «Пайғамбардың ізгі ізбасарлары ешқашан басшылардың қателіктерін ашпаған жəне олар туралы мешіттердің минбарларынан айтпаған, өйткені бұл төңкеріске жəне билеушіге бағынбауға əкелуі мүмкін. Тіпті жақсы бастамаларда да. Бұл тек зиян келтіретін жəне пайдасыз халық көтерілістерін тудырады. Пайғамбардың салихалы ізбасарлары басқа жолды ұстанды: олар билеушілер жақсы нұсқау беріп, оларға хабар жазып, немесе өздері жақсы кеңес беру үшін өздеріне жақын ғалымдарға жүгінді. Адамдарды күнəлардан тыйғанда, осы күнəларды істегендердің атын атамау керек. Мұны істегендердің атын атамай, мейлі əмірші болсын, басқа біреу болсын, зинадан, арақ ішуден, өсімқорлықтан, бопсалаудан сақтандырса жеткілікті». (Фəтуалар жинағы)

Тамим Əд-Дари Пайғамбардың: «Дін – шынайылық», – дегенін жеткізген. Біз: «Уа, Алланың Елшісі, кімнің алдында?» деп сұрадық. Ол: «Алланың, Оның кітабының, Елшісінің, мұсылман басшыларының жəне қарапайым мұсылмандардың алдында», деп жауап берді (Муслим). Имам Ибн Ражаб «Жəмиъул-улум уə əл-хукум» (1/222) кітабында осы хадистің түсіндірмесінде былай деп жазған: «Мұсылман басшыларына деген ықылас – оларды əділ жəне адал деп көруді қалау, жиналуға ұмтылу. Мұсылмандардың олардың басшылығымен бірігіп, айналасындағы мұсылмандар арасындағы келіспеушіліктерді ұнатпау, Ұлы жəне Құдіретті Аллаһтың қалауымен сəйкес келетін барлық нəрседе оларға тақуалықпен мойынсұну, оларға қарсы шығуға тырысқандарды жек көру жəне Иемізге мойынсұнушылықтың кеудесінде олардың күш-қуатының артуына үміттену». Бір күні адамдар Усама ибн Зəйдке жақындап, Осман ибн Аффанмен сөйлесуін сұрайды. Ол: «Егер сіз естімеген болсаңыз, мен онымен сөйлескен жоқпын деп ойлайсыз. Алланың атымен ант етемін, өзімнен бұрын ешкім жасамаған нəрсені істемеу үшін онымен жаман көзбен сөйлестім» (əл-Бұхари жəне Муслим). Ибн Хаджар əл-‘Аскалани «Фатх əл-Бари» (13/53) кітабында осы хадиске берген түсіндірмесінде былай деп жазды: «Бұл хадис билеушілерге құрметпен қарау жəне олармен қарым-қатынас жасауда əділ, əдепті сақтау қажеттігін атап көрсетеді. Адамдардың қателік жібермеу жəне ескерту үшін олар туралы не айтатынын хабардар ету керек. Бірақ мұны сыпайылықпен жəне парасаттылықпен жасау керек, сонда сіз басқаларға қайғы-қасірет əкелмей, мақсатыңызға жете аласыз». Егер басшы қателессе, мұсылмандар оған жақсы кеңес беріп, күнəларынан арылуға көмектесуі керек. Бұл тек билеушілерге ғана емес, барлық адамдарға қатысты. Дегенмен, мүміннің басқалардың Аллаһқа мойынсұнбауынан тыюға тырысатын əрекетінің əртүрлі салдары болуы мүмкін екенін білу керек. Осыған байланысты имам Ибн əл-Қайим «И’лəм əл-муəууəкин ан раб əл-алəмин» (3/16) кітабында мұның төрт дəрежесін атап көрсеткен:

а) адам күнə жасауды қойып, ізгі істерді жасай бастағанда;

б) азырақ күнə жасап, бірақ оны толығымен тастамағанда;

в) бір күнəны тастап, басқа, сол сияқты ауыр күнə жасай бастағанда;

г) одан да ауыр күнə жасағанда

Алғашқы екі жағдайда адамды ақиқат жолға салып, күнəлардан сақтау керек. Үшінші жағдайда оны емдеу керек. Ал соңғы жағдайда мəжбүрлі түрде емдеу керек. Бұл дана ережені біреудің қатесін түзеп, Алланың сөзін дəріптеуге ынтасы бар əрбір адам ұстануы керек. Ол өмірдің барлық уақыттары мен жағдайларына қатысты жəне мұсылманның қалай əрекет ету керектігін анықтайтын критерийі болып табылады. Əрине, белгілі бір күнəнің ауырлығын анықтау үшін Аллаһтың дініндегі білім қажет. Сондықтан жеке адамдардың, əсіресе, бүкіл қоғамның өміріне əсер ететін маңызды шешімдер қабылдау солих мұсылман ғалымдарына байланысты.

Мұсылман əміршілеріне дұға ету қажеттілігі. Басшыларға бағыныштылардың міндеттерінің бірі – олар үшін Аллаға дұға ету. Сондықтан Қади Фудайл ибн ‘Ияд жəне Имам Ахмад сияқты ұлы мұсылман ғұламалары: «Егер біздің Аллаһ міндетті түрде қабыл ететін дұғамыз болса, сұлтанымызға дұға етер едік» (Ибн Таймия, Пəтуалар жинағы, 28/391) деген. Олай дейтін себебіміз, сұлтан немесе əмірші əділ болса, бүкіл халық оларға ереді. Егер олар күнə мен зұлымдыққа батып кетсе, бүкіл халықтың тағдыры осындай болады. Сондықтан Осман ибн Аффан: «Расында, Алла Тағала Құран арқылы таралмайтын нəрсені сұлтанның қолымен таратады», – деген. Имам əл-Хасан ибн Əли əл-Барбахари (қ.ж. 329 и.к. қайтыс болған) өзінің «Шарх əс-Сунна» кітабында (51-бет) былай деп жазған: «Егер біреудің өз əміршісіне лағынет айтып жатқанын көрсең, онда бұл ақылсыз адам деп біл. Əміршіні тура жолға салу үшін Аллаға жалбарынып жатқан біреуді көрсең, бұл Алла Тағаланың қалауы болса, сүннет жолын ұстанушы деп біл». Əбу Əли əл-Фудайл ибн Ияд: «Егер менде Аллаһ міндетті түрде қабыл болатын дұға болса, сұлтанымыз үшін дұға етер едім», – деген. Оның сөзін түсіндіруді сұрағанда, ол: «Егер мен өзім үшін дұға етсем, намазым менен басқа ешкімге əсер етпейді. Сұлтанға дұға қылсам, ол солих болса, соның нəтижесінде бүкіл ұлттар мен елдер, яғни тұтас мемлекет салихалы болады». Бізге əміршілеріміз үшін дұға ету бұйырылды жəне олар жауыз жəне əділетсіз болса да, оларды ешбір жағдайда лағынет етпеу керек. Өйткені, олардың деспотизмі мен əділетсіздігі тек өздеріне ғана күнə, ал олардың əділдігі өздеріне де, барлық мұсылмандарға да пайда əкеледі (Əл-Барбахари. Шарх əс-Сунна, 116-бет). Бұл əділ мұсылман ғалымдарына да қатысты. Муминдер оларға жақсы нұсқау беріп, олардың рухтары үшін Алладан дұға етулері керек. Алайда Алладан қорқатын құл ешбір жағдайда олардың беделін түсіретін немесе оны адамдар арасында жария ететін қателіктер туралы айтпауы керек. Бұл үлкен зиян əкеледі. Сондықтан Ибн ‘Асакир былай деген: «Ғалымдардың еті уланған, Алла Тағаланың адамдардан жасырылған кемшіліктерін əшкерелеп, масқаралауға тырысатындармен қалай əрекет ететінін бəріміз жақсы білеміз. Кімде-кім ғалымдардың намысына тиетін болса, Алланың қалауымен өзі өлмес бұрын оның жүрегі өледі» (Ғалымдардың еті уланған).

Араб елдерінде кең тараған исламдағы қауіпті адасқан ағымдардың бірі – хариджизм. Оның ізбасарлары күнə жасағандардың барлығын, сондай-ақ олардың көзқарастарымен бөліспейтіндердің барлығын кəпір деп санайды. Олар өздерінің өміріне, ар-намысына, мал-мүлкіне қол сұғуды рұқсат деп санап, күнəһарлардың Аллаһқа серік қоспаса да, тозақта мəңгі қалатынына сенімді. Олар өздерінің көзқарастарына қайшы келетін көптеген хадистерді жоққа шығарады, егер олар оны қанағаттандырмаса, адамдарды билеушілерге қарсы шығуға шақырады. Хариджиттер өткенде Ислам тарихындағы ең үлкен қиындықтарды тудырды жəне бүгінде оның беделіне нұқсан келтіруді жалғастыруда. Халифа Осман ибн Аффанның өліміне жəне осыған байланысты мұсылмандар арасында туындаған келіспеушіліктерге де солар жауапты. Халифа Əлидің тұсында мұсылмандар арасында соғыс тудырған солар еді. Дəл осылар халифа Əли ибн Əбу Талибті имансыз деп айыптап намаз кезінде өлтірді.

Бүгінде олар терроризммен айналысып, əйелдер мен балаларды өлтіріп жатыр, ал Құран бұған тыйым салады. Алла Тағала: «Алла сендерді имандарыңмен жəне үйлеріңнен қумай соғыспағандармен достық пен əділдік танытудан тыймайды, өйткені Алла əділдерді жақсы көреді» («Сыналушы» сүресі, 8-аят). Олардың жаман көзқарастары қасиетті Құран ілімдері мен Пайғамбар сүннетіне сəйкес келмейді, бірақ соған қарамастан олар өздерін ғана шынайы мұсылманбыз деп санайды. Алла Елшісі мұндай адамдардың пайда болуын болжап, бізге олардың кейбір қасиеттерін сипаттап берді. Бірде Пайғамбар (с.ғ.с.) адамдарға алтын бөліп жатқанда, оған бір адам келіп: «Уа, Мұхаммед, Алладан қорқ!» – деді. Алла Елшісі: «Мен болмасам, Аллаға кім бойұсынады? Олар маған жер бетінің барлық тұрғындарына сенді, ал сен маған сенбейсің бе?» Сонда ол: «Осындай адамдардан Құран оқитын, бірақ ол олардың көмейінен əрі өтпейтін халық шығады. Олар мұсылмандарды өлтіріп, мүшріктерді шақырады. Ойынға жебе тесіп өткендей олар Исламнан шығады. Егер оларды тапсаңдар, бір кезде Ад тайпасы өлтірілгендей өлтіріңдер» (əл-Бұхари жəне Муслим).

Əбу Саид əл-Худри Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Менің үмметімде намаз оқып, ораза ұстайтын адамдар болады, олар намазыңды, ұстаған оразаңды жəне барлық игі істеріңді басқалармен салыстырғанда аянышты санайсың. Олар Құран оқиды, бірақ ол олардың көмейінен арыға өтпейді. Ойынға жебе тесіп өткендей олар діннен шығады» (əл-Бұхари жəне Муслим). Əли ибн Əбу Талиб Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Ақырзаман жақындағанда тістері кішкентай, ақылдары қысқа адамдар пайда болады. Олар əдемі сөздер айтады. Олар Құран оқиды, бірақ ол олардың көмейінен арыға өтпейді. Ойынға жебе тесіп өткендей олар діннен шығады. Егер олармен кездессеңдер, өлтіріңдер, өйткені кім оларды өлтірсе, Қиямет күні Алладан сауап жазылады» (əл-Бұхари жəне Муслим). Мұсылмандар осыны есте сақтап, мұндай адасқан ағымдардан аулақ болуға міндетті. Ислам – жер бетінде бейбітшілік пен бірлік орнатуды мақсат еткен дін. Ол əмбебап жəне барлық уақыт пен халықтарға сəйкес келеді. Оның тағдыры алдын ала белгіленген жəне сөзсіз: ол зұлым адамдардың қолдарымен бұрмаланған иудаизм мен христиандықты қоса, барлық басқа сенімдерді өтірік ретінде əшкереледі. Алла Тағала: «Ақиқат пайда болды, өтірік жойылды. Расында, өтірік жойылуға жақын» («Түнгі көш», 81-аят). Сондықтан жүрегінде ақиқатты жек көрген əрбір адам Исламға дұшпандық танытады. Олар надан мұсылмандардың лаңкестікке баруын пайдаланып, бар күш-жігерімен Исламды бүкіл əлемге осылай көрсетуге тырысуда. барлық сенушілердің бірі – адамзатқа ақиқат шындықты жеткізу. Жəне бұл Исламның харижилердің көзқарастарына қатысы жоқтығы. Дініміздің басты міндеті адамдарды

Раббыларының жолына түсіріп, оларды дүниеде де, ақыретте де жақсылыққа жетелеу. Ол əділдік пен адалдық заңдарына негізделіп, мүміндерді Аллаға мұсылман билеушілерге бойұсынуға үйретеді, мұсылман халықтарын өзара түсіністік пен келісімге жетелейді. Бұл Исламның шынайы бет-бейнесі, оны дұшпандарының лас қолдары ешқашан дақтай алмайды. Жылдар зымырап өтеді, кейбір ұрпақ басқаларға жол береді, адамдар жаңа белестерді бағындырады, бірақ олар əрқашан Раббының адамдары жəне құлы болып қала береді. Сондықтан олар əрқашан Оның жоғары басшылығына мұқтаж болады. Соны ұстану арқылы ғана үлкен жамандықтан аулақ болып, жақсылыққа қол жеткізеді. Алла Тағала бізді осы тура жолға салып, баршамызға Оның қиялы жолынан сүрінбей өтуге нəсіп етсін! Қорытындылай келе, əлемдердің Раббысы Аллаға мадақ айтайық!

4) Құраннан тек сурет, ал мұсылмандардан тек мұсылман деген атау қалады (яғни Құранға еріп, Алла Тағаланың нұсқауымен өмір сүретіндер аз).

Құранды түсіну үшін басқа да Киелі кітаптарды түсіну маңызды емес, Құран жеткілікті. Алайда, Құран мен Інжілді оқығанда, олар бір сюжетті жиі ашады деген сезімнен арылу қиын. Өзге діндегі бауырларымыз мақтана алмайтын Исламның ең күшті жағы – Ислам ең жас Ибраһимдік монотеистік дін. Əрине, дінін өзгерткен адам жаңа сенімінде табысқа жете қоюы екіталай, ол бəрін қайтадан бастауға мəжбүр болғандықтан, оның мүмкіндігі азаяды. Шахматшыдан ауыр атлетке дейін қайта даярлау сияқты. Ислам адамды қалай өзгертетіні жайлы айтқым келеді. Исламда екі жаһандық жол бар: қорқыныш жолы жəне махаббат жолы. Біріншісінде адам тозақтың азабынан қорқудан бастайды, содан кейін нəзік күйлерге көшеді: ол күнəдан осылай қорқады, тазарады, емделеді, содан кейін ол Алланың ықыласына ие болуды қалайды. Екінші жол кері бағытта салынған: бастапқы (алғашқы) деңгейде адамды жұмақ лəззаттары итермелейді, содан кейін ол сол сияқты тақуалыққа ұмтылады, содан кейін ол үшін тек Алланың разылығы ғана маңызды болады жəне тағдырға риза болу. Нəтиже – Құдайға əкеледі.

Құранға сəйкес, Хауа ана Құдайдың келісімінен бас тартқаны үшін кінəлі емес. Біз иудаизмнің, христиандықтың жəне исламның тең ақиқатын жариялағанда, біздің алдымызда тағы бір перспектива ашылады – Киелі кітап пен Құран мəтіндерін теологиялық салыстыру мүмкіндігі. Бұл не үшін қажет? Мұндай салыстырмалы зерттеулер жай ғана ойын-сауық іс-əрекеті емес. Мəтіндерді салыстыру таухид діндерінің əрқайсысында қамтылған жəне, атап айтқанда, Мұхаммед пайғамбарымыз жіберілген негізгі идеяларды түсінудің кілтін қамтиды. Жалпы, Құран мен Інжілді оқығанда оларда бір сюжетті жиі ашады деген сезімнен арылу қиын. Дегенмен, шындық, олар айтқандай, егжей-тегжейде жасырылады. Бір оқиғаның Інжіл жəне Құран нұсқаларын мұқият оқып шықсақ, оларда жиі кейбір айырмашылықтар бар екенін көреміз. Бұл əңгімелер ұқсас, бірақ бірдей емес. «Ал шайтан екеуіне (Адам ата мен Хауа анаға) олардың жиіркенішті істерінен жасырын нəрселерді ашу үшін сыбырлап: «Раббың сендерге бұл ағашты тек жақсылық көрмегендерің үшін харам етті. періште болып шықты немесе мəңгілік болмады». Жəне оларға: «Расында мен сендерге жақсы кеңесшімін», – деп ант етті. Сөйтіп, екеуін де алдады. Ал олар ағашты жеген кезде олардың жиіркенішті істері көрініп, өздері үшін көктегі жапырақтарды тіге бастады. Раббылары оларға: «Мен сендерге мына ағашты тыйып, шайтан сендерге ашық дұшпан деп айтпадым ба?» (7:20-22)

Құранға сəйкес, Хауа Құдайдың келісімінен бас тартуға кінəлі емес. Осылайша, Христиан мен Ислам əлемінде əйел ғасырлар бойы жексұрын жаратылыс, «зұлымдық ыдысы», «Шайтанның құралы» болып саналды. Зерттеушілер атап өткендей, алғашқы монастырьлар əрқашан ер адамдар болғаны кездейсоқ емес, өйткені монахтар дүниенің ластығынан қашып, ең алдымен əйелді білдіреді. Сондай-ақ, 19 ғасырға дейін дерлік христиан дінбасыларының əйелдің жаны бар ма, жоқ па деген пікірі кездейсоқ емес. Егер оның жаны бар болса, ол адам ба əлде жануар ма? Егер біз оның адам жаны бар деп есептесек, онда оның адамға қатысты əлеуметтік жағдайы құлдық па, əлде біршама жоғары ма? Əрине, қатал орта ғасыр мұсылман əйелдерін де аямады. Осыған байланысты үлкен елес тудырмауы керек. Дегенмен, жекелеген еркектердің тəжірибесі əлі де жарияланған мұраттарға қайшы келді, өйткені ортағасырлық исламда да əйелдерге христиан дініне қарағанда əлдеқайда құрметпен қараған. Мұсылман теологтары дегенде оның жаны бар екеніне ешкім шүбə келтірмеген. Керісінше, ислам дінінде, əсіресе, ана болу аясында əйел заты қашанда құрметтеліп, жоғары көтерілген. Сондықтан Құранды түсіну үшін оны ғана емес, Киелі кітапты да мұқият оқу керек. Осы екі қасиетті мəтінді салыстырмайынша, Алла Тағала Мұхаммед пайғамбардың жолдауында не нəрсеге назар аударатынын толық түсіне алмаймыз. Мəліметтердің сəйкес келмеуі исламдық хабардың негізгі мəнін түсінудің кілті болып табылады. Дегенмен, бір-бірімен салыстырмалы, іргелес заттарды ғана салыстыруға болады. Бұл Құран мен Киелі кітапты бірдей ақиқат мəтіндері деп санау керек дегенді білдіреді.

Ислам дініне қатысты кең тараған аңыздар өте көп, соған байланысты қате түсініктер мен деструктивті идеологияларды жоққа шығаратын уақыт жетті. Исламның айналасында мифтердің тұтас бір бассейні қалыптасты. Бұл қате түсініктердің көпшілігі əлдеқашан жоққа шығарылды, дегенмен кейбіреулері əлі де деструктивті ұйымдардың айла-шарғысының құралы ретінде пайдаланылады. Осынау негізсіз идеялардың кепілі болып қалмас үшін ислам дініне қатысты ең көп тараған аңыздарды тарқатйық.

Жиһад – диссиденттерге (басқаша ойлайтындарға) қарсы «қасиетті» соғыс. Ақиқат: Жиһад – мұсылманның өзін-өзі жетілдіру жолы. Жиһад Исламды зорлық-зомбылық арқылы таңу деп түсіну қате. «Жиһад» араб тілінен аударғанда «құлшыныс, еңбек» деп аударылады жəне ең алдымен деструктивті ұйымдарды ұстанбайтын мұсылмандар өз-өзіне еңбек ету, яғни сенім мен қағидаларды ұстану арқылы кемшіліктерді жою деп түсіндіреді. Ешқандай дұшпандық туралы сөз жоқ.

Сəлəфизм – исламның асыл тармағы. Ақиқат: 2016 жылы Ақтөбеде болған қайғылы оқиғадан кейін сол кездегі президент Нұрсұлтан Назарбаев лаңкестік əрекетті салафизм ағымының жақтастары ұйымдастырғанын айтқан болатын. «Біз бұл салафизмнің дəстүрлі емес діни ағымын ұстанушылар тобының лаңкестік əрекеті екенін білеміз», деді ол Қауіпсіздік кеңесінің отырысында. «Республикадағы діни сенім бостандығын қамтамасыз ете отырып, біз діни ұрандардың артына тығылып, елдегі жағдайға нұқсан келтіретіндердің барлығына да батыл тойтарыс беруге ниеттіміз». Сонымен қатар, мұсылмандардың басым бөлігі сəлəфилер деп есептеу дұрыс емес. Заманауи салафизм – ізгі ата-бабаларды (сəлəфтерді) ұстануға шақырумен өзінің заманауи түрінде Мұхаммед ибн Абд əл-Уаххаб жəне басқа да нажди уағызшылары Ибн Таймия ілімінің ережелерін таңдау арқылы əзірлеген діни жəне саяси ағым. Ибн Таймия «ижтиһад» негізінде алғаш рет енгізген таухидтің жеке түсіндірмесі жəне «ғибадат» жəне «ширк» сияқты ұғымдарды кеңінен түсіну. «Бірнеше жылдан бері салафизмнің мемлекетке, қоғамға, ең бастысы миға қауіпті екенін айтып келеміз. Бірнеше жылдан бері біз барларға, жастарға жеткізуге тырыстық. Салафизмнің жүректерге өшпенділік ұялататын вирус екенін, бұл – радикалданған идеологияға негізделген діннің адасқан ағымы екенін.

Ислам мемлекеттерінде технологияны пайдалануға тыйым салады. Ақиқат: Ислам қазіргі əлемнің ғылымы мен технологиясына көзқарастары түбегейлі өзгерді. Орта ғасырлардан бастап араб əлемі жəне əсіресе ислам дінінің прогресшіл өкілдері əл-Фараби, Авиценна, Аверроэс дамытып, медицина, философия, физика, поэзия жəне т.б. ғылымдар. Ислам əлемі де заманауи технологиялардан қалыс қалған жоқ. Біріккен Араб Əмірліктері, Иран жəне Сауд Арабиясы сияқты таза діни елдерде əлемдік IT алпауыттарының ресми өкілдіктерінің болуы осының дəлелі. Сонымен қатар, 2020 жылы жабық мешіттердегі мұсылман уағыздары танымал əлеуметтік желілердегі онлайн-трансляциялар жəне бейнеконференцбайланыс қызметтері арқылы жиі жүргізілді.

Ислам балаларға мектепке баруға тыйым салады. Ақиқат: Ислам баланы дамыту мен оқуға шақырады. Жоғарыда айтылғандай, Ислам білім алуға, білімге ұмтылуға шақырады. Бұл балаларға да қатысты. Иə, кейбір консервативті ислам елдерінде мұсылман отбасыларының балалары тек арнайы мектептерде оқи алады, бірақ əлемнің көптеген елдерінде мұндай отбасылардың балалары басқа мектеп оқушыларымен бірдей білім алатын қарапайым орта мектептерде оқиды.

Исламда əйелдерге қысым көрсету, кез келген əрекетке тыйым салу дəстүрі. Ақиқат: Исламда əйелдерге қатысты кейбір консервативті көзқарастар бар, бірақ олардың оқуға, жұмыс істеуге жəне өз бетінше өмір сүруге толық құқығы бар. Исламда əйелдерге қысым көрсетіледі деу тым радикалды əрі жалпылама. Иə, белгілі бір уақытқа дейін мұсылман əйелдерінің құқықтары еркектерге қарағанда əлдеқайда төмен болды. Бұл, ең алдымен, Құран аяттарына енген архаикалық ортағасырлық негіздерге байланысты болды. Мұсылман елдеріндегі əйелдер бұрынғыға қарағанда əлдеқайда көп құқықтар мен бостандықтарға ие болғанын заманауи шындықтар көрсетіп отыр. Құранда əйелдердің дүниедегі рөлі туралы аз айтылған. Ол жерде тек əйелдің үй ұстаушысы деген сөз бар. Сонымен қатар, Мəриямды (Бəйбіше) құрметтеу дəстүрі бар. Бір жерде Құранда ерлер жоғары, əйелдер төмен деп тікелей жазылмаған.

Исламда басқа нəсіл мен дін өкілдерімен араласуға тыйым салынған. Ақиқат: Ислам діні басқа нəсіл мен дін өкілдеріне адал. Ислам діні басқа діни көзқарастағы адамдарды қудалауға шақырмайды, керісінше бейбітшілікке шақырады. Құран Кəрімде: «Кімде-кім кісі өлтіргені немесе жер бетінде зұлымдық таратпағаны үшін өлтірсе, ол барлық адамдарды өлтіргенмен тең, ал кім бір адамның өмірін сақтап қалса, барлық адамдарды құтқарғанмен бірдей» Сондай-ақ Мұхаммед пайғамбар адамды нəсілдік немесе діни негізде өлтіру немесе оған төзімсіздік көрсету пайғамбардың өзіне, демек, оның тұлғасында Аллаға зиян келтіру дегенді алға тартып, төзімділікке шақырды. Сонымен қатар, мұсылмандар да Жер планетасының басқа адамдары сияқты жаһандану процестеріне ұшырайды. Зинедин Зидан, Джанет Джексон, Шакил О’Нил сынды ислам дінінің танымал өкілдерінің қызметі бүкіл əлемде кеңінен қамтылған. Бұл тағы да ислам дінінің толеранттылығы мен мұсылмандардың басқа нəсілдер мен дін өкілдеріне деген көзқарасының жоғары екенін дəлелдейді. Мұсылмандықта Жеке Адамның өмірі Киелі Кітап сияқты бүкіл адамзат үшін құнды болуы тиіс.

Ислам діні қатаң ережелерді сақтауды жəне мешітке міндетті түрде баруды талап етеді. Ақиқат: Ислам дінінде басқа діндер сияқты қатаң ережелер мен заңдар жоқ, ең бастысы мəжбүрлік жоқ. Ислам дінін ұстанатын əрбір адам шариғат ережелерін орындаудағы педантизм деңгейін өзі үшін белгілейді. Кейбіреулер үшін күніне бес уақыт намаз оқу ыңғайлы емес. Бірақ, атап айтқанда, исламда, басқа əлемдік діндердегідей, қатаң ережелер жиынтығы жоқ, оны орындамағаны үшін адам қандай да бір «қарғыс», «жаза» немесе айыптаумен жазаланады. Мешітке бару немесе Рамазан айында қасиетті ораза ұстау мəселесі – əрбір муминнің өз таңдауы. Бұл сұрақ көп жағдайда адамның исламды ұстану дəрежесіне жəне Қасиетті Жазбаларды түсінуіне байланысты.

Көптеген деструктивті ұйымдар ислам дінінің ілімдерін қолданып, оларды бұрмалап, заңдар мен ережелерді зорлық зомбылық мақсатта пайдаланады.

Ислам діні радикалды исламшылардың əдістерін құптайды. Ақиқат: Жаһандық ислам қоғамы деструктивті ұйымдардың əрекетін қатаң айыптайды. Бейбіт мұсылмандардың ислам текті лаңкестерге деген теріс көзқарасын Pew Research жүргізген зерттеу есебінде растауға болады. Дүние жүзіндегі 1,6 миллиард мұсылманның өмірі мен сеніміне жасалған талдау олардың тек 0,006625 пайызы ғана экстремизмді қолдайтынын көрсетті. Барлық лаңкестер радикалды исламдық ұяшықтардың өкілдері деген сенім де дұрыс емес. ИСИМ исламға қарсы ұйым, зорлық-зомбылық кезіндегі исламшыл лаңкестердің Беслан, Лондон, Бостондағы əрекеттерін қатаң айыптады. Дəлел ДАИШ-тің басқа дін өкілдеріне қатыгездік жасағаны сияқты мұсылмандарға да қатыгездік танытуы. Тек 2015 жылы осы лаңкестік ұйым өкілдері Иракта 9 мыңға жуық мұсылманды өлтіріп, Таяу Шығыстың əртүрлі елдерінде бірнеше мешітті қиратты. Жаһандық ислам қоғамдастығы да ДАИШ пен оның зорлық-зомбылық əрекеттеріне теріс көзқараста. Жоғарыда айтылғандай, Ислам бейбіт тұрғындарға зорлық-зомбылық жасауға шақырмайды.

Жарты ай – Исламның канондық символы. Ақиқат: Дəстүрлі жарты ай белгісі христиандар арасындағы крест немесе еврейлер арасындағы Дəуіт жұлдызы сияқты исламның канондық символы емес. Ай Осман империясы кезінде Тунис, Түркия, Пəкістан жəне Əзірбайжан сияқты елдерде танымал болды. Бірақ бұл исламның діни атрибуты емес, саяси биліктің символы. Жалғыз канондық – мұсылмандар соғыс кезінде болған жасыл ту жəне оның үстінде «Аллаһу акбар» («Алла ұлық») жазуы болды»,

Мұсылмандар Иса мен Мұсаға сенбейді жəне тек Мұхаммед пайғамбарға құлшылық етеді. Ақиқат: Ислам Исаны, Мұсаны мойындайды, ал Мұхаммед олар сияқты пайғамбар болып саналады. Құранда Мұса мен Иса туралы айтылған. Олар да оның соңғы пайғамбары Мұхаммед сияқты Алланың пайғамбарлары. Осыған сəйкес, мұсылмандар басқа діндердің пайғамбарларын құрметтейді жəне христиандар мен яһудилерді кəпір деп санамайды. Мұсылмандар оларға Құдай сөзінің түсіндірмесін өздерінен бұрын алған адамдар ретінде қарайды. Сонымен қатар, Мұхаммед – Аллаһ деген пікір де дұрыс емес. Жоқ, Мұхаммед пайғамбар. Олар оған құлшылық етпейді, тек Сүннеттерде көрсетілген ілімдерін құрметтеп, ұстанады. Мұсылман дінінде пайғамбарлар қалай жүрсе, солай ұстаған жөн деп саналады. Мұны ғибадатпен шатастырмау керек. Мұхаммедке құлшылық жасауға болмайды, бірақ одан үлгі алу құптарлық амал.

Құранның негізгі түсірілу себебі – оның мағынасына терең бойлау. Құранның əртүрлі аудармаларын оқи бастағандар оны түсінуде көптеген қиындықтарға тап болады. Атап айтқанда, олар əр түрлі тақырыптар мен ондағы қарастырылатын мəселелерді қиялмен шарлай алмайды. Оқырмандарға мұсылмандардың қасиетті кітабының мағынасын түсінуге көмектесу үшін, оны оқып-үйрену кезінде туындауы мүмкін негізгі сұрақтардың қысқаша тізімін ұсынамыз, сондай-ақ олардың барлығымыз үшін қандай мəнін бар екенін айтып береміз. Бірінші тақырып пен сабақ – мүміннің өмірін реттейтін заңдар немесе нұсқаулар. Бұл бір Аллаға иман келтіру, дəрет алып, бес уақыт намаз оқу, Рамазан оразасының парызы, зекет беру жəне қажылық жасау – мүмкіндігі барлар үшін қажет. Бір ғана ескеретін жайт, бұл мəселелер жалпы Құранда айтылған, дəрет алу немесе намаз оқу, зекет немесе ораза ұстау ережелерімен толығырақ танысу үшін арнайы фиқһ – заң бойынша діни кітаптарға жүгіну керек. Сондай-ақ Құранда сауда-саттық тəртібі, туыстар арасындағы мұраны бөлу, некеге тұру жəне ажырасу, соғысу жəне тұтқындармен қарым-қатынас ережелері туралы айтылған. Діндарларға негізгі моральдық нормалар – ата-ананы құрметтеу, əділ болу, шыншыл болу, көрші-қолаңға, құлға жақсылық жасау, сараңдық пен тəкаппарлық айыпталып, жомарттық пен ықылас, кеңпейілділік дəріптеледі. Құранда Алла Тағаланың жаратылысқа жасаған түрлі мейірімдері сан рет тізбеленген. Ол аспан мен жерді, күн мен айды, жұлдыздар мен планеталарды, таулар мен теңіздерді, жан-жануарларды, құстар мен өсімдіктерді – осының барлығында адамдарға Оның ұлылығы мен құдіретін көру үшін, сондай-ақ Оның сан түрлілігінен пайда алу үшін жаратты. сыйлықтар: «Күн мен ай уақыт бойынша (қозғалады), жұлдыздар (аспандағы) мен ағаштар (жердегі) Раббыларына сəжде етеді. Сондай-ақ (Алла) таразыда шектен шықпауларың үшін аспанды (жердің үстіне) көтеріп, таразыларды [əділдік] орнатты. Əрі салмақты [əділетті] етіп қойыңыз жəне салмақты (адамдарды таразылағанда) кемітпеңіз! Жəне жерді жаратылыстар үшін жайып салды. Онда [жерде] (əртүрлі) жемістер мен шыныаяқтары бар пальмалар (олардан жемістер өседі), қабығы бар дəнді дақылдар жəне хош иісті шөптер бар. Раббыларыңның (аталған) игіліктерінің (материалдық жəне материалдық емес) қайсысын өтірік деп санайсыңдар? Ол адамды [Адамды] құмырашы сияқты құрғақ саздан жаратты…» («Рахман» сүресі, 1-14 аяттар). Ойланған адамдар мұның бəрі өздігінен пайда болмайтынын, əлемнің Жаратушысы бар екенін түсінеді. Ал сенушілер Жаратушыға берген сыйлары үшін тағы да шүкіршілік етеді. Құранда надандығынан соқыр, адасып қалған адамдарға көптеген хабарлар бар. Мысалы, Алла Тағала пұтқа табынушыларды қорлайды – олар шыбынның өзі жасай алмайтын жансыз жəне үнсіз пұттарды қалай құрметтейді? «Ақиқатында, Алладан өзге табынатындарың (құдайлар) ұшатындарды (біреуін) жаратпайды, тіпті (барлық тəңірлер) осы үшін жиналса да. Ал егер шыбын олардан [сол құдайлардан] бір нəрсе ұрласа, олар одан (ұрланған нəрсені) [шыбыннан] құтқара алмайды [жалған тəңірді] сұрайтын да, [ұшатын] да əлсіз!». («Хадж» сүресі, 73-аят). Пұтқа табынушылар Алла Тағаланың қыздары бар деп сенді, бірақ олардан қыздар туған кезде олар ашуланды. Олар мұндай сенімдердің абсурдтығын көрсетеді: «Раббың сендерге ұлдар сыйлады жəне періштелерден қыз алды ма?» (Исра сүресі, 40-аят). Құдайға шүкір, пұттарға табынбайтын болсақ, мұның бізге қатысы жоқ деп ойлаудың қажеті жоқ. Адамдар, өкінішке орай, осы күнге дейін бейнелі мағынада – кейбір құмарлықтарға: пайда үшін, атақ-даңқ үшін, мүлік үшін, мансап үшін, бұлардың ешқайсысын алып кетпеймін деп ойламай, өздері үшін пұттар мен табынушыларды жасауға бейім. Олар өмірде қалада, адам қабірге жалғыз жерленеді. Негізінде тауар алуда емес, игі істерде жарысу керек. Сондай-ақ діндарларға басқа дін өкілдерімен дау-дамай жүргізу туралы нұсқаулар беріледі: «Раббыңның жолына хикметпен жəне көркем үгітпен шақыр жəне олармен (адасқандармен) ең жақсы түрде айт. Расында Раббың Өз жолынан адасқандарды жақсы біледі жəне тура жолға түскендерді жақсы біледі» («Нахл» сүресі, 125-аят). «Егер кітап иелерімен даулассаңдар, оны ең жақсы жолмен жүргізіңдер. Айт: «Біз өзімізге түсірілгенге де, саған түсірілгенге де иман келтірдік. Біздің Тəңіріміз де, сендердің де Тəңірлерің бір. Біз Оған бойұсындық» (Анкабут сүресі, 46-аят). Пайғамбарлар мен бұрынғы қауымдардың қиссаларын оқыңыз.

Құран бізге өткен заманда өмір сүрген пайғамбарлар мен басқа да салих адамдар туралы хикаяттарды баяндайды – олар өмірлерін ақиқат сенімді уағыздауға арнады, сол үшін көптеген сынақтарды бастан өткерді, надандардың мазағына ұшырады, бірақ бұл олардың сенімін бұзбады. Сондай-ақ бізге көптеген ескертулерге қарамастан ақиқатты теріске шығаруда табандылық танытқан күнəһар адамдар мен ұлттар туралы айтылады, олар үшін ауыр жазалар болды. Міне, Нұх (ғ.с.) пайғамбар өз үмметіне жақын арада топан судың апатты суы түрінде олардың тағдыры келетінін ескертті. Міне, тəкаппар перғауын Мұса (Мұса) мен оның ағасы Һарун (Һарун) оларға сəлем берді, бірақ ол олардың кеңесіне құлақ аспай, əскерімен бірге суға батып кетті. Міне, Содом жəне басқа қалалар азғындыққа, соның ішінде қазір айтқандай, «дəстүрден тыс» формада, Лұт (ғ.с.) оларға үндеу жасаған, алайда олардың басына түскен апаттан қайтыс болған. Ал мұндай бейқам күнəһарлар жер бетінде қаншама – жан мен мəңгілік туралы ойланбай, түрлі жамандыққа бой алдыратын, өмірі кез келген сəтте үзіліп кетуі мүмкін. Өлім мен Қиямет күнін еске алу; жəннаттың нығметтері мен тозақтың азабы. Өмір қысқа, адам өлгеннен кейін өткен өмірі туралы есеп береді. Кімде-кім Жаратушысын еске алып, жақсылық жасаса, сауапқа кенеледі, лəззатқа бой алдырған бейқам күнəһарлар мəңгілік бақытсыз тағдырға ұшырайды: «Ақиқатында, мұсылмандар мен мұсылман əйелдерге, мүмін ерлер мен мүмін əйелдерге, бойсұнған ерлер мен мойынсұнған əйелдерге, шыншыл ерлер мен шыншыл əйелдерге, сабырлы ерлер мен сабырлы əйелдерге, кішіпейіл ерлер мен кішіпейіл əйелдерге, зекет берушілер мен зекет беруші əйелдерге, ораза ұстаушы ерлер мен ораза ұстаған əйелдерге. Еркектерді пəк ұстаушы əйелдерге, тазалықты сақтаушы əйелдерге жəне Алланы көп еске алатын ерлер мен əйелдерге Алла кешірім жəне үлкен сыйлық дайындады» («əл-Азһаб» сүресі, 35-аят). «Ал кімде (қиямет күні) таразылары ауыр болса (жақсы амалдары бар), ол (жұмақта) берекелі өмірде болады. Ал кімде (ол күні) таразылары жеңіл [жақсылықтан жамандық басымырақ] болса, оның анасы (тұңғиық тозақ) болады. (Уа, Пайғамбар), бұл (тозақтың) не екенін қайдан білесің? «Жауып тұрған от [қызуы мен күші шегіне жеткен]!» (Кəрия сүресі, 6-11 аяттар).

Бұл да рефлексивті адамдар үшін үлкен сабақ. Сіз немқұрайлы өмір сүре алмайсыз, өмірден тек лəззат күте алмайсыз – жердегі өмірде көптеген қуаныштар бар, бірақ адамға шыдамдылық, нұсқаулар мен ескертулер үшін берілетін көптеген сынақтар бар. Құран адамдарға Жаратушымен қалай байланысу керектігін үйретеді. Онда көптеген дұғалар бар – сіз Оған жүгінуге болатын дұғалар. «Раббым, бізге дүниеде де, мəңгілікте де жақсылық бер жəне тозақ азабынан сақта» («Бақара» сүресі, 201-аят).

«Раббымыз! Осы жолға салған соң жүрегімізді хақ жолдан адастырма. Бізге мейіріміңді бере гөр, расында Сен шексіз нығмет иесісің» («Əли Имран» сүресі, 8-аят). «(Сосын Ибраһим Аллаға жалбарынып: «Раббым! Маған (сондай ұрпақты) нəсіп ете гөр, олар тақуалардан болсын!» (Саффат сүресі, 100-аят). «…жəне: «Раббым, маған ғылымды арттыр!» де. (Та-һа сүресі, 114-аят). «Раббымыз! Ұмытып немесе қателессек, бізді жазаламаңыз. Раббымыз! Бізден бұрынғыларға жүктеген ауыртпалықты бізге жүктеме. Раббымыз! Қолымыздан келмейтін нəрсені бізге жүктеме. Бізді сабырлы ет! Бізді кешіре гөр, рақым ет! Сен біздің қамқоршымызсың…» («Бақара» сүресі, 286-аят). Олай болса, Құран Кəрімде дінді дұрыс оқыту, дінді сақтау, адамдар арасындағы дұрыс қарым-қатынас туралы ой елегінен өткізетін адамдарға көптеген пайдалы сабақтар мен ескертулер бар. Ол сенушілерге жоғарыдан келген көптеген сыйларды еске салады, олар алғыс айту керек, адамдар олардан үлгі алу үшін пайғамбарлардың оқиғаларын жəне бұрынғы қауымдардың оқиғаларын айтады – олардың көпшілігі қателік пен қыңырлықтың құрбаны болды. Құран – адамдарға ескерту. Соңында, мұсылмандар қайтыс болғаннан кейінгі есеп туралы еске салады – бұл да əрқашан олардың көз алдында болуы керек. Құранды түсіну көптеген аспектілермен тығыз байланысты, оларсыз өте қиын. Құранның шынайы мағынасы тек Алла Тағалаға ғана мəлім екенін ерекше есте ұстаған жөн. Алайда, бұл адамның Құранды түсінуге принципті түрде қолжетімсіз дегенді білдірмейді. Алла Елшісі (с.ғ.с.) көзі тірісінде өзіне түсірілген кейбір аяттарды тəпсірлеп, олардың мағынасын сахабаларына түсіндірді. Олардан біз Құранды түсінуге ұмтылатын болсақ, міндетті түрде тəпсірлер аламыз. Бірақ егер мүмін араб тілін білмегендіктен түпнұсқа тəфсирлерге қол жеткізе алмаса жəне аудармалары сонша, Құранды түсінуде оған сүйену үшін тек біреуін таңдау қиын. Құран оқу жəне оған ұмтылу идеясын толығымен тастамау керек. Сапалы аударманы табыңыз. Құранның түпнұсқасы араб тілінде түсірілгеніне жəне ешбір аударма ешқашан толық жəне жан-жақты болатынына қарамастан, мұсылмандарға Құранның өздері түсінетін кез келген тілдегі аудармаларына жүгінуге тыйым салынбаған.

Құран əлемнің барлық дерлік тілдеріне аударылған шығар. Кейбір тілдерде бірнеше аудармалар бар. Дегенмен, барлық аудармаларды қарауға ұсынуға болмайды. Құранды аудару үшін қабылданған діни дəстүрлерді сақтау өте маңызды. Сондықтан Құран аудармаларына жүгінген кезде ең алдымен қай аудармаға сенуге болатынын білу маңызды. Сіздің мешітіңіз немесе аймағыңыздағы Мұсылмандардың Діни Басқармасы мұны сізге қуана түсіндіреді. Мақсаттар қойыңыз. Кез келген кітапты оқи бастағанда ол туралы жəне оның тақырыбы туралы түсінік болуы керек. Нұсқаулық болса да, оның қандай кітап екені маңызды. Сіз кем дегенде кітаптың авторын, кітаптың қандай аудитория үшін жазылғанын, не туралы екенін жəне автордың мақсаты қандай екенін білуіңіз керек. Бұл Құранға да қатысты. Құранға қатысты осы сұрақтардың жауабы Алланың Сөзін оқи бастағалы жатқандар үшін өте маңызды.

Сондықтан біз бұл сұрақтарға толық жауап беруге тырысамыз: Құран Кəрімнің авторы – Алла Тағала – барлық нəрсенің Жаратушысы əрі Қамқоршысы. Құран Кəрім оқырмандарының аудиториясы – бұл барлық адамзат. Құранда Алла Тағала өзі туралы, бұл өмірдегі мақсатымыз жəне өлгеннен кейін не болатыны туралы баяндайды. Қасиетті Құранды түсірудегі мақсат – адамзатқа тура жол көрсету. Алдын ала теріс пікірлерден арылыңыз. Кез келген сұрақпен Құранға жүгінген адам одан міндетті түрде жауап табады. Алайда, егер адам Исламға күмəнданса, оның көңілінен шығатын жауап табуы екіталай. Мысалы, егер адам Ислам діні басқа дін өкілдеріне қатыгездік пен төзімсіздікке шақырады деген пікірінің расталуын табу үшін Құранды оқыса, ол өз идеяларын растайтын кейбір үзінділерді контекстен алып тастайтыны сөзсіз. Немесе Құраннан ішімдік ішудің рұқсат етілгендігін растауды іздеген адам оларды міндетті түрде табады. Көңілдері ашық, көкірегі ояу Құранды оқи бастағандарға ғана хидаят беріледі. Алла Тағаланың рақымы Құранның əрбір сүресінің алдында тұрады. Алла Тағала аяттарда жалпыадамзаттық құндылықтар деп аталатын əділеттілік, бейбітшілік, төзімділік, теңдік жəне тағы басқалар туралы айтады. Құран – теріс пікірдің айнасы, ақиқаттың есігі. Егер сіз Құранға қиянатпен жақындасаңыз, онда олардың көрініс тапқанын көресіз. Егер сіз ақиқатты іздеумен жақындасаңыз, бұл есік сізге ашылады. Əрбір аятта Алла Тағаланың шексіз хикметтері бар. Олардың жасырған нəрселерін білу Құранды білудің маңызды шарты болып табылады. Құранда бізден бұрын өмір сүрген пайғамбарлар мен халықтар туралы қиссалар бар. Дегенмен, Құран тарих кітабы немесе өмірбаяндық шығарма емес екенін есте ұстаған жөн. Алла Тағала бұл оқиғаларды өзімізге сабақ алуымыз үшін айтып отыр. Пайғамбарлардың өмірі мен қиыншылықтары бізге үлгі. Бұрынғы көптеген халықтар ауыр қылмыстар жасаған жəне олардың тағдыры біздің күнімізде осындай оқиғаларды болдырмау үшін назар аударуымыз керек. Неліктен Алла Тағала Құран Кəрімде «Біз» дейді? Құранда Алла Тағала мүміндерді сүйіншілеп, сонымен бірге ескертеді. Ескертуді қамтитын аяттар объективті түрде қабылдануы жəне ескерілуі керек. Сонымен қатар мүміндерге сауап уəде ететін аяттар осы жерде жəне қазір абсолютті табысқа жету туралы əсер тудырмауы керек. Иманды адам босаңсымауы керек. Керісінше, осы сауаптар үшін бар күш-жігеріңізбен ұмтылуыңыз керек. Алла Тағала Құран аяттарында мүміндерге өзінің илаһи болмысын жан-жақты сипаттайды. Бұл Ұлы Жаратушының кім екенін жəне əлемді жəне бəрімізді қандай мақсатпен жаратқанын түсіну үшін жеткілікті болуы керек. Сонымен қатар, Құранда Аллаһ Тағала мүміндердің не істей алатынын жəне не істей алмайтынын бізге егжей-тегжейлі түсіндіреді. Мұсылман Алла Тағаланың өсиеттерін орындау арқылы əр түрлі пəле-жаладан қорғанып, дүние мен о дүниеде бақытқа кенеледі.

5) Үш нəрсе өте қымбат болады (яғни олар сирек болады): рұқсат етілген (халал) табыс, шынайы дос, сүннет жолы.

Халал жолмен ақша табыңыз. Өкінішке орай, бəрі ақшаның төңірегінде, ол туралы ойламаймын десеңіз де, ақыр соңында бəрі соған байланысты, тіреліп тұрады. Соңғы онжылдықта инфляцияның айтарлықтай өсуі байқалды. Өмірге қажетті заттардың бағасы өсіп жатыр… Бұқаралық ақпарат құралдары адамдардың санасын басқару жағынан сөз жоқ жəне адамдар шын қажет / қажет емес заттарды орасан зор ақшаға сатып алады, наличкамен, қарызға… Адам өмірінде байлықтың маңызы бұрынғыдан да арта түсті. Ақшаны табу маңызды, себебі бəрі ақшаның артынан жүгіреді. Ақша табу жаман емес, бірақ мұсылман ретінде халал жолдарды пайдаланып ақша табу жəне харамнан сақтану маңызды. Қазіргі заманда харамнан құтылу өте қиын, бірақ мүмкін. Сүйікті Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мен оның сахабалары бұл мəселеде бізге тамаша үлгі. Алла Елшісі халал жолмен ақша табудың парыз екенін айтты. Тағы бір хадисте: «Егер адам халал жолмен бір нəрсе тапса, ол садақа мен мейірім болып саналады», – делінген. Барлық пайғамбарлар тақуалық жолмен ақша тапқан. Алла Елшісі саудамен айналысқан жəне өзінің адалдығымен танымал болған. Зəкəрия (ғ.с.) пайғамбар ағаш ұстасы болған. Ислам мұсылман өмірінің барлық салаларын, соның ішінде ақшаға қатысты мəселелерді реттейді. Шариғат ақшаны табу жəне жұмсау кезінде ненің рұқсат, ненің тыйым салынғанын анықтайды. Мұсылман өзін бұзудан тыйып, міндеттемелерді орындауға міндетті. Отбасын асыраушы əрбір адам адал тамақ іздеуі керек. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Ақыр дүниеде ең сирек кездесетін нəрсе – адал тамақ пен сенімді дос (бауыр)». Сондықтан, адал тағам мəселесі күн өткен сайын қиындай түсуде, бірақ біздің ғибадатымыз бен Алла Тағала жолындағы талпынысымыз соған байланысты. Өздерін мұсылман санап, сонымен бірге заңсыз жұмыстармен айналысатындар көп, мысалы, олар үй-жайларын суточно беру, алкогольдік ішімдіктер, темекі сататын дүкендер, азғындық тарайтын мекемелер жəне т.б. Айтыңызшы, мұны бір-ақ адам жасамайды. Көп адамдар күнəға себепкер жəне арамдық тізбегінде болатынын ұмытып, бұл үшін қиямет күні есеп беретінін ұмытады, сөйтіп бұл арендадан тапқан ақша да харам болады. Сондай-ақ, Алла тағала тыйым салынған істермен айналысатындардың өмірін отбасында бұл істің лас зардаптарын көруі үшін ұзартады. Сондай-ақ көмек көрсетуден ақша табу дұрыс емес, өйткені мұсылмандар бір-біріне көмектесуі керек жəне ол үшін төлем жасамауы керек. Тіпті, мысалы, харам тағамның аз ғана бөлігі денемізге кірсе де, сол жерде қалып қойғанда, біздің ғибадат пен амалдарымыз Аллаһ тарапынан қабыл болмайды.

Ақша таба отырып, харамнан аулақ болуымыз керек. Тек адал жолмен ақша табу ғана бізге байлық əкелетінін, ең басты байлық – Алланың разылығы, тағдырға деген ризашылық екенін ұмытпауымыз керек. Бұл дүние жəне ондағының бəрі мəңгілік емес, біз өзімізбен бірге ештеңе ала алмаймыз. Əйтсе де, ізгі амалдарымыз, оның ішінде адал жолмен ақша табу да өзімізде қалады жəне ақыретте бізге пайда əкеледі. Алла Тағала баршамызға адал жолмен ақша тауып, харамнан сақтануды нəсіп етсін.

Шынайы дос іздейміз деп жүріп қалай Шайтанның досы болып кетпеуге болады? Алла Тағала адамдар арасындағы махаббат пен сүйіспеншілікті, бір-біріне деген əділет пен адалдықты жаратып, адамдарды берік достық байланыстармен байланыстырды. Дос бұл сенің амандығың мен денсаулығыңды ойлайтын адам. Дос досын екі өмірде де алға қарай сүйрейді, екі өмірде де бір-бірінің шынайы бақытты болғанын қалайды. Нағыз дос сіздің рухани күйіңізге көмектеседі, қолдайды жəне қорғайды. Жақсылыққа шақырып, харамнан алыстатады. Жау, керісінше, адамның жойылуын, оның өмірінің нашарлауын тілейді. Сондықтан темекі шегуді, ішімдік ішуді, ыстық нүктелерге баруды, шегуді жəне т.б. ұсынатын адамды дос деп санауға бола ма? Мұндай достық ақыр соңында шайтанның сенің ең сенімді досыңа айналуына алып келеді. Алла Тағала Құран Кəрімде: Ол күні Алладан қорқатындардан басқа барлық жақсы көретін достар дұшпан болады. (43:67). Қиямет күні адамдар өздерін күнəға итермелегендерді дос тұтқаны үшін тəубе етеді. Бұл аят пенденің өзіне кімді дос етіп таңдағанын ойластыруы керек. Сондай-ақ Құран Кəрімде адамды Аллаға достығы арқылы жақындататын шынайы дос бола алатыны мумин: «Əй, иман келтіргендер! Мені де, дұшпандарыңды да, өздеріңе қамқоршы əрі көмекші тұтпаңдар. Олар саған келген ақиқатқа сенбесе де, сен оларға сүйіспеншілікпен танытасың» (60:1). Дос жақсылыққа шақырады, мейірімділік танытады, жақсы көреді. Оның сүйіспеншілігі көмек, қолдау жəне қорғау арқылы көрінеді. Достар – Алла Тағаланың жолында қоян-қолтық жүріп, оның өсиетін орындап, Алла Тағаланың разылығы үшін бір-бірін жақсы көретіндер. Құранда былай делінген: «Əй, иман келтіргендер! Араларыңда жоқтарды көмекші, дос тұтпаңдар. Олар сізге зиян тигізу жəне қиындықтарыңызға қуану мүмкіндігін ешқашан жіберіп алмайды. Олардың аузында өшпенділік пайда болды, бірақ олардың жүректерінде одан да үлкен өшпенділік жатыр. Түсінсеңдер, сендерге белгілерді түсіндірдік! Сондықтан сен оларды жақсы көресің, бірақ олар сені сүймейді» (3:118-119). «Иманды ерлер мен əйелдер бір-біріне көмекші əрі дос. Олар жақсылыққа əмір етіп, жамандықтан тыйады, намаз оқиды, зекет береді, Аллаға жəне Елшісіне бойұсынады. Аллаһ оларды рақымына бөлейді. Расында, Алла Үстем, Дана» (9:71). Достық туралы хадистерде: «Мүміндердің бір-біріне деген мейірімділігі, сүйіспеншілігі жəне жанашырлығы бір дене тəрізді: оның бір мүшесі ауруға шалдыққан кезде, оған бүкіл дене ұйқысыздық пен безгекпен жауап береді». «Адам өзінің ең жақын досы сияқты дінді ұстанады, сондықтан əркім оның кіммен дос екеніне назар аударсын». «Мүмін басқалармен достық пен келісімге ұмтылады, достықты өзі қабылдайды. Ал басқалармен дос бола алмайтын, дос болу мүмкін емес адамда жақсылық жоқ». «Сендердің біреулерің Алла разылығы үшін бауырын жақсы көретін болса, оны жақсырақ танысын, өйткені бұл достықты сақтайды жəне махаббатты күшейтеді».

Сүннет жолы

Араб тілінен орыс тіліне аударылған «сүннет» сөзі «үлгі» немесе «салт» дегенді білдіреді, добрый пример мен образ жизни. Ізгі үлгі мен өмір сүру салты. Бұл Исламдағы Алла елшісі Мұхаммед пайғамбардың өмірі мен қызметінен мысалдар келтіретін қасиетті дəстүрдің атауы. Мұхаммед пайғамбардың өмірінен алынған бұл мысалдар мұсылмандар үшін де, бүкіл мұсылман үмметі немесе қауымы үшін де үлгі. «Сүннет» немесе «Ислам сүннеттері» ұғымына Аллаһ Тағаланың сүннеттері мен Пайғамбардың сүннеттері, сондай-ақ тура жолдағы халифалар арасынан шыққан алғашқы төрт халифаны жатқызуға болады. «Сүннет» ұғымы мұсылманға ұнайтын жəне Пайғамбардың өміріне сəйкес келетін əрекеттер мен амалдарды білдіреді. Кейбір ислам елдерінде «сунна» немесе «суннет» сөзі хитан немесе сүндетке отырғызу рəсіміне қатысты қолданылуы мүмкін. Сүннет – Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) іс-əрекеттері мен амалдарына, ойлары менсөздеріне, адамгершілік қасиеттері мен құндылықтарына негізделген белгілі бір жүру жолы немесе маршрут. Пайғамбарымыз Мұхаммед келген сүннет – Құран Кəрімнен кейінгі Исламның негізі. Мұсылман Құран мен Сүннет əмірлерін орындау арқылы ғана дүние мен ақыретте жетістікке жетеді, ал мұсылман қоғамы Пайғамбардың өсиеттері мен Алла Тағаланың өсиеттерін орындаудың арқасында əділеттілік жағдайында үйлесімді дами алады жəне бейбітшілік орната алады. Қасиетті кітап Құран Кəрімнен кейін Мұхаммедтің сүннеті ислам құқығы немесе фикх негізіне алынған екінші маңызды дереккөз болып табылады. Пайғамбардың сүннеті Құранмен байланысты жəне оны толықтырып, Құрандағы мəліметтерді түсіндіреді. Дəстүршілдер мұсылман өз өмірінде Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) сүннетін ұстануы керек жəне бұл Исламдағы адам өмірінің басты мақсаты деп санайды. Сүннетті үйрету – мұсылмандар алатын діни білімнің маңызды бөлігі. Ислам заңгерлері немесе фақиһтары Пайғамбардың сүннетінен жеткілікті білімге ие болған жағдайда ғана Ислам құқығындағы билік иелері болып табылады. Мұхаммед Пайғамбардың (с.ғ.с.) іс-əрекеттері мен сөздері туралы əңгімелер Мұхаммед пайғамбардың сахабалары немесе сахабалардың қиссалары арқылы осы оқиғалар хадис деп аталатын дəстүрлерде жазылғаннан кейін қазіргі заманға жетті. Хадис VIII-IX ғасырларда ресми түрде қалыптасты. Хадисте оның құрамдас бөліктері болып табылатын иснад пен мəтін бар: Иснад – хадистер жинағының авторына Мұхаммед пайғамбардың оқиғасы, оның сөздері немесе əрекеттері оны жазып алған кезде жеткен адамдар тізбегі. Иснад пайғамбар Мұхаммедтен (с.ғ.с.) немесе сахабадан (ашаб), яғни оның серігінен, сондай-ақ тəбиғиден, яғни сахабалардан кейінгі ұрпақ өкілінен бастау алуы керек. Иснад хадистер жинағын немесе жинағын құрастырған ғалыммен аяқталуы керек. Иснадтың қазіргі заманға жақын бөлігі – хадистің басы, ал Алла Елшісіне жақын бөлігі – иснадтың соңы. Иснадта аталған адамдар «рабби» терминімен белгіленеді, яғни иснад бұл хадисті жеткізген раввиндердің есімдерінің тізімі болып табылады. Иснад бұл хадистің Мұхаммед Пайғамбардан жеткеніне дəлел; мəтін Пайғамбар туралы дəстүрдің мазмұнын білдіреді жəне хадистің негізгі бөлігін, яғни Мұхаммед пайғамбардың не айтқанын немесе оның жасаған əрекеттерін білдіреді. Ислам сүннетінің хадистері пайғамбарлық хадистер, тарихи, қасиетті хадистер, онда Алла Елшісінің оған Алла Тағаланың атынан айтылған сөздері, сондай-ақ араб тайпаларының ізгі қасиеттері туралы айтылған хадистер болып бөлінеді. Пайғамбардың сүннеті қаул, такрир жəне фи’л болып бөлінеді: Қаул хадистерде келтірілген Мұхаммед пайғамбардың сөздеріне сілтеме жасайды; фи’л деп біз Аллаһ Елшісінің жасаған жəне барлық мұсылмандарға үлгі əрі өсиет болған амалдары мен істерін айтамыз; тəкрир Пайғамбардың үнсіз мақұлдауын, яғни оның өзі куə болған сахабаларының істері мен сөздерін мақұлдауын білдіреді. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) сахабаларының қандай да бір əрекетіне немесе сөзіне куə болып, үнсіз келісімін білдірсе немесе оған ашық қарсылық көрсетпесе, мұндай əрекеттер барлық мұсылмандар үшін рұқсат етілген.

Сүннеттің үш түрі бар. Мұхаммед пайғамбардың сүннеті үш топқа бөлінеді: мутауатир немесе Пайғамбарымыз Мұхаммедтің өзінен немесе оның сахабаларынан бізге жеткен хабарлар. Мұндай хабарламалар көптеген таратқыштар тізбегі арқылы жіберілді жəне бұл тізбектерге қатысушылардың бұл хабарламаларды жасау үшін өзара келісу мүмкіндігі болмады. Сүннет-мутауатир санатына жататын хабарлар күмəн тудырмайды жəне мүлдем сенімді хабарлар немесе хадистер болып табылады. Ислам құқығындағы Мутауатир Сүннетінен алынған бұл ережелер Исламда парыз болып саналады. Сөзбе-сөз бір-бірімен сəйкес келетін хабарлар «мутауатир əл-ляфзи» термині деп аталады, бірақ егер хабарлар мағынасы жағынан бір-бірімен сəйкес келсе, онда олар «мутауатир əл-мəнауи» термині деп аталады;

Мəшһүр немесе Алла Елшісінен жəне оның сахабаларынан бір-бірінен тəуелсіз, бірақ жіктелуі үшін аз санды жеткізушілер тізбегі (үш немесе одан да көп таратқыштар [тізбектің əрбір буынында]) арқылы жеткізілген хабарлар. Олар мутауир категориясына жатқызу үшін, оларда таратқыш тізбектердің саны жеткіліксіз. Сүннет-Мəшһүр негізінде жүзеге асыру үшін де қажетті осындай нұсқаулар жасалады, бірақ кейбір мазһабтар сүннет-мəшһүрді сүннет-ахад санатына жатқызады деп есептеп, сүннеттің тек екі категорияға бөлінуін мойындайды; Мұхаммед пайғамбардың сөздері немесе істері туралы хабарлаушылардың өте аз тізбегі арқылы хабар беретін ахад немесе хабарлар. Бұл тек бір немесе екі жеткізуші тізбегі болуы мүмкін, сондықтан олар сүннет-мутауатирден маңыздылығы жағынан төмен. Бір топ ислам теологтарының пікірінше, сенім негіздері Ахад сүннетіне негізделмеген, бірақ белгілі бір жағдайларда бұл хабарлардың шынайылығына күмəн болмаса, заңды шешімдер қабылдануы мүмкін.

Мұсылмандар үшін сүннеттің мəні өте жоғары. Ислам дінінде Сүннет Құран Кəрімнен кейінгі екінші маңызды дереккөз болып табылады, сондықтан барлық мұсылмандар оның ережелерін орындауға міндетті. Мұхаммед (с.ғ.с.) сүннетінің көмегімен мұсылмандар Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбар қайтыс болғаннан кейін мұсылман үмбеті кездесетін көптеген күнделікті мəселелерді шеше алды жəне Мұхаммедтің сүннеті өте маңызды жəне мұсылмандар арасында құрметке ие болды. «Усул ад-дин» ұғымымен белгіленетін дін негіздеріне арналған трактаттарда Мұхаммедтің сүннеті мен Құран арасындағы байланысқа үлкен мəн беріледі. Қасиетті Құран Кітабының көптеген аяттарында, сондай-ақ бірқатар хадистерде мұсылмандардың сүннетті ұстану керектігі айтылады. Алла Тағала Құран Кəрімде Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) туралы былай дейді: «Алла Елшісі сендер үшін, Алладан жəне ақырет күнінен үміттеніп, Алланы көп еске алатындар үшін тамаша үлгі болды» (33:21). Сондай-ақ Құран Кəрімде: «Кімде-кім Алланың Елшісіне мойынсұнса, Алла Тағалаға да бойұсынғаны» (4:80). Алла Елшісінің өзі Муватта мен Малик ибн Əнəс жинағындағы хадисте: «Мен сендерге екі нəрсе қалдырамын, егер соларға амал етсеңдер, адаспайсыңдар», деген. Алла, Құран жəне оның сүннеті. Исламдағы жəне əрбір мұсылман үшін сүннеттің мəні ерекше: Мұхаммедтің сүннеті Құран аяттары бар бұйрықтарды қайталайды, оларды растайды жəне күшейтеді. Қасиетті Құран Кітабында: «Əй, иман келтіргендер! Бір-біріңнің мал-мүлкіңді əділетсіз жолмен сатып алмаңдар, тек өзара келісімдеріңмен сауда жасаңдар» (4:29), содан кейін Ахмад ибн Ханбалдың «Муснадында» келтірілген хадисте, егер басқа адамның мүлкі оның келісімімен алынбаса, онда мұсылманға рұқсат етілмейді деп түсіндіреді. Құран аяттарына түсініктеме беріп, кейбірінің мағынасын түсіндіреді. Қасиетті Құран Кітабында мұсылманның намаз оқуы жəне ораза ұстауы керектігі айтылса, Мұхаммед Пайғамбардың сүннетінде мұның қалай жасалуы керектігі егжей-тегжейлі түсіндіріледі. Құранда айтылмаған Сүннет мұсылмандарға нұсқау беруге қабілетті.

Қорытындылай, Мұхаммед қайтыс болғаннан кейін Сүннет жамағат пен халифат өміріндегі көптеген практикалық мəселелерді шешуге мүмкіндік берді. Оның маңыздылығы бірден өте үлкен болды жəне 9-10 ғасырлардан бастап біліне бастады. Құранмен дерлік тең дəрежеде қастерленеді. Құран мен Сүннеттің арақатынасы мəселесі дін негіздеріне арналған трактаттарда маңызды орын алады (Усул ад-Дин). Кейде сүннет ұғымына Алланың сүннеттері (Құран), Мұхаммед пайғамбардың сүннеттері жəне алғашқы екі тура жолдағы халифаның сүннеттері жатады. Сондай-ақ сүннет жай ғана қалаулы, сүннетке сəйкес амалдарды білдіруі мүмкін. Кейбір мұсылман елдерінде сунна (суннет) сөзі сүндетке отырғызу (хитан) рəсімі деген мағынада қолданылады.

6) Кейінгі ұрпақтар өздерінен бұрынғыларды қорлайды.

Өкінішке орай, бірнеше онжылдықтар бұрын толығымен табиғи болған көптеген нəрселер қазір күмəн тудыруда. Бұған бұрыннан жалпы қабылданған қарт адамдарға деген құрмет те кіреді. Егер бұрын мұсылман қоғамы мұнымен ерекшеленсе – мұсылмандар əрқашан үлкендерді құрметтейтін болса, қазір кейбір жастарға мұның қажеттілігін түсіндіруге мəжбүрміз. Неліктен Иман келтірген мұсылман үшін үлкенге құрмет соншалықты маңызды? Үлкенді сыйлау (сонымен қатар кішіге жұмсақтық пен мейірімділік) мүміннің белгісі болуы керек, өйткені бұл Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) сүннеті: Бірде Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегені хабарланады: «Үлкенді сыйламайтын бізден емес (яғни біздің қауымнан емес). Бұл хадистің басқа нұсқасында: «Үлкенді сыйламаған, кішіге мейірімділік танытпаған, ғұламалардың құқығын мойындамаған адам бізден емес» (Ахмад, Хаким жəне т.б.). Тағы бір хадисте: «Тек екіжүзді (шынайы емес, жалған сенуші) үш адамды елемейді: ағарған шаш иесі, білім иесі жəне əділ имам (жамағат басшысы)» (əт-Табарани). Бұл мінез-құлық үлкенге құрмет, тіпті адам логикасы тұрғысынан да табиғи нəрсе. Қария ұзақ ғұмыр кешіп, осы уақыт ішінде талай сауапты істер атқарды: қоғам игілігі үшін еңбек етті, отбасын құрып, бала өсірді, дүниелік даналығы мен өмірлік тəжірибесі мол. Жас жігіт, керісінше, қажетті білім мен даналыққа əлі үлгермегендіктен, жастардың үлкендердің ақыл-кеңесін, əңгімесін, соңына дейін үзбей тыңдауы, ақыл-кеңес алуы заңды болады. Бірінші болып үлкен сөз бастауы керек. Сонымен қатар, қарт адамдар құрметке ғана емес, сонымен қатар жанашырлыққа да лайық, өйткені жасы ұлғайған сайын (əсіресе көп жылдық ауыр жұмыстан кейін) аурулар пайда болады, есту жəне көру нашарлайды, жүру жəне тұру, ауыр жүктерді көтеру қиын болады. Ал Аллаһқа сенген адам басқа адамға қарағанда жанашырлығымен ерекшеленуі керек. Сондықтан мұсылман жас балалар, қоғамдық көлікте өз орнын қарт кісіге беріп, қарт кісіге немесе əйелге көшеден өтуге көмектессе, ауыр сөмкелерін алып жүрсе, бұл өте абыройлы іс болады. Жəне, əрине, жастар үшін үлкендерді келемеждеу, олардың құқықтарын менсінбеу, олардың ақыл-кеңестерін немесе өтініштерін елемеу мүлдем жарамсыз. Бұл өз ата-анасына да, басқа туыстарына да, жалпы қарт адамдарға да қатысты. Екі ағайынды араларында болған кикілжің туралы айтып беру үшін Алла Елшісіне (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) келді. Ағайындардың ең кішісі бірінші сөзді айтқысы келгенде, Алла Елшісі (саллаллаһу алəйһи уə сəллəм) оған: «Кəббир, кəббир!», яғни: «Үлкенге (дауысты) бер! Үлкенге (дауысты) бер!», – деді. Сосын екеуінің үлкенінен сөз сұрайды (Бұхари, Муслим). Үлкенді сыйламаған Алла Тағаланы сыйламайды. Тағы бір пайғамбарлық хадисте қарттықты құрметтеу Алланы құрметтеумен байланыстырады: «Алланың ұлылығының белгілерінің бірі – шашы ағарған мұсылманды құрметтеу» (Əбу Дəуіт). Басқаша айтқанда, үлкеннің құқығын тану арқылы бағыныштылықты, қоғамдағы рөлдердің бөлінуін мойындайсыз: кішілер мен үлкендер бар, үлкенге құрмет, кішіге жанашырлық пен ілтипат көрсетіледі. Бұл жағдай дүниеде осындай тəртіп орнатқан Алла Тағаладан – кішінің үлкенге құрмет көрсетуінен туындайды. Егер сіз бұған күмəнданатын болсаңыз, онда сіз Аллаһтың даналығы мен əділдігіне жəне Оның Пайғамбарының (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) сөздеріне күмəн келтіресіз. Үлкенге ізет етпеген, өзі қартайғанда кішіге құрмет көрсетпейді. Кəрілікке тəн баяу жəне əлсіздік, қарт туыс немесе көрші бірнеше рет бірдеңе сұраса, кейбір сөздерді бірден ести алмаса, күнделікті өмірде үнемі жинақы бола бермейді – бірдеңені төгіп тастаса немесе бірдеңені едеге түсіріп алса, кішілер мен жастар жиіркенуі мүмкін. Жасы ұлғайған сайын егде жастағы адамдардың мінезі нашарлайтынын айтпай-ақ қояйық: олар ренжігіш, талапшыл, капризді жəне сезімтал болады. Сонда кейбір жастар ойлайды: «Заманнан артта қалған, үнемі бір нəрсеге көңілі толмай, бір нəрсені жүз рет қайталайтын əжеге немесе атаға уақыт жоғалтқанның несі жақсы, неге олар маған ұнауы керек? Бірақ біз бəріміз адам екенімізді ұмытпауымыз керек, ал ең жас жəне ең сау адамдар да бір кездері кəрілікке жəне онымен байланысты қиындықтарға (ауру, əлсіздік, алжу) тап болады. Сізді қарттардың əдеттері мен əрекеттері тітіркендіреді бірақ сіз де бір күні сондай боласыз. Балаларыңыз бен немерелеріңіз сізге осылай қарағанын қалайсыз ба? Егер сіз ата-əжелеріңізге (немесе басқа адамдардың қарттарына, бұл маңызды емес) құрмет көрсетпесеңіз, сізге де болашақта құрмет көрсетілмейді. «Егер жас жігіт қарияға тек жасына қарай құрмет көрсетсе, Алла Тағала оған қартайғанда құрмет көрсететін адамды жібереді» (Тирмизи). Алла Тағала дүниеде сондай бір тəртіп жаратты, ол адам адамдарға қандай мінез-құлық көрсетсе, бəрі де сол мөлшерде қайтарылады. Мейірімділік пен жанашырлық танытса, қажет кезде оған да мейірім мен көмек көрсетіледі, дөрекі, мейірімсіз болса, уақыты келгенде оған да сол шара беріледі. Өзінің жақындары да оған дəл осындай немқұрайлылық пен енжарлық танытады. Оның үстіне балаларымыз бізден үлгі алады: егер олар əкесінің немесе анасының қарт туыстарының немесе көршілерінің өтініштері мен мұқтаждықтарына немқұрайлы қарайтынын көрсе, олар мұндай мінез-құлықты қалыпты жағдай деп есептейді жəне уақыт өте келе қарттарға қамқорлық жасамайды. Үлкенді сыйламау – менмендіктің белгісі. Үлкендерге деген мұндай көзқарастың басты себебі көбінесе жастарға тəн эгоизм мен менмендік болып табылады, бұл кезде жастар өздерін бəрінен артық санайды, олардың тілектері мен қажеттіліктері айналасында бүкіл əлем айналады. Олар: «Мен өзіме күш салуым керек, уақытымды бəрібір түк пайдасы жоқ, қызықсыз, сасық жəне жиіркенішті қарт адамдарға жұмсауым керек?» Бірақ адамдарға деген тəкаппарлық мүмін үшін одан да айыпты: «Адамдардан тəкаппарлықпен бет бұрма жəне жер бетінде тəкаппарлықпен жүрме. Расында Алла мақтаншақтарды жақсы көрмейді» («Лұқман» сүресі, 31:18). «Жер бетінде тəкаппарлықпен жүрме, өйткені сен жерді теспейсің (тəкаппарлық салмағымен) жəне таулардың биігіне (тəкаппарлық бойыңмен) көтерілмейсің!». («Исра» сүресі, 17:37). Алла Тағаланы ұмытқан адамдар Мақтаншақ жəне Тəкаппар болып келеді, сондықтан олар өздерін ғаламның орталығы санайтын кəпірлерге тəн санайды. Бірақ иман келтірген адамдарға қарапайымдылық пен ұялшақтық тəн болуы керек, өйткені олардың үстінде барлығын көріп, барлық əрекеттерді қадағалайтын Жаратушы бар екенін есте ұстайды. Ендеше, Алла Тағала үмметімізге Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) үлкендер мен қарттарға қарым-қатынасында, оларға лайықты ілтипат пен құрмет көрсетуде сүннетін ұстануға көмектессін.

7) Қиыншылықтар мен ауыртпашылықтар көбейіп, тыныштық пен жайлылық жоғалады. Сонымен бірге бұған ешкім тосқауыл бола алмайды.

Алла Елшісі: «…таңертең иман келтірген адам кешке кəпір болады. Ал кешке иман келтірген адам таңертең кəпір болып шығады. Адамдар дүние тіршілігінің болмашы пайдасына имандарын сатады». Тағы бір хадисте: «Дін ұстанған адам ыстық көмір ұстағандай болатын сабырлық кезеңдері болады, олардың біреуінің сауабы араларыңдағы елу адамның сауабындай болады» делінген. Мұсылман Исламда Қиямет күніне, Құран Кəрімде айтылғандай ақырзаманның келетініне сенеді. Пайғамбарымыз Мұхаммед хадистерінде де бұл туралы айтқан. Бұл Исламдағы иманның бесінші тірегі. Ислам діні бойынша ақырзаман мен қияметтің басталуының алғашқы белгісі айналада надандық көбейе бастайды – діни білім жойыла бастайды, адамдар ашық түрде зина жасап, арақ ішеді. Қияметтің жақын қалғанының тағы бір белгісі адам өмірінің құнын жоғалтып, кісі өлтіру сияқты күнəнің жиі кездесетін, үйреншікті құбылысқа айналуы. Жер бетінде əділет жойылады деген белгі ақырзаман мен қиямет күнінің жақын екенін де көрсетеді: Ислам діні бойынша мұны мұсылмандардың харам мен халалдың не екенін ұмытатыны көрсетеді. Адамзат Қиямет күніне жақындай бастағанын, балалардың ата-аналарын азырақ тыңдай бастағанынан байқауға болады. Ислам діні бойынша, Қияметтің жақындағанын ерлердің əйелдерге бағынуға кірісуі де көрсетеді. Өлшеу мен таразыда алдау туралы көптеген шағымдар қияметтің жақын екенін көрсетеді. Исламда қиямет күнінің жақындап қалғанының тағы бір белгісі адамға деген құрметтің шектен шығуы болмақ. Адамдардың бір-бірімен бөлісетін, тəжірибе алмасатын кеңестері адамдар үшін құндылығын жоғалтады, оларды ешкім тыңдамайды. Ислам діні бойынша, ақырзаманның жақындап, қиямет күнінің жақындағанын Шам жеріне (Таяу Шығыс елдері: Сирия, Иордания, Палестина, Түркияның бір бөлігі, Ливан) артады. Қалаларда биік үйлер болған сайын, оған лайық емес адамдар көбірек құрметке ие болса, сөзінің салмағы да, күш-қуаты да көп болса, қиямет күні де соғұрлым жақын болады. Ислам діні бойынша қиямет күнінің жақындағанын құмар ойындар мен карта арқылы көріпкелдіктің жер бетінде адамзат əлемінде кең етек алуы да көрсетеді. Тағдырды сынайтын ойындар ойнап, адам əлемінде уақыт байқамай зымырап өтеді. Ислам діні бойынша Қиямет күнінің жақындап келе жатқанының белгісі адамдардың ысырапшылдығы артады: олар қиямет күнінен кейін Алла Тағаладан алатын игіліктер мен сауаптар үшін емес, сол сауаптар мен игіліктерге ұмтыла бастайды. жердегі əлем оларға уəде береді. Исламда айтылғандай, Қағбаның қирауы, жақындап келе жатқан Қиямет күнінің жəне ақырзаманның басталуының ең қорқынышты белгісі болады.

8) Ауыл тұрғындары қалаларға көше бастайды (яғни урбанизация жаппай орын алады), ал кезінде тамырсыз шөл даланы мекен еткен шопандар ғимараттар салуда жарысады.

Либералды ислам немесе еуропалық мəдениетпен сусындаған ислам. Ресейде жəне ТМД елдерінде «ислам либерализмі» термині «ағартушылық ислам» терминімен сəйкестендіріледі. Либералды мұсылмандар сенімнің рəсімдік құрамдас бөлігін (намаз оқу, хиджаб кию жəне т.б.) моральдық жəне мистикалық жағынан ажыратады жəне біріншісіне аса мəн бермейді. Либералды исламның бастаулары Түркияда Кемал Ататүрік дəуірінде сопылық, діни либерализм, еуропалық пантеизм жəне тіпті материализм негізінде пайда болды деп есептеледі.

Еуро-мұсылмандардың билігінің бірі – еуропалық мəдениет пен исламды жақындастыруды талап ететін мысырлық швейцариялық Тарик Рамадан. Атап айтқанда, ол демократия идеясын қолдайды, еуро-мұсылмандарды өздерінің тұратын елдерінің тілін үйренуге жəне еуропалық қоғамға белсенді араласуға шақырады. Ол ислам мəдениетін тек араб мəдениетімен сəйкестендірмеу керек деп есептейді. Ресейде еуро-исламды ұстанушылар Татарстанның кейбір рухани жəне қоғамдық-саяси қайраткерлері.

Жаңа заман, дәуір 21ғ. БЕЙБІТ Либералды исламды Иран мен Сауд Арабиясы сияқты т.б, елдерді консервативті ислам елдерінің дінбасылары айыптайды. Осылайша Иран Түркияны Исламды бұрмалады деп ашық айыптайды. Исламдағы өзгерістерді ресейлік ислам дінбасылары да құптамайды, дегенмен ислам либерализмі Ресей мұсылмандарының урбанизациялануына байланысты бірте-бірте ислам дінін ұстану нысандарының біріне айналуда. Əдетте, адам өзін Исламның мүшесі деп санау үшін Исламның тіректерін тану жеткілікті; Шахаданы мойындайтын, бірақ намазға немқұрайлы қарайтын немесе оны мүлде орындамайтын адамдар исламнан жəне оның нұсқауларынан толықтай бас тартқан кəпірлерге (сенбейтіндерге, басқаға сенетіндерге) қарсы фасиктер (ықылассыз мұсылмандар, бірақ бəрібір мұсылмандар) деп анықталады. Ислам, басқа діндер сияқты, жалпы мəдени құндылықтарда ериді жəне жай ғана мəдениетке айналады; Бұл əсіресе дінде қостілділік бар Түркия мен басқа түркі елдерінде айқын байқалады. Кеңес ғалымдары исламның бұл түрін социалистік деп анықтады, КСРО исламның бұл түрін өсіруге көп үлес қосты жəне бұл əсер бұрынғы Кеңес Одағының ықпалында болған көптеген ислам елдерінде əлі де байқалады. Араб елдерінде ислам либерализмі мəдени жаһандану түрінде көрінсе, Батыста Ыдырыс Шах («Сопылар жолы» кітабының авторы) сияқты зерттеушілердің еңбектері либерализм мен ағартушылықты Ислам ішінде айқындағанын атап өткен жөн. Данияда либералдық исламның жақтаушысы, депутат Н.Хадер Мұхаммед пайғамбардың карикатуралары бар жанжалға жауап ретінде «Модератор» мұсылмандар қозғалысын құрды. Либералды ислам негізінен Түркия, Тунис, Египет жəне кейбір ТМД елдерінде кең таралған. Жаңа дəуірдің əйгілі уағызшысы – Ошо либералды исламды сопылық деп атады жəне бұл діннің күшті консерватизміне (қатаңдығына) байланысты исламдағы либерализмнің болмай қоймайтындығы туралы айтты. Əзірбайжандағы ислам либерализмі оның исламға дейінгі жергілікті нанымдармен, атап айтқанда Тəңіршілдікпен астасып кетуіне байланысты. Еуропа елдерінде ислам либерализмі үлкен əлеуметтік жағдайға байланысты исламның бір түрі болып табылады, өйткені барлық жерде намаз оқу жəне хиджаб кию мүмкін емес. Сонымен қатар, бірқатар еуропалық азаматтардың исламофобиясы олар тұратын мəдени ортада исламның жаңа формаларын өсіруге алғышарттар жасайды. Саяси тұрғыдан алғанда, исламдық либерализм адатқа, яғни дінді мемлекеттен бөлетін зайырлы құқыққа, сондай-ақ ислам мəдениеті аясындағы философиялық зайырлылыққа жол береді.

Кезіндегі Шопандар көпқабатты үй салуда жарысады. Ақырзаман – соңғы жылдардағы ең танымал тақырыптардың бірі болуы мүмкін. Кішкентай белгілердің ішінде біз үшін үйреншікті жағдайға айналған көптеген нəрселер тізімделеді: сатқынның ақталуы; көпқабатты үйлер салу; мешіт əшекейлері; білімсіздіктің артуы; сенімнің əлсіреуі; мастық, зина жəне зұлымдық (зулма) көбеюі; балалардың жəне кішілердің ата-ананы сыйламауы; ерлер санының азаюы, əйелдердің көбеюі; мұсылмандар арасындағы алауыздықтың күшеюі; жиі əн айту; жартылай жалаңаш жүрген əйелдер; əйелдердің саудамен айналысуы жəне т.б.

Ал жер бетіндегі барлық нəрсенің жойылуының ең үлкен хабаршылары – Имам Мəһдидің хабары, Дəджалдың шығуы; Иса пайғамбардың (ғ.с.) екінші рет қайта тірілуі (Шын Мəсіх); дүниені дүр сілкіндіретін Яжуж жəне Мажуж (Яджуж жəне Маджуж) халықтарының шапқыншылығы; осы уақытқа дейін белгісіз жануар Даббатул арзидің пайда болуы; күннің батыстан шығуы; бүкіл əлемді толтыратын түтіннің пайда болуы; Жаратқан Ие Құранды жерден көтеруі; Хабашиттердің (эфиопиялықтардың) Қағбаны қиратуы, т.б.

Зəулім ғимараттар – қияметтің кішкентай белгісі. Қиямет күнінің жақындауының кішігірім белгілерінің қатарында зəулім үйлердің салынуы да бар. Оның үстіне адамдар зəулім үй салуда жарыса бастайды деп айтылды. Осы мəселеге біраз толығырақ тоқталайық. «Бақташылар үй (ғимарат) салуда жарыса бастағанда». Расында да, бүгінде бұрын қой баққан арабтар зəулім ғимараттар салуда жарысып жатыр. Əлемдегі ең биік ғимарат БАƏ-де орналасқан. Бурдж Халифа – Дубайдағы биіктігі 828 м биіктіктегі зəулім ғимарат: 163 қабат, техникалық қабаттарды есептемегенде – 46 шпильде жəне 2 іргетаста. Ғимараттың пішіні сталагмитке ұқсайды. Ашылу салтанаты 2010 жылдың 4 қаңтарында өтті. Зəулім ғимараттың құрылысы 2004 жылы басталып, аптасына 1-2 қабатқа дейін өсті. Күн сайын құрылысқа 12 000-ға дейін жұмысшы тартылды. Оны құруға шамамен 320 мың м³ бетон жəне 60 мың тоннадан астам болат арматура қажет болды. 160-қабаттың құрылысы аяқталғаннан кейін бетон жұмыстары аяқталды, содан кейін металл конструкциялардан 180 метрлік шпиль құрастырылды. Əзірге Бурдж Халифа – əлемдегі ең биік ғимарат. Дубай мұнарасы өзінің көгалдары, бульварлары мен саябақтары бар «қала ішіндегі қала» ретінде жобаланған. Құрылыстың жалпы құны шамамен 1,5 миллиард долларды құрайды.

Ғимарат ішіндегі ауа тек салқындатылып қана қоймайды, сонымен қатар арнайы мембраналар арқасында хош иістендіріледі. Бұл иіс Бурдж Халифа үшін арнайы жасалған. Хош иісті жəне таза ауа едендегі арнайы торлар арқылы беріледі. Шыны шаңның өтуіне жол бермейді жəне күн сəулесін қайтармайды, бұл ғимаратта оңтайлы температураны сақтауға мүмкіндік береді. Ғимараттың ауданы шамамен 17 футбол алаңына тең. Бурдж Халифаның əйнегі күн сайын жуылады, бірақ бүкіл бетін жууға шамамен үш ай қажет. Зəулім ғимараттың етегінде, ауданы 12 га болатын жасанды көлде Дубай музыкалық субұрқағы бар. Субұрқақ 6600 жарық көзімен жəне 50 түрлі түсті прожекторлармен жарықтандырылады. Субұрқақтың ұзындығы 275 м, ал ағындардың биіктігі 150 метрге жетеді. Субұрқақтың заманауи араб жəне əлемдік музыканың музыкалық сүйемелдеуімен ерекшеленеді. «Бурдж əл-мамлака». Ал, Сауд Арабиясы əлемдегі ең биік мұнараның ашылу мерзімін ресми түрде жариялады. Бурдж əл-Валид немесе оны басқаша айтқанда Бурдж əл-мамлака (Патшалық мұнарасы) 2017 жылдың ортасында Жиддада ашылады. Ең шыңға көтерілгенде, сіз Египетті көре аласыз.

Мұнараға жобаның бастамашысы болған Сауд Арабиясының ханзадасы Əл-Валид бен Талал бен Абдулазиз əл-Саудтың есімі берілген. Жергілікті ақпарат құралдарының хабарлауынша, зəулім ғимараттың биіктігі 1000 метр, ауданы 5,3 миллион шаршы метр болады. Алып инеге ұқсайтын зəулім ғимарат Адриан Смит пен Гордон Гиллдің жобасы бойынша салынған, оларды зəулім ғимараттың ұсталары деп те атайды. Еске салайық, Адриан Смит пен Гордон Гилл Дубайдағы қазіргі уақытта əлемдегі ең биік мұнара болып саналатын Бурдж Халифа зəулім ғимаратының жобасына қатысқан болатын. Бурдж əл-Мамлак жобасының сметалық құны 20 миллиард АҚШ долларын құрайды. «Абрадж əл-Байт». Арабтар барлық рекордтарды жаңартып жатыр; Жер планетасындағы ең үлкенінің бəрі қазір араб елдерінде салынған немесе салынып жатыр. Сауд Арабиясында қасиетті Мекке қаласында тағы бір рекордтық құрылым – əлемдегі ең үлкен сағат пайда болды. Олар əлемдегі ең биік қонақүй – Абрадж əл-Байттың үстінде мақтанады. Шығыстағы мұсылман елдері үшін уақытты есептеудің бастапқы нүктесі қасиетті Мекке қаласындағы уақыт болып табылады. Жақында əлемдегі ең үлкен сағаттың құрметті атағы Лондондағы Биг Бенге сенімді түрде берілді. Уақыт бір орнында тұрмайды, Ұлыбританияның көрікті жерлерінің бірі Шығыстың техникалық кереметтерінің біріне жол берді. 11 тамызда мұсылмандар үшін қасиетті Рамазан айының бірінші күні Эр-Рияд қаласында (Сауд Арабиясы) əлемдегі ең үлкен сағат – Мекке сағаты іске қосылды. Бірегей механизм 425 метр биіктіктегі зəулім ғимаратта орналасқан, ал сағаттың өлшемдері 40 метр биіктікте шынымен əсерлі, ал циферблаттың өлшемі 45-тен 43 метрге дейін. Мекке сағатының механизмінің салмағы 36 мың тонна болса, минут тілі 22 метр, сағат тілі 17 метр. Механизмнің əрбір бөлігі кез келген уақытта, егер зақымдалған болса, оны алып тастауға жəне ауыстыруға болатындай етіп жасалған. Мекке сағатының циферблаты бірегей кристалды мозаиканың 90 миллион данасынан тұрады. Механизмді əзірлеуді швейцариялық инженерлер жүргізді. Бірегей жобаны жүзеге асыру үшін оларға екі жыл қажет болды. Түнгі жарықтандырудың арқасында əлемдегі ең үлкен сағатты 10 миллион адам 17 шақырым қашықтықтан немесе күндіз 12 шақырымнан көре алады. Бұл рекордтық сағаттардың циферблаттарының төменгі жиегі жер деңгейінен 380 метр биіктікте орналасқан. Бұл Биг Бендегі сағаттың төменгі деңгейінен алты есе жоғары. Заманауи Меккеде жаңа Гринвичтің амбициялары бар – ең болмағанда бүкіл əлемдегі мұсылмандар үшін басты меридиан. Бұл сағат жарық диодтармен жабдықталған, намаз кезінде күніне бес рет арнайы жасыл шам жанып тұрады. Жалпы, барлығы діндар мұсылмандар үшін. Араб сəн-салтанатының тағы бір қызықты эпизоды. Жақында Біріккен Араб Əмірліктерінің ең ірі қаласының полиция бөлімі өз автопаркін қозғалтқышының қуаты 700 ат күші бар Lamborghini Aventadors көлігімен жабдықтады. Бұл елде бір мұңайтатыны сəн-салтанат пен аштық қатар өмір сүреді. Бұл араб елдерінде жүзеге асырылып жатқан рекордтық жетістіктер мен аса қымбат жобалардың кейбірі ғана. Бірақ біреу: «Бұл не болды?» деуі мүмкін. Кейбіреулер алтын дəретханаларды пайдаланса, басқалары аштықтан өлсе немесе қоршауда өмір сүріп, Израиль əскерлерінің оларды үйлерінен қуып шығуын күткен мұсылман əлеміндегі контраст тым күшті. Ех, не істейсің, ақырзаманға таяп қалған заманның ерекшелігі осы. Алдымызда не күтіп тұрғанын бір Алла ғана біледі. Бірақ бұл барлық мұсылмандарға оңайырақ… олардың шынайы иманы жəне Раббының: «Мен адамдар мен жындарды өзіме құлшылық етулері үшін ғана жараттым» (Құран Кəрім, «Зарият» сүресі, 56-аят) дегеніне шынайы иман келтіреді. Ал ғибадаттың қалай жасалатынын бізге рухани тəлімгерлеріміз ғұламалар үйретеді. Олардың соңынан еру ғана қалды.

9) Мұсылман қойдан да дəрменсіз болып, қорланған дін ретінде қабылданады.

Исламофобия – қазіргі қоғамның қатерлі ісігі. Мешіттерге жасалған шабуылдар, өрт қою, мұсылмандарға қарсы шабуылдар, ислам дінін ұстанушыларға бағытталған нəсілшілдік жарнамалар əлем жұртшылығын екі лагерьге бөлген осы өшпенділіктің салдары. Қазіргі таңда исламның ең жылдам дамып келе жатқан дін екенін, оның ең күшті екенін ескерсек, белгілі бір күштердің Исламды бұрмалауы өте тиімді. Əрине, мұндай бұрмаланған дінді қабылдау басқа діндер мен атеистерден дұшпандық пен төзімсіздікті тудырады жəне соңғы уақытта мұсылмандарға деген дұшпандық пен қорқынышты күшейтеді. Исламды жамандауға мүдделі адамдардың белгілі бір бөлігі Ислам мен мұсылмандарды жамандайтын миллиондаған стереотиптерді жасайды, оларды басқа дін өкілдері оңай қабылдайды. Қазіргі əлемде кең тараған негізгі қате түсініктер: Мұсылмандар террористер. Мұсылмандардың өзіне зиян келтіретін ең көп тараған өтірік – террористер – мұсылмандар. Бұқаралық ақпарат құралдары мұсылмандарды лаңкестермен бейнелеуге ықпал етеді, олар əлемде орын алған кезекті лаңкестік əрекетті жариялаған кезде оның экстремистік жəне радикалды банда екеніне емес, оны исламдық топ ұйымдастырғанына назар аударады. Дəл осы БАҚ-тар өздерін «исламшыл» деп атайтын топтардың исламмен ешқандай ортақтығы жоқ екенін, керісінше, исламның жаулары екенін халыққа жеткізуге асықпайтыны белгілі. Ислам мен мұсылмандарға қарсы адамдардың саны Ислам дінінің өкілі адам өлтірудің ең ауыр күнəлардың бірі екенін біледі, ол үшін толық жауап беруге тура келеді. Көптеген мұсылмандарды кəдімгі жер бетінде өмір сүретін шынайы мұсылмандарға қарап емес, тағы бір зұлымдық жасаған жалған мұсылмандарға қарап үкім шығарады. Құран зорлық-зомбылық жасалмауды қалайды, жалпы терроризмді уағыздамайды. Тағы бір миф Мұсылмандар дүние жүзінде шариғатты орнатқысы келеді. Ислам – бейбітшілік пен ізгілік діні. Ал бұл дін өкілдері үшін ең алдымен өз елінде жəне бүкіл əлемде тыныштық пен тəртіптің болуы маңызды. Ислам – тəртіп пен тəрбие діні жəне мұсылмандар үшін мұны өмірінің барлық саласында көрсету маңызды. Сонымен қатар, шариғат заңы қатал жəне авторитарлық емес. Олар тек елді басқару ережелерін, сонымен қатар адамдар мен олардың отбасыларын қалай ұстау керек екенін қамтитын тəртіп пен тəрбие діні. Мұсылман шариғат заңдарын ұстанамын десе, көп жағдайда бұл оның жеке мінез-құлқы, құлшылығы жəне басқа адамдармен қарым-қатынасы тұрғысынан оны ұстанатынын білдіреді. Тағы бір миф Мұсылманның өмірінің мəні – жиһад. Біріншіден, нағыз мұсылманның өміріндегі басты мақсат – Алла Тағаланың разылығын алу, тағдырға риза болу. Бұған көптеген амалдар жатады, ең бастысы – ниеттің шынайылығы мен ойдың тазалығы. Жиһад – «Аллаһу əкбар» сөздерімен терроризм, суицид жəне кісі өлтіру сияқты сөздердің синониміне айналған қорқынышты сөз емес.

Жиһад – Алланың разылығына жету жолындағы күрес, қоғаммен күрес, адамның өзімен күресуі. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Кіші жиһадтан (соғыс) үлкенге (жан күресіне) жету жолында оралдық», – дегені, мұсылмандар үшін соғысудан гөрі рухани күрес маңыздырақ екенін білдіреді. Тағы бір миф Мұсылмандар еврейлер мен Израильді жек көреді. Мұсылмандар мен еврейлер арасындағы дұшпандық кейбір адамдарға пайда əкелетіндіктен, шектен тыс əсіреленген. Мұсылмандардың көпшілігі Израиль мен Палестина бір-бірімен бейбіт қатар өмір сүретін болашақты қолдайды. Еврейлердің көпшілігі осындай пікірде. Өткен тамызда Pew зерттеу орталығы екі конфессиялық сауалнама жүргізіп, америкалық мұсылмандардың 62%-ы Таяу Шығыста бейбітшілік орнатуға болатынына сенетінін анықтады. Тағы бір миф Мұсылмандар христиандарды жек көреді. Ислам – діни толеранттылықтың бірегей үлгісі. Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) айтқан бірегей құжаты сақталған, онда мұсылмандардың олардың арасында тұратын христиандарды қорғау міндеттері көрсетілген. Құжатта былай делінген: «Расында, мен, менің көмекшілерім жəне менің ізбасарларым оларды қорғаймын, өйткені христиандар біздің азаматтарымыз жəне Алланың қалауымен мен оларды ренжітетін барлық нəрсеге қарсымын.

Оларға ешқандай мəжбүрлеу қолданылмауы керек. Олардың судьялары қызметтерінен босатылмағаны сияқты, олардың монахтары да монастырларынан шығарылмайды. Ешкім өз дінінің үйін бұзбайды, бүлдірмейді жəне одан бірде-бір затты мұсылмандардың үйлеріне апармайды. Ешкім оларды бір жерден екінші жерге көшуге немесе шайқастарға қатысуға мəжбүрлемейді. Мұсылмандар олар үшін күресуі керек. Христиан əйел мұсылманға үйленсе, оның келісімімен болуы керек. Оның дұға ету үшін шіркеуге баруына тыйым салуға тыйым салынады. Олардың шіркеулеріне құрметпен қарау керек. Оларға өз шіркеулерін қалпына келтіруге жəне өсиеттерінің қасиеттілігін сақтауға кедергі болмауы керек. Бұл келісімді ешбір мұсылман қияметке дейін бұзбасын». Тағы бір миф Мұсылмандар Исаны (Иисус Христос) танымайды. Басқа дін өкілдерінің көпшілігі Исламдағы Исаның (Иисус Христос) Алла Тағаланың ұлы елшісі екенін білгенде таңғалады. Құранда оның мұғжизамен дүниеге келгені, ілімі, Алла Тағаланың рұқсатымен жасаған мұғжизалары айтылады. Құранда Исаның анасы – Мəриямның (Дева Мария) атымен аталған тарау бар. Діндердің айырмашылығы, христиандар Исаны Құдайдың ұлы деп санайды, ал Ислам оны оның елшісі деп санайды. Тағы бір миф Мұсылмандар əйелдеріне қысым жасайды. Бұл мұсылман еместер арасындағы ең өзекті қате түсінік болса керек. Бүкіл Батыс əлемінде мұсылман əйелдері бетпкрде киіп, даралық пен өз пікірін білдіру құқығынан айырылады деп есептеледі. Құран бойынша əйелдің көптеген құқықтары бар, тіпті Батыс əлеміндегі əйелдерден де артық. Ер адам оны жақсы көруі, қорғауы жəне қолдауы керек. Исламда əйел – күйеуінің қанатының астында нəзік қорғалған балапан. Исламдағы əйелдің мəртебесі ең құрметті жəне оның орны ең қолайлы. Бұл əлемдегі əрбір əйелдің арманы емес пе? Тағы бір миф Мұсылман əйелдерді ерте күйеуге береді. Көбінесе исламды ақида мен халықтық дəстүр ретінде шатастырады. Ал көп жағдайда қыздың ерте тұрмысқа шығуы сол халықтың мəдениетіне, жат дəстүріне, салт-дəстүріне байланысты. Мұсылман елдерінде бұл дəстүр өте ұзақ уақыт бойы қалыптасқан. Ислам заңы бойынша адам (ер немесе əйел) балиғат жасына жеткеннен кейін заңды тұлға бола алады. Бір айта кетерлігі, қызды өз еркінен тыс күйеуге беру заңсыз. Мəжбүрлеп некеге тұру жəне отбасындағы зорлық-зомбылық сияқты əрекеттер əйелдің отбасындағы мінез-құлқы мен оның жеке бостандығын реттейтін ислам заңдарына тікелей қайшы келеді.

Исламофобия – интернетте де, шынайы өмірде де мұсылмандар мен мұсылман еместерді қорқыту, қудалау, қорлау, айдап салу жəне қорқыту арқылы арандатушылыққа, дұшпандық пен төзімсіздікке əкелетін мұсылмандарға деген қорқыныш, немқұрайлылық жəне жек көрушілік. Институционалдық, идеологиялық, саяси жəне діни дұшпандық түрткі болып, құрылымдық жəне мəдени нəсілшілдікке айнала отырып, ол мұсылман болмысының нышандары мен белгілерін нысанаға алады. Бұл анықтама исламофобияның институционалдық деңгейі мен адамның мұсылмандық болмысының көрнекілігінен туындаған осындай көзқарастардың көріністері арасындағы байланысты көрсетеді. Бұл көзқарас сонымен қатар исламофобияны ислам діні, дəстүрлері мен мəдениеті Батыс құндылықтарына қауіп төндіретін нəсілшілдіктің бір түрі ретінде түсіндіреді. Кейбір сарапшылар «исламофобия» термині исламға қатысты кез келген сынды айыптау қаупі бар, сондықтан сөз бостандығына қысым жасайды деп қауіптеніп, «мұсылмандық өшпенділік» терминін қолдануды жөн көреді. Бірақ халықаралық құқық діндерді емес, адамдарды қорғайды. Исламофобия этникалық шығу тегіне байланысты мұсылман еместерге де əсер етуі мүмкін. Арнайы баяндамашы діни сенім бостандығы немесе сенім бостандығы туралы соңғы есеп көрсетті, бұл мұсылмандардың жеккөрінішті жəне ашық жеккөрушілік «эпидемия пропорцияларына жетті». 2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі лаңкестік əрекеттерден жəне ислам атын жамылып жасалды деп болжанған басқа да жан түршігерлік лаңкестік əрекеттерден бері мұсылмандар мен мұсылман деп есептелетіндерге институттық күдік эпидемиялық деңгейге жетті. Көптеген мемлекеттер, сондай-ақ аймақтық жəне халықаралық органдар қауіпсіздікке төнген қатерлерге пропорционалды емес мұсылмандарды нысанаға алатын жəне мұсылмандарды радикалдану қаупі бар деп анықтайтын шаралармен жауап берді. Сонымен қатар, исламға қатысты кең тараған теріс көзқарастар мен мұсылмандарды, олардың сенімдері мен мəдениетін қауіп-қатер ретінде көрсететін зиянды стереотиптер мұсылман адамдары мен қауымдарына қатысты кемсітушілікті, дұшпандық пен зорлық-зомбылықты жалғастыруға, растауға жəне қалыпқа келтіруге көмектеседі. Азшылықты құрайтын мемлекеттерде мұсылмандар тауарлар мен қызметтерге қол жеткізуде, жұмыс табуда жəне білім алуда жиі кемсітуге ұшырайды. Кейбір штаттарда мұсылмандар ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіреді деген ксенофобиялық түсініктерге байланысты оларға азаматтық немесе заңды иммиграция мəртебесі берілмейді. Мұсылман əйелдер исламофобиялық өшпенділік қылмыстарының пропорционалды емес құрбандары. Зерттеулер көрсеткендей, исламофобиялық өшпенділік қылмыстары көбінесе мұсылмандардың көпшілігінің бақылауынан тыс оқиғалардан кейін, соның ішінде лаңкестік шабуылдар мен осындай шабуылдардың мерейтойларынан кейін көбейеді. Бұл оқиғалар исламофобияның барлық мұсылмандарды аз ғана адамдардың əрекеттері үшін ұжымдық түрде жауапкершілікке тартуы немесе жалынды риторикамен қоздырылуы мүмкін екенін көрсетеді. Көптеген үкіметтер жек көрушілік қылмысқа қарсы заңнаманы жəне өшпенділік қылмыстарының алдын алу жəне қудалау шараларын енгізу арқылы исламофобиямен күресу үшін қадамдар жасады, сондай-ақ теріс түсініктерді жою үшін мұсылмандар мен Ислам туралы халықты ақпараттандыру науқаны жүргізді.

Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының (ИЫҰ) 60 мүшесі 15 наурызды халықаралық исламофобияға қарсы күрес күні деп жариялау туралы қарарды қолдады. Құжатта терроризм мен зорлық-зомбылық, экстремизмді ешбір дінмен, ұлтпен, өркениетпен немесе этникалық топпен байланыстыруға болмайтыны жəне болмауы керектігі баса айтылған. Резолюция адам құқықтарын құрметтеуге жəне діндер мен нанымдардың əртүрлілігіне негізделген толеранттылық пен бейбітшілік мəдениетін ілгерілету үшін жаһандық диалогқа шақырады. 2021 жылы алғаш рет Исламофобияға қарсы халықаралық күнді атап өткен БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш мұсылмандарға қарсы фанатизм этноұлтшылдықтың, неонацизмнің, стигматизацияның жəне мұсылман халықты қоса алғанда, халықтың осал топтарына бағытталған өшпенділік сөздерінің жандануының кең ауқымды тенденциясының бөлігі екенін атап өтті. Еврейлер мен христиандарға сондай-ақ басқа дін өкілдеріне дүние жүзінде өшпенділік сөздерінің өсу үрейлі үрдісіне жауап ретінде Бас хатшы Антониу Гутерриш БҰҰ-ның жеккөрінішті сөздермен күресу жөніндегі стратегиясы мен іс-қимыл жоспарын таныстырды.

10) Білім өзінің танымалдылығын жоғалтады, ал надандық пен қылмыс өркендейді. Адам өлтіру жай қылмыс болып есептелетін болады.

Білім – Алланың нұры, онымен адамдардың өмір жолы нұрланады. Құран Кəрімде: «Білетіндер мен білмейтіндер тең бола ма?» деген (39:9). Бұл аятпен Алла Тағала бір нəрседен білімі бар адамды білімі жоқ адамнан жоғары қояды. Демек, бұл аят білімнің адамды басқа адамдардан жоғары қоя алатынын, өйткені оның арқасында ол оған ие еместерден де көбірек қабілетті екенін көрсетеді. Алланың есімдерінің бірі – العالمАлим – Ғалым, Бəрін Білуші. Ол Алланың қасиеті ретінде Оны біздің үстімізден қол жетпес биікке көтеріп, ғаламның барлық шекараларын бұзып, шексіздікке дейін жоғарылатады. Өйткені бəрін білу тек бар нəрсені ғана емес, сонымен бірге не болатынын жəне болмайтынын білу. Өздеріңіз білетіндей, адамның білімі тіпті өзі жəне оның мəні туралы білім шеңберінде де шектеулі: «Олар сенен жаның туралы сұрайды. Айт: «Рух – Раббымның сыры, сендерге бұл туралы өте аз білім берілді» (17:85) Исламдағы білімнің маңыздылығына көп көңіл бөлінетінін Құран аяттарында көрсетілген екпіннен байқауға болады. Алла Тағала Құранда: «Ал, білмейтіндер…» деп жиі айтады; «…ойланатындар…»; «Олар бұл туралы шынымен ойламайды ма…» Бірде Алла Елшісінің (с.ғ.с.) өзі білімге жəне оны меңгеруге ерекше мəн беріп: «Мен – білімнің қаласымын, ал Əли оның есігі» деген. Аяттар мен хадистердегі «білім» сөзі ешқашан діни немесе зайырлы білім сияқты бөлімдерді қамтымаған, ол əрқашан жалпылама мағынаға ие болды, яғни кез келген пайдалы білім. «Мен жындар мен адамдарды Маған құлшылық етулері үшін ғана жараттым» (51:56) деген белгілі аятта кейбір муфассир (Құран тəпсіршілері) бұл аяттың терең мағынасы: «…сондықтан. Мені білулерің үшін». Қалайша Иемізді тануға болады? Сəулетшіні салған ғимараттарынан, суретшіні туындыларынан, ағаш ұстасын бұйымдарынан, саудагерді тауарларынан білуге болатын сияқты. Бұл дүниені тану арқылы біз оның Жаратушысын танимыз. Физика заңдарын зерделеу арқылы біз шариғат заңдарын зерттегендей, Оның ұлылығын түсінуге бірдей жақын боламыз. Дүниежүзілік ислам тəжірибесінде медицина саласындағы мұсылмандар санының басқа салалардағы мұсылмандардың санынан басым болуы қызық тенденция бар. Мұның ақылға қонымды түсіндірмесі бар, өйткені дəл медицина абсолютті үйлесімділікте жұмыс істейтін, бірін-бірі толықтыратын жəне олардың негізінде табиғаттың кереметін – адамды құрайтын күрделі жүйелердің керемет үйлесімін өз көзімізбен байқауға мүмкіндік береді. Осыны айта отырып, мен Аллаһты жаратылысы арқылы тану үшін мұндай білімге əлі дайын емес қоғамның қаһары мен қарғысына ұшыраған Орта ғасырдағы көрнекті мұсылман ғалымы, Авиценна деген атпен танымал Ибн Синаның əңгімесі есіме түседі. Өлгендердің мəйіттерін зерттеуге жасырын бару арқылы, күндердің бір күнінде ұсталып, осы үшін елден қуылды. Бірақ оның ғылым-білім жолында жасаған еңбектері мен құрбандықтары із-түзсіз қалмай, болашақ нұрлы қоғамның дамуы жолындағы баға жетпес білім қоймасына айналды. Сондықтан Алла Тағала: «Білетіндер мен білмейтіндер тең бола ма?» дейді. Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) мұсылман қауымының ғұламаларын алдыңғы қауымдардың пайғамбарларымен теңестіретін хадисі Исламның білім иелерін қаншалықты жоғары бағалайтынын көрсетеді. Білім адамды рухани да, материалдық жағынан да көтереді. Өздеріңіз білетіндей, дүниеде биліктің екі түрі бар: білім жəне мүлік. Білімнің арқасында адам байлыққа қол жеткізе алады. Мұны Мұса (ғ.с.) қауымындағы Каруна мысалынан қалай байқауға болады.

Өйткені, оның мүлде мал-мүлкі жоқ еді жəне ол өтпейтін кедейліктен шаршап, Мұсадан (ғ.с.) баю үшін дұға жасауды сұрағанда, Алла Тағала оның өтінішін тыңдап, оған алхимия білімін берді. Соның арқасында ол тастарды алтынға айналдыра алды. Ал оның ақыры жаман болғанымен, тəкаппарланып, Жаратушыға жалбарынуды тоқтатқандықтан, білім мен мал-мүлікке ие болу арасында себеп-салдарлық байланыс бар екені анық. Байлық пен білімнің үйлесімінің ең жақсы үлгісі Сүлеймен пайғамбар (Сүлеймен патша) (с.ғ.с.) болып табылады. Ол Исраилдің патшасы болды жəне бір кездері ол əлемдегі ең беделді билеуші болды, оның сөзін барлығы тыңдады: адамдар да, тіпті табиғаттан тыс тіршілік иелері де – жындар. Алла тағала оған көптеген білім мен хикмет берді, ол оны шеберлікпен қолданып, патшалығының шекарасын кеңейтіп, мүшрік мемлекеттерді бағындырды. Кезінде ол Мысырды жаулап алды, сонымен қатар аты аңызға айналған Шеба ханшайымы Балқысты даналығымен, байлығымен таң қалдырды. Мұса пайғамбар (ғ.с.): «Раббым, білімімді арттыра гөр…», – деп дұға етіп, Алла Тағала білімімізді арттырып, оны қатаң ұстануымызға жəрдемдессін. Алла Елшісінің (с.ғ.с.) білімнің маңыздылығы туралы хадистері: «…Расында, оқуына қуанып, білімге талпынған адамға періштелер қанат жаяды» (Тирмизи, Əбу Дəуіт, Байхаки жəне т.б.). «Кімде-кім білім үшін үйден шықса, Алла Тағала оның жəннатқа барар жолын жеңілдетеді». Муслим, Хаким, Тирмизи жəне т.б. жеткен сахих хадис. «Егер білім іздеуші білім іздеп өлімге тап болса, ол шəһид болып өледі». (Табрани, Баззар). Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) сахабасына: «Уа, Əбу Зəр, таң атысымен бір тарау ғылым үйрен жəне алған біліміңді ұстан – бұл сен үшін мың ракағат намаз оқығаннан жақсырақ. Хадисті Ибн Мəжхих əдемі иснадпен жеткізген.

Ислам – толық (кемел) дін. Бұл адамдар анда-санда ұстанатын заңдардың жиынтығы ғана емес, өмір салты. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) Ислам дінінің өте қатал, тиянақты, шариғаттың қатаң заңдары негізінде құрылғанын айтқан. Алайда, исламды қабылдаған адам осы діннің нормаларын ұстанып қана қоймай, қасиетті мəтіндерде айтылмаған нəрселерді діни тəжірибеге қосу арқылы тапсырманы қиындатуға тырысатыны жиі кездеседі. Құранда: «Діндеріңді шектен шығармаңдар» делінген. Мұхаммед (с.ғ.с.) осы аяты арқылы адамдарға діннің өмірлік екенін, Алла Тағаланың өзінен артық жауапкершілік арту дұрыс емес екенін ескертті. Сондай-ақ Құранда: Ешкімнің жан дүниесіне өте алмайтын сынақтарды салмайды» делінген. Сондықтан ислам шариғаты көптеген жеңілдіктер береді. Мысалы, жолда намаз оқуды жеңілдету, сапарда немесе ауру кезінде ораза ұстамау. Бұл күндер мүмкіндігінше кейінірек толтырылады. Егер адам тұрып намаз оқи алмаса, ерекше жағдайда отырып, тіпті жатып оқуға рұқсат. Міндеттерді орындауды жеңілдететін көптеген мысалдар бар. Сондықтан Алланың құлы Алла Тағаладан да қатал болуға тырысып, құлдарына жаңа міндеттер ойлап тапса, бұл жақсылыққа апара алмайды. «Аллаһ сендерге жеңілдікті қалайды, қиындықты қаламайды. Күндердің санын аяқтауларың жəне сендерді ақиқат жолға салғаны үшін Алланы мадақтауларыңды (жеңілдік) қалайды. Бəлкім, Оған шүкір етушілерден боларсыңдар» («Бақара» сүресі, 185-аят). Адамдарды дінде шектен шығуға не итермелейді? Ең алдымен білімсіздік, тораптық, надандық. Сондықтан Құранда ғалымдардың Алла алдындағы дəрежесі жиі айтылады. «Мұндай мысалдарды біз адамдарға айтамыз, бірақ оларды білім иелері ғана түсінеді» (əл-‘Анкабут 29:43). Хазірет Мұхаммед (с.ғ.с.) хадистерінде нағыз ғылыми беделділерді мойындамау жəне өздерін ғалым деп жариялау Қияметтің бір белгісі болатынын жиі айтқан. Біз мұны бүгін көріп отырмыз. Кеше ғана бір адам намазға тұрды, кеше ғана ол бірінші сүрені үйренді, ал бүгін ол Құран тəпсірлерін жасауға тырысады жəне оның үстіне түсінгенін басқа адамдарға жеткізуге тырысады. Бұл ізгілік пе əлде надандық па? Түрлі себептермен надандар өздерінің айналасында білім аурасын жасайды, ал одан да көп надандар оларға ереді. Секталар осылай қалыптасады, осылай жойылады. Имам Əл-Бухари 700 000 хадисті жатқа білген. Ал бүгінде дін атын жамылып, күмəнді мақсаттарды көздейтін белсенді əрекеттерге шақырып жатқандар бабалар биігінен асты ма екен? Надандық – Исламның басты жауы. Ал онымен тек бір ғана бейбіт жолмен – білім алуды тоқтатпау арқылы күресуге болады.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «[Алланың алдындағы] күнəлардың ең үлкені: Алладан басқа біреуді немесе бір нəрсені тəңір ету, адамды өлтіру, ата-анаға бағынбау жəне жалған куəлік беру». «Мұсылманды (Құдайға мойынсұнған мұсылманды) қорлау [яғни, өзін мұсылман дінінен санайтын [күнəнің дəрежесі бойынша] екіжүзділікпен теңестіріледі [мұнда бұл əдепсіз адамның тура жолдан, тақуалық жолынан адасып кеткені жəне оның мінез-құлқына байыпты түрде ой жүгіртуі керек екендігі айтылған]. Ал Аллаға мойынсұнушыны (мұсылманды) [өзін мұсылманмын деп санайтын, мұсылмандық сенімге кіретін] өлтіру – атеизм [күнəнің дəрежесі бойынша атеизмге теңестірілген]. Оның мүлкіне қол сұғу оның өміріне қол сұғумен бірдей [яғни, бұл мүлдем қабылданбайды]». Құранда былай делінген: «Мүмін бір мүмінді қателіктен [байқаусызда, қайғылы оқиғадан] өлтіре алмайды. Кімде-кім қателесіп бір мүмінді өлтірсе, [Алланың алдында күнəсін өтеу үшін] мүмін құлды (мəжбүрлі қарапайым адамды) азат ету жəне марқұмның отбасына [мұрагерлеріне, олардың жасағанына сəйкес ақшалай өтемақы төлеуі керек, мұрадағы үлестеріне сəйкес], олар одан бас тартқан жағдайларды қоспағанда [кешіреді, садақа бергендей]. Егер ол (қателесіп өлтірілген мүмин) саған дұшпандық жасаған қауымнан болса [ол дипломатиялық қатынасы үзілген мемлекеттің азаматы болса], [Алланың алдында кəффарат] мүмін құлды босату ғана болады. Егер ол сізбен келісімі бар халықтан болса [егер ол сізбен достық дипломатиялық қарым-қатынаста, бейбітшілік шартында тұрған мемлекеттің азаматы болса], онда сіз марқұмның отбасына ақшалай өтемақы төлейсіз жəне мүмін құлды азат етесіз. Кімде-кім (мысалы, исламның басты жəне ұзақ мерзімді мақсаттарының бірі болған жəне қазіргі заманғы мемлекеттердің көпшілігі жеткен нəрсенің жоқтығына байланысты құлды азат ету мүмкіндігі) болмаса, екі ай қатарынан ораза ұстауы керек. Құдайдың алдында істеген істері үшін өтеледі. Алла (Раббы) əр нəрсені білуші, шексіз Дана. Ал кім бір мүмінді қасақана өлтірсе, оның жазасы мəңгілік тозақ. Алла (Раббы) оған ашуланып, лағынет етті жəне оған үлкен азап дайындады» (Құран, 4:92, 93). «Ал кім бір мүмінді қасақана өлтірсе, оның жазасы мəңгілік тозақ». Аяттың бұл бөлігінде əртүрлі түсіндірмелер бар. Бірақ, «иман тозаңы» туралы сенімді хадистерді ескере отырып, егер Жаратушыға аз да болса оның жүрегінде иман болған болса, өлтіруші ұзақ уақыт болса да, мəңгілік емес, тозақта қалады деп болжауға болады. Бұдан басқа: «Ақиқатында, Аллаһ (Раббысы) өзіне ешкімді немесе ешнəрсені серік қосуды (бір нəрсені Өзінің илаһи дəрежесіне көтеруді) кешірмейді [жəне бұл адам осы күнəмен, тəубесіз жəне түзетусіз дүниеден өткен жағдайда.]. Бірақ, Ол қалаған пендесіне [тəубе етпей аздап күнə жасап өлсе де] басқаның бəрін кешіре алады» (4:48).

Жоғарыдағы екі аятта да (4:92 жəне 4:93) адамды өлтіру мейлі ол мүмін болсын, мейлі ол қасақана немесе байқаусызда болсын, ең ауыр күнə екенін анық көрсетеді, өйткені ол – дінге қол сұғу. Жаратушының жаратылысы – Оның мүлкі. Ал мүмін (Аллаға мойынсұнған мұсылман) мұндай əрекетті əдейі жасай алмайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Адамды заңсыз өлтірудің күнəсі тек өлтірушінің өзіне ғана емес [ол бүкіл адамзатты өлтіргенге ұқсас] түседі. Сондай-ақ осы [сұмдық] қылмыстың атасы болған адамға – Адам атаның екі ұлының бірі. Өйткені, осы сүннетті өмірге енгізген (бұл қиянатқа жол ашқан). Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Кімде-кім [белгілі бір аумақта, ұлты мен дініне қарамастан, уақытша немесе тұрақты тұруға барлық құқығы бар] қарапайым азаматты өлтіруге құқығы жоқ болса, [ешқашан] аспан иісін сезінбейді [осындай жойқын қылмысы үшін қияметтен кейін жəннаттан шығарылады]. Расында, [жердегі қашықтықтармен жəне физика заңдарымен салыстыратын болсақ, онда] жұмақтың иісі (аспан жұпары) жүз жылдық жолдың қашықтықтан толық сезіледі!» [13].

11) Мəмілелер алдаусыз жүзеге аспайды, саудагерлер мен жазушылар көбейеді

Сауда белгілі бір дəрежеде адамға сынаққа айналады. Біздің əлсіздігіміз ақшамен араласқанда, жолда жəне жұмыста көрінеді. Осы үш жағдайда адам өзінің шынайы келбетін көрсетеді. Сондықтан Ислам діні бекіткен сауда этикасын халыққа жеткізгім келеді. «Бақара» сүресінің 275-ші аятынан Исламның сауданы рұқсат еткенін білеміз: «Алла сауданы рұқсат етті». Əділ сауда мұсылмандарға қолайлы жағдай туғызғаны тарихтан белгілі. Алла Тағала мына аятта былай дейді: «Ей, иман келтіргендер, бір-біріңнің мал-мүлкіңді əділетсіз түрде жемеңдер, бірақ өзара келісім бойынша бір-біріңмен сауда-саттық жасай аласыңдар» («Ниса» сүресі, 29-аят). Жоғарыдағы аяттардан көріп отырғанымыздай, Ислам саудаға рұқсат береді. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадистерінде де саудадағы адалдық пайда əкелетіні айтылады. «Барақаттың оннан тоғызы сауда мен егіншіліктен, қалғаны мал шаруашылығынан келеді». Тағы бір хадисте: «Қиямет күні адал, шыншыл саудагер пайғамбарлармен, ізгілермен жəне шəһидтермен бірге болады» делінген. Сондықтан сауда-саттықтың белгілі бір ережелерге сəйкес жүргізілуі маңызды. Ислам дінінде тыйым салынған зиянды заттар мен ұрланған заттарды сатуға болмайды. Бұл ереже! Оны орындау пайда əкеледі, əйтпесе кедейлікке əкеледі.

Саудада тауарды жарнамалау үшін түрлі айла-амалдарды қолдануға, жалған ант беруге болмайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Сауда-саттық кезінде қажетсіз ант беруден аулақ болыңдар! Пайда тапсаң да, мұңайып қала бересің». Тауардың өзіндік құнына үстеме баға қалыпты болуы керек. Бұдан сіз табыс тауып қана қоймай, басқаларға да пайдалы боласыз. Алла Елшісінен (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Адамдардың қайсысы ең жақсысы?» деп сұралады. Ол: «Басқаларға пайдалы», – деп жауап берді. Адамдарға мейірімді болсаң, Алла да саған мейірімді болады. Дағдарыс кезінде пайда тапқысы келетіндер тауарға кез келген баға қойып, ақшаның құнсыздануына ықпал ететін сауданың адабын ұмытып, азық-түлік бағасының бейберекет өсуіне əкелетінін ескермейді. Мейірімділік көрсетіңіз. Біз адамдарға жеңілдік жасай отырып, өзімізге жеңілдік жасауымыз керек. Сатып алушы тарапынан жеңілдікке келетін болсақ, бұл сатып алынған тауар үшін уақытылы төлем, сондай-ақ қарызды уақтылы өтеу. Алла саудада жұмсақ болғандарды жақсы көреді.

Өнімнің ақаулары туралы ақпаратты шынайы түрде беріңіз. Өнімде қандай да бір ақау болса, сатушы оны айтуға міндетті. Əйтпесе, əділетсіздік жасайсыз. Алла Тағала Құранда: «Расында, Алла залымдарды жақсы көрмейді» («Əнфал» сүресі, 58-аят). Егер сатушы сатып алушыны алдаса, ол күнə жасайды жəне бұл саудадан түскен пайда харам болады. Екі жақ та өнімнің пайдасы мен зиянын жасырмаса, берекесі артады. Кемшіліктерді жасырған жағдайда Құран Кəрімде: «Расында, Аллаға берген уəдесі мен анттарын болмашы бағаға сатқандардың ақыретте ешқандай үлесі жоқ. Қиямет күні Аллаһ олармен сөйлеспейді, оларға қарамайды жəне оларды тазартпайды. Олар үшін күйзелтуші азап бар» («Əли Имран» сүресі, 77-аят). Салмақ пен өлшемде əділ болыңыз. Алла Тағала Құран Кəрімде: «Əділ өлшеңдер, артық салмақ салмаңдар» («Рахман» сүресі, 9-аят). Алла Тағала таразыға салып, халықтың амалы мен құқығына қол сұғып, оларға зиян келтіретіндерді айыптайтын «Мутаффифин» (саудада алдаушылар) атты толық сүре жіберген. Бұл сүренің алғашқы аяттарында:

«Өлшеушілер, адамдар өздері үшін өлшегенде толық беруді талап ететіндер, ал өздері өлшегенде немесе басқалар үшін өлшегенде, оларға зиян келтіретіндерге қасірет!» делінген. Ислам бағаның көтерілуіне байланысты тұтыну тауарларын қоймада сақтауға, əдейі сатылымға шығармауға тыйым салады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде мұндай істермен айналысатын адамдардың күнəһар екенін ескерткен. Ал мұндай жағдайлардың қоғамымызда кең етек алғаны жасырын емес. Сауда жасау – сүннет. Кедейлерден көбірек сатып алып, оларға қуаныш сыйлаған абзал. Сауда-саттық кезінде дауласу, шектен шығу шариғатқа жатпайды. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Сатуда, сатып алуда жəне үкім шығаруда жұмсақ болғанды Алла тағала рақымына бөлейді», – деген (Бұхари). Сауда жасау міндетті түрде арзан сатып алу дегенді білдірмейді. Тек «Сіз осы бағаға сатасыз ба?» деп сұрау арқылы сүннетті орындаймыз. Харам мен халалды ажырататын адал саудагердің ісі ғибадат. Сауданың негізі – уақыт талабын ескере отырып, адалдық пен сенімділік, клиенттерге мейірімділік пен оларға сыпайы қатынас. Бұл əдептен ауытқыған адам сауданың берекесін жоғалтып, табыс көзін өз қолымен жауып тастайды. Мұсылмандардың, атап айтқанда қазақтардың тарихына үңілсек, олар нені бастан кешірген жоқ?! Алайда, олар қандай қиындық көрсе де, бірігіп, жеңіп шықты. Қиын күндерде бір-бірімізге көмектесу, қиын кезде бір-бірімізге қолдау көрсету, мұңайғанға қуаныш сыйлау – санамызда ежелден келе жатқан ұлы қасиет. Ел абдырап, не болып жатқанын түсінбесе, мейірімді, жанашыр болыңыз. Өйткені бұл сауда үшін де сынақ. Саудамен айналысатындардың барлығы сынақтан абыроймен өтсін!

Көркем әдебиет оқу харам дейтін сөздерді еститін болдық. «Неге кəпір кітаптарға уақытыңды босқа өткізесің, ширк бар, күпір бар, сира немесе ақида, соларды оқыған дұрыс» т.б. Құлағыңызды, былайша айтқанда, назардың тырнағына іліп қоюыңызды сұраймын. Ендеше, бос уақытыңызды немен өткізуді жақсы білетін менің қымбатты өмірлік белсенділікті оңтайландырушыларым, мен сізге былай деп жауап беремін: мен өз басым кітап оқу уақытты босқа кетіру деп ойламаймын, керісінше, уақытыңызды жоғалтпау деп ойлаймын. Күніне 3-4 сағат əлеуметтік желілерде отыру жəне бұл жерде ешқандай проблема көрмеу – бұл дүниеде де, ақыретте де пайдасыз уақытты «кəпірге» жұмсау. «Сираны оқысаң жақсы болар еді». Бұлай айтатындар көбінесе мұны оқудан алыс адамдар, жастық шақтағы өзіне деген сенімсіздіктен зардап шегетін жастар. Бірде əділ ашуын төгіп отырып, бір адам маған ескерту жасады: олар бос сөзге уақытыңды жоғалтып жатырсың, ислам əдебиетін оқу керек дейді. Мен оны тыңдауға дайынмын, неліктен көркем əдебиетті оқымауым керек жəне ол маған қандай исламдық кітаптарды ұсынады деп жауап бердім. Көркем əдебиетті оқуға тыйым салу туралы екіұшты даулардан кейін ол маған бес (!) кітапқа ғана кеңес берді. Мен оларды оқыдым деймін. Ол былай деп жауап береді: «Мұның бəрі оның өмірінде оқыған ислам əдебиетінен» дейді. Бес кітап! Жоқ, елестете аласыз ба, ол ислам əдебиетінің теңізінен өмірінде бес кітапты ғана меңгерген. Қызық, ол қалған уақытын немен өткізді? Fb арқылы көрші мемлекеттердегі əскери-саяси сілкіністерді талдауға, футбол көруге, жаңалықтар порталдарын бақылауға кеткен уақыт – мұның бəрі соншалықты қорқынышты емес, бірақ көркем əдебиетті оқу мұсылман үшін күпірлік. Неге екені белгісіз, көркем əдебиеттің қарсыластары ондағы автордың негізгі идеясы мен хабарын байқамай, тек азғындықты ғана көреді. Кешіріңіз, бірақ осылайша азғындық, оның дəмі мен пайдалы қасиеттерін байқамай, пончик тесігінен көрінеді. Енді көркем əдебиетте ширк, күпір жəне өтірікке қатысы не туралы. Біріншіден, кітапты қолға алып, оның көркем əдебиет, автордың қиялының туындысы екенін біле тұра, жазылғанның бəріне байыппен қарау, оны өміріңізге енгізу тіпті ойыңызға да келмейді. Екіншіден, олар діни наным-сенімге ешқандай əсер етпейді, кем дегенде, олар менің бір түйірдей əсер еткен жоқ. Бұлар жалынды сөздері əлсіз хадистерге, жалған бағдарламаларға, жаңалықтарға толы «құссалар» емес. Ислам ғұламалары мұндай нəрселерден сақтандырады. Жазушы бұл санатқа жатпайды, дінге шақырмайды. Дүниеде ислам дінінен басқа да қызық, тəлім-тəрбие беретін дүниелер көп. Əрине, дінді зерттеу бірінші орында. Бірақ əрбір мұсылман фəқих болу міндетті емес, дегенмен əркім бірқатар айқын қағидалар мен ережелерді білуі жəне сақтауы керек. Қарапайым мұсылманның өмірі тек ислам ғылымдарын үйренумен шектелмейді. Білімді адам бəрін оқи алады. Көркем əдебиет оқу адамды діни парызынан адастырмайтын болса, онда мəселе неде? Əр адамның өз хоббиі бар, ал кейбіреулер үшін ол кітап оқу. Кітаптар интеллектті арттырады, сөздік қорын толықтырады, ой-өрісін кеңейтеді, ойлау икемділігін дамытады, ойлау процесін белсендіреді. Кітап оқу өмірдің практикалық тəжірибе əрқашан бере бермейтін аспектілерін білуге мүмкіндік береді. Көркем əдебиетті оқуды өмірдің мақсатына айналдырмаңыз, əдеби қаһармандарды үлгі тұтпаңыз. Сізге жай кітап оқыған ұнаса болды.

Жазушылық туралы, егер адам жазғысы келсе, онда ол адамдардың өмірінде не бар екені туралы жазып, өзімен немесе басқа біреумен болған оқиғадан үйренуге болатын сабақтарды бөліп көрсетсін. Немесе мысал ретінде əңгімелер жазып, алғы сөзде осыны атап өтсін. Ең абзалы – Құран мен Сүннетте келтірілген сахих хикаяларды, сондай-ақ пайғамбарлар, ғалымдар, солихтар сияқты ұлы ислам адамдарының өмірін жəне Аллаһ бізге жеткізген өткен қауымдардың қиссаларын бір кітапта жазу. Өз бетімше өзгертпей немесе қоспай, қызықты əдіс. Сонымен бірге жақсы мінезге, əділдікке, ізгілікке шақырып, балалар түсінетіндей жеңіл түрде жазу керек. Ал ең дұрысын бір Алла ғана біледі.

Жалпы, əдебиетке тыйым салынбайды. Ол негізінде мубах (рұқсат етілген). Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) сахабаларының ішінде Хасан ибн Сəбит, Абдулла ибн Рауаха, Лəбид ибн Рабиа жəне басқа да ақындар болғаны белгілі, оған Аллаһ разы болсын. Сондай-ақ, ислам тарихында өлең жазған ғалымдар аз емес, сонымен қатар бізге белгілі бір ғылымдарды зерттеуге қатысты ең құнды кітаптарды проза түрінде қалдырған. Мысалы, араб грамматикасы бойынша Ибн Мəліктің «Мың байты», Ибн Қайимнің Ақида туралы «Нуния» жəне т.б. Бұл əрекетте тыйым салынған нəрселер (харам) болса, тек сонда ғана тыйым пайда болуы мүмкін.

Шытырман оқиғалы роман жазуда тыйымдар бар. Сондықтан шариғат бойынша шытырман оқиғалы роман жазу екі себеппен мүмкін емес:

1 – Уақытты босқа өткізу. Өйткені, адам қиямет күні уақытын қалай өткізгені үшін сұралады. Ибн Аббастан (Алла оған разы болсын) жеткен хадисте Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): Көптеген адамдар екі нығмет (Алла берген) – денсаулық пен бос уақыт туралы алданады. (əл-Бухари, 6049) Сондай-ақ Əбу Барза əл-Əслəмиден, оған Аллаһ разы болсын, Аллаһ елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегені жеткізіледі: «Қиямет күні құлдың аяғы қозғалмайды, оның өмірде қайда жүргені; ақыл-есі жоғалады, оны қалай пайдаланғаны сұралмайынша; мал-мүлкі жойылады, оны қалай иеленгені мен қалай жұмсағаны сұралмайынша, денесі қатып қалады, оны қалай пайдаланғаны сұралмайынша». (ат-Тирмизи, 2417).

2 – Алдау, өйткені Шытырман оқиғалы романдар ойдан шығарылған оқиғаларды, шындықта болмаған кейіпкерлерді сипаттайды. Абдуллаһтың (Ибн Масғудтың, оған Алла разы болсын) сөздерінен Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегені жеткізіледі: «Ақиқатында, шыншылдық тақуалыққа жетелейді, жəне, əрине, тақуалық жəннатқа апарады, сен шыншыл болғанға дейін шындықты айтатын адам боласың. Ал өтірік айту болса, расында ол күнəға жетелейді, ал күнə отқа апарады жəне адам Алланың алдында əйгілі өтірікші ретінде жазылмайынша өтірік айтады». (əл-Бухари, 6094; Муслим, 2607).

Сонымен қатар, өлең немесе хикая жазуда тыйым салынған нəрселерді сипаттауға, мысалы, əйелдің дене мүшелерін немесе еркек пен əйелдің жақын қарым-қатынасын, балағаттау мен арам сөздерді айту, күнəһарлар мен олардың күнəларын мадақтауға тыйым салынады. Сондықтан біз сізге күнделікті өмірде болып жатқан шынайы оқиғаларды өзіңіз естіген немесе тікелей өзіңізбен болған оқиға түрінде жазуға ғана кеңес береміз. Егер сіз осы шынайы оқиғаларды жазудан алынған артықшылықтар мен сабақтарды іздесеңіз, бұл өте пайдалы болады. Пайғамбарлар туралы немесе Исламның көрнекті тұлғалары туралы немесе бізден бұрын өмір сүрген халықтар туралы Құран мен Сүннеттен сенімді хикаялар жазу өте пайдалы болады. Жəне пайда табу үшін шындықты бұрмаламай, ақиқатын жазу керек. Бұл туралы Алла жақсырақ біледі!

12) Туыстық байланыс үзіліп, адамдар тек жақын таныстарға ғана сəлем береді.

Туыстық, арабша [кариб] – біреумен туысқан адам. Ислам ақидасы Құран Кəрімнің «Туысқанға жақсылық жасау» [2:83], [4:36], «Жақсылық жасау жəне туысқанға сый-сияпат беру» [16:90], аштық күні туысқан жетімді тамақтандыру сияқты аяттар негізінде жасалған. [90:14-15], сені туыстарыңа баруға, оларға сыйлық беруге, олардың істері мен мəселелерімен айналысуға, олардың арасындағы кедейлерге көмектесуге, жақсы қарым-қатынаста болуға, үлкендерді құрметтеуге шақырады. Туысқандар – бір-бірінен немесе ортақ атадан тарайтын қандас адамдар. Туыстық қарым-қатынас көптеген отбасылық қатынастардың негізгі элементі болып табылады. Туысқандар – үлкен ата (əже), ата (əже), əке (ана), ұл (қызы), немере (шөбере), ағалар мен апалар, нағашылар (тəтелер), жиендержəне т.б. Кейбір мұсылман сарапшыларының пікірінше, туысқандар – бұл əке жағынан немесе ана жағынан қандас жақын адамдар жəне қасиетті Құранда дəл осындай туыстар жайлы айтылады. Олардың ең жақындары – əкелер, аналар, аталар, əжелер, балалар, немере, шөберелер. Жақын туысқандардың келесі санатына іні-қарындастары мен олардың балалары, содан кейін анасы жағынан нағашылары жəне олардың балалары, содан кейін əкесі жағынан туғандары жəне олардың балалары жатады:

Ол адамды судан жаратып, оған туыстарын нəсіп еткен. Раббың аса құдіретті (25:54). Отбасылық қарым-қатынасты сақтау мұсылман қоғамының үйлесімді дамуына ықпал ететін маңызды фактор болып табылады. Бұл мəселе отбасылық қарым-қатынас тəртібін анықтайтын қасиетті Құран нұсқауымен реттеледі. Кейбір деректерге қарағанда, туыстық байланыстарды сақтау – Алланың разылығы мен о дүниеде сауабына ие болуға мүмкіндік беретін себептердің бірі, сонымен қатар адамның дүниедегі ризығын арттыруға көмектеседі. Бұл пікір Пайғамбарымыз Мұхаммедтің: «Несібесі артып, ғұмырының ұзарғанына риза болған əркім туыстарымен байланыста болсын» деген сөзіне негізделген. Отбасылық байланыстарды сақтаудың көптеген жолдары бар. Ислам діні Құран аяттарына сүйеніп, «туысқа жақсылық жасау» [2:83], [4:36], «жақындарға жақсылық жасау жəне сый-сияпат беру» [16:90], туыстарынан жетім баланы тамақтандыру [90:14-15], туған-туыстарыңды аралауға шақыру, оларға сыйлық беру, олардың істері мен мəселелерімен айналысу, олардың арасындағы кедейлерге көмектесу, жақсы қарым-қатынаста болу, үлкендерді құрметтеу. Сондай-ақ оларды қонаққа шақыру, жылы қарсы алу, жетістіктері мен жеңістеріне қуану, олардың қиыншылықтары мен қайғыларына жанашырлық білдіру. Жаратқан Иеден олар үшін жарылқау жəне барлық жамандықтан қорғауды сұрау ұсынылады. Адам оларға қызғаныш сезімін тудырмауы керек жəне оның жүрегі əрқашан оларға ашық болуы керек жəне жаман нəрсені жоспарламауы керек. Егер олар шақырса, шақыруды қабылдап, ауырған кезде оларға бару керек. Көрші тұратын туыс көрші əрі туыс болғандықтан одан да үлкен құқыққа ие болады [2:215]. Туыстарына материалдық жəне моральдық қолдау көрсету. Тақуалық қасиеттердің бірі – жақындарының пайдасына садақа беру [2:177], жақындарын ескере отырып, оларға материалдық жəне моральдық қолдау көрсету. Туыстарына қандай жағдай болмасын көмек пен қолдау көрсетіледі. Туысқаны күнə жасаса да, туысқа көмектесуді тоқтатпауы керек. Бұл ереже тарихқа сүйеніп, ‘Аишаға жала жабушылардың бірі Əбу Бəкірдің туысы, Алла жолында хижрат еткен кедей болған Мистах ибн Усас. Əбу Бəкір оған ешқашан садақа бермеймін деп ант етті. Алайда, Алла Тағала [24:22] Адамдар басқаларға жұмсақ болса, Ол да оларға жұмсақ болады деп айтты. Бұл аятты естіген Əбу Бəкір: «Иə! Алланың атымен ант етемін, Алланың мені кешіруін қалаймын». Сондықтан ол Мистахқа қайырымдылық беруді жалғастыруды шешті. Осы орайда Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.): «Мұқтаждарға берілетін садақа – жай ғана садақа, ал туысқанға берілетін садақа – екі нəрсе: садақа жəне туыстық байланыстарды сақтау», – деген сөзі бар. Құран Кəрімде Раббымыз туысқанға салық беруге шақырады [17:26; 30:38]. Құранның кейбір тəпсіршілері мұнымен туысқандарына – əрқайсысының туыстық қатынасы мен мұқтаждығына қарай садақа бөлуді, жақсылық жасауды жəне соған басқаларды шақыруды, парыз жəне нəпіл садақа (туыстарға) таратуды, пайдалы кеңес беруді, оларға құрмет көрсетуді білдіреді. , татулықпен амандасу, жомарттық таныту, қателері мен қателіктерін кешіру.

Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) өзінің жақын туыстарын ескертуді бұйырды. Пайғамбар Алланың əміріне мойынсұнып, барлық Құрайш əулеттері арасында Исламды уағыздай бастады. Үгіт айтып, ескертіп, пайдалы нұсқаулар беріп, тура жолды нұсқады. Ол өзінің руластарының Бір Аллаға сенуі үшін бəрін жасады [26:214].

Мұрагерлік құқық

Туысқандардың да мұрагерлік құқығы бар, ол ең алдымен Құран аяттарына негізделген [2:180; 4:7-12:33:176] жəне Мұхаммед пайғамбардың сөздері. Ислам құқығында мұраны бөлудің ретті тетігі бар, ол исламның бастапқы қайнар көздеріне негізделген теологиялық жəне құқықтық шешімнен кейін ғана бөлінеді.

Отбасылық қатынастардың үзілуі

Ислам отбасымен жəне достарымен қарым-қатынас жасамаса да, қарым-қатынасты сақтауға шақырады. Пайғамбарымыз (саллаллаһу алəйһи уə сəллəм) өзіне қиындық тудырып, сахабаларын қудалаған руластарына дəл осылай қарады. Олардың қорлауына сабырмен шыдады, бірақ оларға қонақжайлық көрсетіп, жақсылық жасауды жалғастырды, (мүшриктерге кешірім сұраудың харам екендігі туралы аяттар түскенге дейін) кешірім тілеп, тура жолға салды. Пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ: «Туысқандық қарым-қатынасты жақсылыққа жақсылықпен қайтарған емес, оны сақтайтын адам жамандыққа жақсылық қайтарады» деген. Осы орайда Құран Кəрімнің мына уахиін келтірген жөн: Жамандықты жақсылықпен қайтарыңдар, сонда сендермен дұшпандық жасайтын адам саған жақын, сүйетін туыс сияқты болады (41:34). Отбасылық қатынастарды бұзуға қатаң тыйым салынады. Бұған қасиетті Құран Кəрімде жəне Пайғамбарымыз Мұхаммедтің сүннетінде тікелей нұсқау бар: … Туыстық байланыстарды [үзуден] қорқыңдар (4:1). Раббымыз туыстық байланыстарды үзгендерге ашуланып, мейірімінен айырғандарды лағынет етті [47:22-23]. Туыстық байланыстың шынайы сақталуы, Ислам діні бойынша, екінші тарап оны сақтаса да, туыстық байланысты үзсе де, Жаратушының разылығы үшін жасау. Пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺтуысқандық қарым-қатынасты бұзғандар туралы: «Оны үзген адам жəннатқа кірмейді», – деген.

Тіпті тараптардың бірі үзген кезде де туыстық байланыстың сақталуына қатысты Пайғамбардың (ﷺ) ізбасарларына тəлім-тəрбие беруі туралы бір оқиға бар. Бір күні бір адам Пайғамбарымызға: «Уа, Алланың Елшісі, менің туысқандарым бар, олармен туыстық байланыстарымды үзгім келеді, бірақ олар менімен қарым-қатынасын үзеді, мен оларға жақсылық жасаймын, олар маған жамандық жасайды, мен оларға жұмсақ қарым-қатынас жасаймын олар маған дөрекі сөйлейді». Оны тыңдап болған соң Пайғамбарымыз Мұхаммед былай деді: Расында, егер іс сен айтқандай болса, бұл олардың ауыздарын ыстық күлге толтырып жатқаныңды білдіреді жəне сен мұны тоқтатқанша, Алладан бір көмекші саған оларға қарсы болады. Мұсылмандарға пайда əкелетін, иманның тəттілігін сезінген Исламдағы бауырластық əлеуметтік қарым-қатынастарды оң реттеушіге айналды. Мекке мұсылмандары Мəдинаға қоныс аударғаннан кейін меккеліктер (мухажирлер) мен оларды қабылдаған мəдиналықтар (ансарлар) арасында берік бауырластық орнап, бір-біріне мұралық құқық беру деңгейіне көшті. Қандас туыстардың бір-біріне мухажирлер мен ансарлардан да жақын екендігі туралы аяттар түскеннен кейін [7:75; 33:6], туыстық байланыстардың мəртебесі жоғарылады. Туыстары жоғары мəртебеге ие болғанымен, исламның негізгі қағидаларымен байланысты белгілі бір тармақтар бар. Бұл, ең алдымен, əділдік принципіне қатысты. Құран мүміндерден өздерінің дүниелік мүдделеріне зиян келтіруі мүмкін болса да, əділдікті сақтауды талап етеді: Аллаға куəлік еткенде, куəлік өзіңе, ата-анаңа немесе жақын туыстарыңа қарсы болса да, əділдік үшін тұр (4:135). Туыстық қатынастың қасиеттілігі мұсылманның туысының пайдасына қандай да бір куəлік айтуына əділдік қағидасына нұқсан келтіруге мүмкіндік бермейді: Бір сөзді айтқанда, туысқа қатысты болса да, əділ бол (6:152).

Мұсылман еместермен туыстық қатынас

Ислам діні мұсылман емес туыстармен қарым-қатынастың шеңберін қатаң түрде белгілейді. Ислам адамды туыстарымен, тіпті мұсылман болмаса да, олармен байланыста болуға шақырады. Бұған Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (ﷺ) мына сөзі дəлел: «Расында, əкемнің əулетінің мүшелері менің жақындарым емес, менің жақсы көретіндерім тек Алла жəне игі мүміндер, бірақ мен олармен туыстық байланысым бар. Болашақта оларды міндетті түрде қолдаймын!». Сонымен бірге, Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) мүшрік болған туыстары үшін кешірім сұрауға тыйым салынды: «Пайғамбар мен мүміндерге мүшріктердің, тіпті олар туыстары болса да, олар үшін кешірім сұрауы дұрыс емес. Олар тозақ тұрғындары болады (9:113). Кейбір Құран тəпсіршілерінің пікірінше, Аллаға жəне Қиямет күніне иман келтіру Аллаға жəне Оның соңғы елшісіне дұшпандық танытқандарға деген сүйіспеншілікпен үйлеспейді. Мұндай санаттағы адамдарға деген сүйіспеншілік оның ең жақын адамы болса да харам [58:22]. Құран Кəрімде мүшріктердің туыстарының мүміндерге қатысты ешқандай туыстық немесе шарттық міндеттеме сақтамайтыны, егер олар мұсылмандарды жеңсе, келісім шарттарын орындамайтыны ескертілген [9:8-10]. Ислам сенімі бойынша, отбасылық қарым-қатынастың мəртебесі жоғары болғанымен, Қиямет күні туыстар арасындағы байланыс үзіледі, əр адам тек өз тағдырымен ғана айналысады. Бұл сұмдық күнде əрбір адам ата-анасы мен туған-туысқандарының есесіне жазадан қалай болса да құтылуды қалайды [23:101; 35:18…]

13) Байлар қажылыққа мақтану / сауда үшін (Алланың разылығы үшін емес, мəміле жасау немесе басқа да коммерциялық пайда табу), ал хафиздер тек өзін көрсету үшін барады.

Алла Тағаланың қажылықты қабылдауының басты белгісі. Қажылар қажылықтан кейін үйлеріне оралғанда рухани жаңғыру үстінде болады. Олар өмірді таза парақтан бастауға дайын жəне енді қателеспейді немесе күнə жасамайды. Қажылыққа барушылардың кездесуі жиі үлкен мерекеге айналады. Қажылық парызын өтегендерге «қажы» құрметті атағы беріледі. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Кімде-кім Алланың разылығы үшін қажылық жасап, бірде-бір жаман сөз айтпаса, жамандық жасамаса, анасынан туған күніндегідей (күнəдан таза) оралады». (Хадисті Бұхари мен Муслим жеткізген). Сондай-ақ ол (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Расында, қажылықты қабылдау үшін Жəннаттан басқа сауап жоқ». (Хадисті Бұхари мен Муслим жеткізген). Барша қажылардың ниеттері адал болып, өздеріне жүктелген парызын өтеу арқылы Жаратушының разылығына жету үшін ғана мыңдаған шақырым жол жүрді деген үміт бар. Дегенмен, қажылар ең маңызды жəне, өкінішке орай, жиі ескерілмейтін кейбір мəселелерге назар аударуы керек.

Біріншіден, ниеттің шынайылығы қажылық аяқталғаннан кейін де сақталуы керек. Бұдан шоу жасаудың қажеті жоқ. Қажы деп атағанын, мойындағанын қаламау керек. Көптеген адамдар басқалар орындаған қажылық туралы білу үшін сапарлары туралы жиі айтуды əдетке айналдырған. Олар Алла Тағаланың жолында жасаған ақшалай шығындары, кедейлер мен міскіндердің арасындағы өздерінің садақалары, олардың құлшылықтары мен ғибадаттары, əлсіздер мен кəрілерге көмектесуі жəне т.б. Олар бұл əрекеттердің барлығын бір мақсатпен атайды – мақтау алу, атақ алу. Бұл адамның құлшылығын бұзатын шайтанның айласы. Сондықтан қажы өте қажет болмаса, қажылық туралы айтудан аулақ болғаны өте маңызды, өйткені бұл мақтаншақтық пен арамдық тудыруы мүмкін. Дегенмен, қажеттілік туындаса, қажылық туралы айтуға болады.

Екіншіден, тəжірибеге сүйене отырып, бір ерекшелікті атап өтуге болады – көптеген қажылар қажылық сапардың тек жаман жағын арқалап, тек басына түскен қиындықтарды ғана айтуды əдетке айналдырған. Қажылар бұл əрекеттен үзілді-кесілді бас тартуы керек. Керісінше, қасиетті орындардың ұлылығы, рухани өсу, құлшылықтан лəззат алу, оның ішінде умра, тауап, əл-Нəбəуи мешітіне бару, əл-Харам жəне Пайғамбар (с.ғ.с.) мешітінде намаз оқу туралы айту керек. Қажылыққа мұқият қарасаңыз, кішігірім қиындықтардан жақсылық əлдеқайда көп екенін байқайсыз. Осындай киелі жерлерде өткізген əрбір секундты дүниедегі ештеңемен салыстыруға келмейді. Қажылыққа бару – ұзақ жол: ұшақпен саяхаттау, иммиграция мен əдет-ғұрыптардан өту, əртүрлі тілде сөйлейтін адамдармен кездесу жəне т.б. Мұндай жағдайларда қиындықтар сөзсіз. Біз өз елімізді аралағанда, біз оны əрқашан оңай жəне ыңғайлы жасаймыз ба? Бұл жағдайда біз ешқашан қиындықтарға тап болмаймыз ба? Біз күн сайын тас жолда бірнеше сағат жолда жүрмейміз бе? Сондай-ақ əртүрлі елдерден келген жəне əртүрлі тəжірибелері бар 2 миллионнан 3 миллионға дейінгі қажылардың бір уақытта бір жерде қажылық рəсімдерін орындайтынын да ескеру қажет. Біз туындайтын қиындықтардың ұсақ-түйек екеніне сенімдіміз. Оның үстіне қажылар жолда кездескен қиыншылықтары үшін Алла Тағаладан сауап алады. Кез келген басқа саяхатқа қарағанда əлдеқайда үлкен марапат. Мұндай əңгімеге араласатындар қажылық парызын өтеуге мүмкіндігі болмағандардың көңілін қалдырады. Бұл бақытсыз қажылар Құран Кəрімнің «Қажылық» сүресінде «…жəне (адамдарды) Алланың жолынан жəне қасиетті мешіттен алыстататын…» санатына жатады. Олардың əңгімелерінен адамдардың көңілі түсіп, соның салдарынан қажылығын кейінге қалдыруы мүмкін екенін түсінулері керек. Бұл жағдайда қажылықты кейінге қалдыру үшін тек қиындықтарды айтқандар жауап береді.

Үшіншіден, қажылықтың қабыл болғанының белгісі – қажылыққа оралған соң оның өмірі жақсы жаққа өзгереді. Аллаһ Тағаланың əмірін орындауда уақытылы болады. Оның ақыретке деген сүйіспеншілігі мен бейімділігі артады, бірақ дүние лəззаттарына деген сүйіспеншілігі айтарлықтай төмендейді. Сондықтан қажы өзінің əрбір іс-əрекетін қадағалап, бойына жағымды қасиеттерді сіңіруге тырысып, жамандықтың барлық түрінен бойын аулақ ұстауы өте маңызды. Ол барлық тыйым салған нəрселерден аулақ бола отырып, Жаратушының өзіне жүктеген міндеттерін орындауға бар күшін салуы керек. «Расында, менің үмметімде жахилияттан қалған қасиет бар, олар: өз тегі мен мəртебесін мақтан ету, адамдарды туысқандық жəне жағдайына байланысты қорлау…» (Муснад). «Қиямет күні Алла Тағала тəкаппарлық киімін артына сүйреген адамға қарамайды» (Бұхари, Муслим). «Жер бетінде мақтанышпен жүрме, өйткені жерді бұрғылай алмайсың жəне таулардың биігіне жете алмайсың!» (Исра сүресі, 37-аят). «Расында, Ол (Раббы) тəкаппарларды жақсы көрмейді» («Нахл» сүресі, 23-аят). «Расында, Алла тəкаппарлық пен мақтаншақтарды жақсы көрмейді» («Лұқман» сүресі, 18-аят).

14) Үлкендер мейірімнен, кішілер құрметтен құр қалады.

Құрмет көрсету жəне жақсы қарсы алу – құрметтің кең тараған анықтамаларының бірі. Нақтырақ айтқанда, құрмет басқалардың сезімдері мен құндылықтарына сыпайылықпен қарауды білдіреді жəне намыс, мейірімділік, мойынсұнушылық жəне төзімділік сияқты қасиеттермен байланысты. Сонымен Исламда құрмет қандай рөл атқарады? Ислам діні əрбір адамға құрметпен қарауды бұйырады. Ал бұл көзқарасқа Жаратушы бəрінен де лайық. Оны құрметтеу Оның əмірлеріне қызмет ету мен мойынсұнудан жəне Исламда бекітілген жоғарғы ахлақ қағидаларын ұстанудан басталады: «Аллаға жəне Елшісіне бой ұсынып, Алладан қорқып, тақуа болғандар жетістікке жетті» («Нұр» сүресі, 52-аят).

Жаратушыны, адамзатты, қоршаған ортаны жəне… өзімізді құрметтемейінше бұл жетістікке жету мүмкін емес. Өйткені өзімізге деген көзқарасымыз əрекетіміздің сапасына да əсер етеді. Мұсылмандардың біртұтас халық екенін, əрқайсымыз Ұлы Жаратушының жаратқан жаратылысымыз екенін түсіну де сыйластықтың негізін құрайды. Исламның имандылығы өз ісімізге, ойымызға, сөзімізге ғана емес, олардың айналамызға, қоғамға тигізетін əсері үшін де жауапты болуымызға негізделген. Демек, дініміз жамандықты тыйып, жақсылықты таратуға, сондай-ақ татулық, сүйіспеншілік, басқаларға жанашырлық сияқты құндылықтарды жоғарылатуға шақырады. Өйткені, Алла Тағаланың жаратқандарының абыройы мен беделіне құрмет көрсетпейінше, оған толық қызмет ету мүмкін емес. Бұл мінез-құлық жала, өтірік, ғайбат сияқты күнəлардан тыйылуды қамтиды. Адамгершілікке деген құрмет – жанжалға, моральдық немесе басқа да зиянға əкелетін нəрселерден сақ болу деген сөз. Құранда Алла Тағала былай дейді: «Əй, иман келтіргендер! Көптеген жорамалдар жасаудан аулақ болыңыз, өйткені кейбір болжамдар күнə. Бір-біріңді аңдымаңдар жəне бір-біріңнің артынан жаман сөз айтпаңдар. Өлген бауырыңның етінен жиіркенсең, араларыңнан біреу рахат ала ма? Алладан қорқыңдар! Расында, Алла тəубелерді қабылдаушы, ерекше мейірімді» («Хужурат» сүресі, 12-аят). Ибн Аббас, оған Аллаһ разы болсын, бұл аятты тəпсірлей отырып, Алла Тағала жала жабуды адамның өлі етін жеуге теңегенін, өйткені өлексе жеу табиғи жиіркенішті жəне қабылдамауды тудыратынын айтты. Басқаның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіру үшін адам да осындай сезімдерді басынан өткізуі керек. Сыйластық дегеніміз – лашын өлген малдың денесін тіліп жібергендей, оның болмысын бөлшектемей (талқылау) басқаға қамқор болу. Кейбіреулер жала жабу жай ғана сөз жəне көп зиян келтіре алмайды деп айтуы мүмкін. Шын мəнінде, сөздің біз білмейтін құдіреті бар. Тіпті олардың берілуі жəне олар туралы айтылған адамға ауырсыну тудыруы мүмкін екенін ескермегенде. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Ақиқатында, адам бір ауыз сөзден еш жамандық көрмей айта алады, соның кесірінен жетпіс күз отқа түседі» (Муслим, Бұхари). Имам əн-Нəуəуи былай деген: «Мұның мағынасы – олардың жиіркенішті істері туралы ойланбастан осының салдарынан қорықпай (оларды айтты)… Осының бəрі бізді Пайғамбарымыз сияқты тілге қамқорлық жасауға шақырады. (Оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім Аллаға жəне Қиямет күніне иман келтірсе, жақсы сөз айтсын немесе үндемесін», – деген. Ал кімде-кім бірдеңе айтқысы келсе немесе сөз айтқысы келсе, сөйлемес бұрын (сөзінің пайдасы туралы) ойлануы керек. Бұдан көрінетін пайда болса, сөйлесін, ал егер жоқ болса, үндемеу (жақсы)». Суфиян ибн Хусейннің басынан өткен оқиға ғибратты. Ол былай деді: «Бірде мен Ийяс ибн Му’ауияның алдында бір адам туралы жаман сөз айттым. Содан кейін ол бетіме қарап: «Римдіктерге қарсы əскери жорық жасадыңыз ба?» – деп сұрады. «Жоқ дедім». Ол: «Синдилер, индустар немесе түріктер ше?» – деп сұрады. Мен: «Жоқ» деп жауап бердім. Сонда ол: «Римдіктер, синдилер, индустар, түріктер сенен құтылды, ал мұсылман бауырың сенен қашпады ма?! Ал Суфиян: «Осыдан кейін мен мұны қайталамадым», – дейді. Ғайбат айту «зиянсыз сөз» емес. Бұл басқа туралы оның абыройы мен ар-намысын төмендететін сөздер айту дегенді білдіреді. Анықтамалардың біріне сəйкес, бұл «бетіне айтсаң, оған ұнамайтын нəрсені басқаның артынан айту». Имам Нəуəуи ғайбатқа «дене, діни амал, дүниесі (жағдайы), сыртқы келбеті, ахлақ мінезі, оның жағдайы, ата-анасы, балалары, жұбайы, қызметшісі, киім-кешектері, істері, күлімсіреу тəсілі, қабағын түюі жəне оған қатысты осы сияқтылар. Бұл сөзбен немесе ыммен айтылғаны маңызды емес». Жала жабу туралы кең таралған мифтердің бірі – одан құтылу немесе одан толық алшақтау мүмкін емес. Өйткені егер сіз өзіңізге жала жабуды тоқтатсаңыз, онда сіз басқа адамдардың жала жабуына «сыпайылықпен» тыңдауыңыз керек. Алла Тағала Құранда былай дейді: «Мұны естігенде неге: «Бізге бұлай айту лайық емес. Сізге Даңқ! Ал бұл үлкен жала», – деді. Сондықтан, егер біз жала еститін болсақ, онда сыпайылық тек қарсыласу жағдайында ғана орынды – жала жабудың арамдық екенін, діндарлар үшін қабылданбайтынын сыпайы түрде еске салу. Ал шын ықыласпен өзіне (жақсылыққа) көмектесуге тырысқандарға Алла Тағала міндетті түрде жəрдем береді.

15) Балаларды тəрбиелеу ит өсіруден əлдеқайда қиын болады.

Балаларды жақсы этикалық нормаларға сай тəрбиелеу – олардың ата-аналарының өміріндегі қуанышты күндердің, олардың болашақ бақытының кепілі, өйткені бұл сіздің балаларыңызға қаншалықты жақсы тəрбие бере алғаныңызға тікелей байланысты. Балалары тəрбиелі болып өскен ата-ананың шаңырағында тыныштық орнағанымен, балалары дұрыс тəрбие алмаған жерде үнемі уайым, қайғы, қорқыныш болады. Исламда бала тəрбиелеу ата-анаға парыз жəне мұсылманның ғибадатындағы маңызды орындардың бірі болып табылады. Ақыр дүниенің бақыты адамның өз ұрпағын өсіре білуіне де байланысты, өйткені егер балалары ислам дінінен ажырап өссе, балаларын ислам діні бойынша тəрбиелеуге, дұрыс тəрбие беруге немқұрайлылық танытқаны үшін олардың ата-анасы жауапты болады. Бұл дүниеде бақыт табудың жəне теріс жолға түспеудің кепілі – Ислам. Ата-ананың екеуі де балаларды тəрбиелеуге, оларды оқыту мен тəрбиелеуге қатысуы керек екеніне ерекше назар аудару керек. Ислам дəстүрі бойынша балалар алғашқы тəлім-тəрбиені анасынан алады, өйткені олар өмірінің алғашқы жылдарында, əсіресе емізу кезінде анасына көбірек жақын болады. Əке де үлгі бола отырып, тəрбиеде маңызды рөл атқарады. Тəрбие əдістемесін ұстанып, Ислам қағидалары мен Мұхаммед пайғамбардың сүннеттерін ұстанып, отбасы ошағын ішкі кикілжіңдерден сақтап, балаңызға үлгі-өнеге болу арқылы баланы дұрыс тəрбиелеуге болады. Өз балаларыңызды тəрбиелеу барысында сіз исламның белгілі бір моральдық жолдары мен этикалық нормаларына сүйенуіңіз керек, сонда ғана олар физикалық жəне моральдық жағынан сау болып өседі. Ислам дінінің ең бірінші назар аударатыны – əйел таңдауы, яғни болашақ балаларыңызға ана таңдау. Солих ұрпақ тəрбиелеу үшін болашақ перзенттеріңіздің анасының Ислам дініне берік болуы жəне тəрбиелі болуы маңызды. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) сөзін еске түсірейік, ол əйел таңдауда төрт факторды ескеру керек: оның тектілігі, байлығы, діні жəне сұлулығы, бірақ ең соңында дінді қатаң ұстанатын адамды таңдау керек деген өсиеттерінде. Қызына күйеу жігітті таңдағанда ата-ана ислам дінін түсінетін, намаз оқитын жəне Исламның басқа да парыздарын орындайтын мұсылманның пайдасына таңдау жасауы керек. Егер сіздің ойыңызда сондай адам болса, оған қызыңызды бергіңіз келетінін айтудың еш айыбы жоқ. Қызын ұзату – өте жауапты жəне маңызды мəселе, оған ата-аналар барынша назар аударуы керек. Бұл ұлды үйлендіргенде қалыңдық таңдаудан да маңыздырақ, себебі сəтсіз үйленген ұлдың əйелін түзетуге мүмкіндігі бар, ал жаман жігітке тұрмысқа шыққан қыз өзгере алмайды. Өмірінің соңына дейін жаман мінезімен жəне жұбайының арам мінезіне төтеп беруге тура келеді. Исламда неке қиылатын күн маңызды емес. Ал бұл оқиға үшін Шəуəл айының жұма күні таңдалса немесе неке кейбіреулер айтқандай мешітте жəне түске дейін болса, жақсы болады деген сөз емес. Егер үйлену тойында солих мұсылмандар тобы болса, онда бұл тек ынталандырылады. Неке қию рəсімінің өзі де, одан кейінгі тойлау да шариғат белгілеген ережелерден шықпауы керек. Тойға жақсы, тақуа, кедей адамдарды шақыру керек. Тойда Ислам діні рұқсат еткен түрде қуанышыңызды білдіріп, жастарға берген мейірімі мен игілігі үшін Аллаға шүкіршілік айтып, мадақтау, содан кейін оқиғаға лайықты дұға оқуға тыйым салынбайды. Жақындау сəті келмей тұрып, Пайғамбарымыз Мұхаммед көрсеткен дұғаны оқыған жөн: «Бисмиллəһи! «Аллаһумма джəннибна-шшəйтанə уə джəнниби-шшəйтанə ма разақтана» деген сөзінде ерлі-зайыптылар Алла Тағаладан өздерін жəне Алла Тағала оларды шайтаннан нығмет еткен перзенттерінен алыстауды сұрайды. Исламда ұрықтандыру кезінде ата-ананың қандай күйде болуы нəресте мен оның болашағы үшін үлкен маңызға ие. Жүктілік кезінде болашақ ана уақытын ғибадатқа арнауы керек, үнемі намазда болып, намаз оқып, Алла Тағаланы еске алуы керек. Тамақ жесе, Алланың атын еске алып, «Бисмиллəһ» деп ішу керек, күмəнді əрі харам тағамдардан аулақ болу керек. Сондай-ақ Құран оқуға көбірек уақыт бөлу керек, өйткені Құран аяттарын оқу ана құрсағындағы балаға пайдалы əсер етеді.

Сəби дүниеге келгенде қуанышыңызды білдіріп қана қоймай, осы сыйы үшін Аллаға шүкіршілік етуіңіз керек жəне Құран Кəрімде мына дұғаны оқуға болады: «Рабби лə тазарни фарадан уа кəна хайру əл-уəрисин. (Раббым! Мені жалғыз қалдырма. Сен мұрагерлердің ең жақсысысың)» (Құран, 21:89). «Рабби хаб лий мин лəдунка зуррийəтан таййиба иннəкə самиу дуа. (Раббым! Маған өзіңнен əдемі ұрпақ бер, өйткені сен дұғаны тыңдайсың)» («Құран» сүресі, 38-аят), сəбидің тақуа болып өсуін сұрап, немесе Зəкəрияның араб тіліндегі дұғасымен тілей аласыз. Кейбір ата-аналар ұлы дүниеге келгенде қатты қуанса, қызы туғанда мұңаяды. Бұлай істеуге болмайды, өйткені қызы немесе ұлы өскенде ата-анасына пайдалырақ болатынын тек болашақ анықтайды. Қыз бала отбасына көбірек пайда келтіре алады, салих адамға үйленеді жəне мұндай жағдайда қызын тəрбиелеп, тақуалығы үшін ата-ана анағұрлым үлкен сауап алады. Жаңа туған нəрестеге азан мен иқама оқылады. Сəби дүниеге келе салысымен оның оң құлағына азан немесе иқама, сол құлағына азан немесе иқама оқыңыз, өйткені хадисте айтылғандай, бұл балаларды шайтаннан алыстатады. Балаңыз алғашқы сөздерін айта бастағаннан кейін, оны есіне түсіріп, айтуды үйренгенше «лə илəһə иллаллаһ» деп айтуға үйрету керек. Нəресте саналы түрде сөйлей бастағанда, оған қысқа сүрелер мен Құран аяттарын жатқа оқуды үйрету керек. Бала туылғаннан кейін жетінші күні нəрестеге ат қою керек. Ұлдар үшін Абдулла,

Абдур-Рахман есімдерін немесе басқа əдемі есімдерді алған жөн. Сондай-ақ Ахмад, Мұхаммед есімдерін немесе басқа пайғамбарлардың, сахабаларының, солихтардың немесе ғалымдардың есімдерін алу жақсы. Мұндай атауларды қысқарту немесе бұрмалау айыпталады. Қыздар үшін Пайғамбардың əйелдерінің немесе қыздарының есімдерін таңдау керек. Əсия, Əмина, Мəриям сияқты есімдер де қыздарға жарасады. Бұл туралы Əбу Дəуіт пен Ибн Хиббан жеткізген хадисте: «Қиямет күні сен жəне ата-анаң өз есімдеріңмен шақырыласыңдар, сондықтан əдемі есімдер таңдаңдар» делінген. Бала туылғаннан кейін жетінші, он төртінші немесе жиырма бірінші күні «ақиқа» рəсімін жасап, қошқар сойып, етін садақа етіп тарату керек. Қызына бір қошқар, ұл үшін екі қошқар сойсын. Осы мақсатта қошқарлар көрсетілген күндері сойылмаған болса, онда қошқарды кəмелетке толмағанша бауыздау керек – бұл сүннет. Егер ата-ана мұны жасамаса, бала кəмелетке толған кезде бұл рəсімді өзі орындауы керек. Сəби дүниеге келгеннен кейін жетінші күні оның басындағы шашын қырған жөн, ал қырылған шаштың салмағына қарай сол салмақты күміс немесе алтын садақа береді. Баланың ана сүтінсіз қалмауы үшін оның ана сүтімен болуы өте маңызды, өйткені ана сүтімен өскен балалар денсаулығы мықты болады. Ал Мұхаммед пайғамбардың хадисінде ең жақсы тамақ – баланы 2 жасқа толғанша ана сүтімен емізу. Бірте-бірте бала өсе бастағанда оны ана сүтінен ажыратпай, бірте-бірте басқа тамақтарға дағдылану керек, осылайша оны бірте-бірте емшектен шығару керек. Екі жасында емізуді тоқтатады. Көптеген балалардың денесі осы уақытқа дейін күшейіп, тістері де өсіп келеді. Нəресте өсе бастағанда, оны тəрбиелеу кезінде оның мінезін зерттеуге тырысыңыз жəне оның бойында қандай мінез-құлық белгілері пайда бола бастайтынына байланысты, тəрбиелеу кезінде бала психологиясы мен жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оның мінезін түзету үшін қажетті шараларды қолданыңыз. жасына сəйкес келеді. Сіз балаларды қорқыта алмайсыз немесе ашуландыра алмайсыз, сол сияқты сіз оларды мəжбүрлей алмайсыз, талап та қоя алмайсыз. Нəрестеге не ұнайтынын жəне оған не сəйкес келетінін зерттеңіз жəне оны ұнатпайтын жəне ыңғайсыздық тудыратын нəрселерден алыстап, дəл осылай жасауға тырысыңыз. «Менің балам – ол үшін не жақсы екенін мен жақсы білемін» деген қағидамен əрекет етпеңіз. Тəрбиеңізде ең алдымен оның қажеттіліктерін басшылыққа алыңыз. Егер сіз балаңыздың тəрбиелі адам болып өсуін қаласаңыз, оны мінезі нашар балалармен араласудан сақтау керек. Сіз балаларды еркелете алмайсыз, яғни олардың үнемі талғампаз тамақтануына жəне тек қымбат киім киюіне тырыспау керек, өйткені бұл олардың өскен сайын ашкөз жəне капризді адамға айналуына əкелуі мүмкін. Нəресте тек оң қолымен тамақ ішуді үйренуі керек жəне əр тамақ алдында «Бисмиллəһ» деп, тамақтанғаннан кейін «Əл-хамду лиллаһ» деп айтуды үйрету маңызды. Балаларды тамаққа ашкөздікпен қараудан айыру керек, нəресте тамақ ішкенде асықпауы керек, тамақта шамадан тыс болмауы керек. Балаларды ислам діні бекіткен киім киюге үйрету, ал қыздарды бала кезінен басын жабуға, шашын басқаларға көрсетпеуге үйрету керек. Балалық шағында дұрыс тəрбие алмаған адам бақыланбайтын, немқұрайлы, қыңыр, алдамшы, көп сөйлегіш, мазасыз болады. Сондықтан мұндай жаман кейіпкерді жақсы жаққа өзгерту мүлдем қиын болады.

Исламда бала тəрбиесінде ата-анаға таухид ұғымын, Алла туралы дұрыс ақиданы сіңіру міндеті жүктелген. Тəрбие барысында ата-ана баласына Ислам дінін, Жаратушыға жақындау үшін əрбір мұсылманға қажет ғибадаттың барлық рəсімдерін үйретуі керек.

Баланың таухид ұғымын толық түсінуі үшін Ислам ережелерін үйрету маңызды, ол кез келген жаста оған жеңіл қарауға болмайды, өйткені дəл осы Исламның шекарасын белгілейді. Аллаға немесе Пайғамбарға иман келтіру исламның бірнеше негізгі ұғымдарын қамтиды, оларды ата-аналар балаларына үйретуге міндетті. Бұл Аллаһтың бар екендігіне, Аллаһтың ғаламдағы жалғыз Тəңір екендігіне, ондағы ең жоғары жаратылыс жəне ондағы барлық нəрселерден асып түсетініне сендіру. Бұл – Алланың билігіне сену жəне Оған құлшылық ету, құлшылыққа тек Алла ғана лайық деген сенім қалыптастыру. Бала алты жасқа толғанда, оған намаз оқуды, Құран оқуды үйретуді бастау керек. Оны міндетті түрде медресеге оқуға жіберіп, хадистермен таныстырыңыз. Балаларға пайғамбарлар, сахабалар жəне тəбиғъндер сияқты тұлғалар туралы, əсіресе Ұлы Мұхаммедтің елшісі туралы, Əбу Бəкір, Омар, Усман, Əли жəне т.б. сахабалар туралы, табиғъндер жəне басқа да солих ізашарлар немесе сəлəфтер туралы жиі айту керек. Хасан əл-Басри, Омар ибн Абдул-Азиз сияқты ұлы мұсылман имамдары Əбу Ханифа, əш-Шафи’и, Малик ибн Əнас, Ахмад бин Ханбал, Қайим, ибн Касир жəне т.б. Бұл білім балаларға да пайдалы болады, өйткені бұл тұлғалардың барлығы олар үшін үлгі болып табылады, бұл оларды Алла Тағаламен қарым-қатынасты бағалауға жəне əділ өмір сүруге үйретеді. Жоғарыда аталған барлық тұлғалардың өмір тарихын есте сақтау балаларға əрқашан оңай бола бермейді, бірақ ата-аналар олардың есімдерін білуге, сондай-ақ оларды мұсылмандар неге құрметтейтінін білуге міндетті. Балалардың жүрегіне жоғарыда аталған тұлғаларға деген құрметтің дəнін ерте бастан себу арқылы ата-ана сол арқылы баласының болашақта олар туралы көбірек білуге ұмтылуы үшін барлық жағдайды жасайды. Балаға өзіне қандай үлгі таңдау керек деген сұраққа үлкендердің көмегі қажет, өйткені осы үлгіге назар аудара отырып, бала кейіннен өзінің мінез-құлқын үлгілейді. Ата-ана бұл тұлғаларға деген құрметтің дəнін сəби шағында-ақ балаларының жүрегіне ексе, олар есейгенде олар туралы білуге ұмтылады. Балаларды басқа адамдармен дұрыс жəне əдептілікпен амандасуға үйрету, олармен кездескен кезде қол алысуды білу; Баланы Алланы еске алуға үйрету керек; Мисуак қолданыңыз, сонымен қатар мешітке бару керек, соның ішінде тарауих жəне жамағат намаздарын оқу үшін. Балаларды жақсылық пен игі істерге шақыруға міндетті түрде көңіл бөліңіз. Егер бала жақсылық жасаса, оны мақұлдау арқылы ынталандыру маңызды. Жақсылық жасауға деген құлшынысын жылы сөзбен, мақұлдаумен ғана емес, сый-сияпатпен де қолдап, жақсылыққа деген құлшынысы кеуіп кетпеуі керек. Егер сіздің балаңыз бір рет жаман əрекетке барса жəне бұл фактіні басқалардан жасыруға тырысса, онда сіз оны бірінші рет байқамағандай етіп көрсетуге болады, əсіресе бала оны жарнамаламайды жəне оны басқаларға білмеуге тырысады. Егер ол екінші рет жаман əрекет жасаса, онда бұл фактіні қараусыз қалдыруға болмайды – оған сөгіс айтып, бұл фактіге қатаң қарау керек. Əкесі мұндай нəрселерді айыптайтын болса, онда ол бұл ұстанымды соңына дейін ұстануға тиіс, балаларды еш тайсалмай. Əкенің беделі мен оның балалары үшін пікірі мызғымас болуы керек, сонда ана əрқашан əкесінің пікіріне жүгіне алады жəне балаларды айғайлау немесе ұрысу орнына əке мұндай əрекетті құптамайды деп айту керек. Отбасындағы əкенің орны ерекше екенін балаларға үнемі айтып отыру керек. Баланың мінез-құлқына қатты ренжіп немесе ашулансаңыз да, ешқашан Алладан оның жазасын сұрамаңыз. Егер ата-ана осындай тілекпен Аллаға жүгінсе, періштелер сол сəтте «Əумин» десе, сəбиіңізге бақытсыздық келуі мүмкін. Ол медреседен немесе мектептен оралған кезде балаларға ойнауға рұқсат беру керек. Балаларын үнемі оқуға мəжбүрлейтін ата-аналар, олар лəззат емес, оқудан жалығады жəне жиіркенеді. Соның салдарынан мұндай балалар бірте-бірте оқудан жалтарып, сабақты босатып, оқу үлгерімі күрт төмендейді. Балаларға ең бастысы ата-анаға, тəрбиешілер мен ұстаздарға, сондай-ақ барлық аға буын өкілдеріне құрметпен қарау керек. Кішкентай мұсылманның өзінің діни міндеттеріне жауапкершілікпен қарауын қамтамасыз ету керек: ол дəретті үстірт емес, мұқият алып, шариғат белгілеген барлық ережелерге сəйкес жəне толық жауапкершілікпен намаз оқиды. Бағынбаған балалармен ата-аналар тəрбиенің экстремалды əдістерін қолдана алады, ал егер ауызша əдістер көмектеспесе, жұмсақ, сезімтал емес жерді ақырын ұруға болады, бірақ бұл жиі жасалмауы керек. Ата-ана баласын шылым шегуден, ішімдік ішуден жəне басқа да жаман əдеттерден, күнəлардан сақтандырып, тəрбиелеуде сабырлық танытуы керек. Бұл мəселеде ата-ана ерекше табандылық, даналық пен шыдамдылық танытуы керек. Балаларға Алла жəне Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) туралы, мұсылмандық сенім, ислам жəне діни міндеттер туралы əңгімелегенде, оларға қолжетімді форманы таңдау керек. Ал есейген сайын Алла жəне Ислам туралы білімдерін, соның ішінде шариғат ғылымдарының, тарих пен этиканың əртүрлі салаларынан, сондай-ақ ислам мəдениеті салаларынан білімдерін кеңейтіп, тереңдете түсу керек. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) таза ақ парақ немесе тегіс тас сияқты, бала кезімізден бізге оған не салғымыз келсе, соны жазуға мүмкіндік береді, сонда ол оны қабылдайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед айтқандай: «Балалардың бəрі мұсылман болып туылады, бірақ кейін ата-анасы оларды яһуди, христиан, отқа табынушы етеді». Исламдағы бала тəрбиесінде ата-аналардың ең маңызды тұтқалары бар, өйткені мұсылмандардың болашақ ұрпағын біз қалағандай етіп қалыптастыру мүмкіндігі олардың қолында. Мұсылман діні ата-анаға балаларын Құран мен Сүннет ілімдерімен тəрбиелеуге үлкен жауапкершілік жүктейді.

Балаларының шариғаттың барлық өсиеттерін бойына сіңіріп, дамып, өсіп-өнуіне мүмкіндік алу үшін ата-ана, əсіресе əке, сəбидің береке-бірлікте, тату-тəтті болып өсуі үшін бала тəрбиесінде оларға қолайлы жағдай жасауы керек. Бұл туралы Абдулла ибн Амрдан келген хадисте: «Қамындағыларды тағдырдың рақымына тастаған адам жеткілікті күнə жасайды» делінген. Ата-аналар үшін барлық балаларына əділеттілікпен қарау өте маңызды, егер сіз біреуіне сыйлық алсаңыз, басқаларын ұмытпау керек. Ислам көзқарасы бойынша ата-ананың өз баласының біреуіне артықшылық беруі дұрыс емес, өйткені мұндай көзқарас балалардың бойында қызғаныш, тіпті жек көрушілікті оятуы мүмкін, ал ата-анаға деген бұл қарым-қатынас, бала кезден жасырылған ұзақ жылдар бойы реніш, қайғылы сəттер сақталып қалуы мүмкін. Егер ата-ана балаларының өздеріне бірдей құрметпен қарағанын қаласа, балаларын тəрбиелеуде бірдей сүйіспеншілікпен жəне бірдей əділеттілікпен қарауы керек. Мұраға қатысты осы қағиданы ескеру ерекше маңызды жəне бұл мəселе бойынша Құранда өте айқын үкім бар жəне мұраны бөлу ата-ананың қалауына емес, дəл осы өсиетке байланысты болуы керек. Құран Кəрімде: «Алла сендерге балаларыңның (мұрагерлігі) туралы əмір етеді…» делінген. Ата-ана баласына мейірімділікпен, сүйіспеншілікпен қарауы керек. Бұл баланың бойынан тұрақты, қалыпты тұлға болып қалыптасудың бірден-бір жолы, ал бұл жағдайда ол есейіп, есейген кезде оның ата-анасын құрметтеп, сүюі жеңілдей түседі. Пайғамбарымыз Мұхаммед: «Өзі жанашырлық танытпаған адамға махаббат та, мейірім де болмайды», – деген. Ата-аналар балаларына дұрыс білім мен тəрбие беруі керек, өйткені бұл балаларды болашақ ересек өмірге дайындайды. Ислам дəстүрі ата-ананың балаларына бере алатын ең жақсы сыйы баланың Алла Тағала мен айналасындағы адамдардың алдындағы парызын бұлжытпай орындай алатын, саналы адам болып өсуіне ықпал ететін жақсы білім деп белгілейді.

Ата-аналар балаларына қандай білім беруді жоспарлағанда, олардың көпшілігі білім адамға жақсы мансап құруға көмектесуі керек екенін басшылыққа алады, бірақ бұл ата-аналарға білім таңдауда бағыт бермеуі керек. Балалардың діни біліміне көңіл бөлу өте маңызды, өйткені дəл осындай білім балаларға ислам туралы қажетті білім береді, соның негізінде балалар Алла Тағаламен дұрыс қарым-қатынас орната алады. Бұл өмірде ғана емес, болашақта да табыстың кілтіне айналады. Исламдағы діни тəрбие Раббысына деген сүйіспеншілікке негізделген жəне бұл махаббат баланың балалық шағында да, ересек өмірінде де өзімен жəне басқа адамдармен тату өмір сүруіне көмектеседі. Бұл оның өмір жолындағы қиындықтарын оңай жеңуге көмектеседі, оған қажетті хикмет береді, балаларды ата-ана алдындағы парызын өтеуге жəне мұсылман үмметінің лайықты мүшесі болуға үйретеді. Балаларды тек рұқсат етілген нəрсеге ұмтылуға үйрету керек. Ата-аналар балаларына ақша табу жолын дұрыс таңдауға көмектесу үшін уақыт пен күш жұмсауы керек. Балалар тек рұқсат етілген (халал) табыспен қамтамасыз ететін жолды таңдауы керек екенін атап өткен жөн.

Құранда да, хадисте де қайта-қайта айтылғандай Ислам діні бұған ерекше мəн береді. Балаларыңыз үшін дұға етуді ешқашан ұмытпаңыз, өйткені тауфиқ (табыс) пен хидаят тек Алладан. Алладан салихалы ұрпақ, иман мен Исламда тəрбиеленген өнегелі перзенттер, лайықты мұсылмандар сұраңыз. Дұға мысалдарын Құран мен Мұхаммед пайғамбардың сүннетінен табуға болады.

16) Адамдар бір-бірін жақсылыққа шақыруды қойып, жамандықты айыптамайды.

Емтихандар жақында бітеді… Шынында да, емтихандар өте жақын арада аяқталады – дəл осы қысқа өмір аяқталатын сəтте. Өлім періштесі кенеттен жанды денеден жұлып алғанда, оны емтихан залынан кететін уақытты білдіретін қоңыраумен салыстыруға болады. Жəне бір секундқа кешіктірілмейді. Адамды «емтихан залынан» ерлердің иығына шығарып, бірнеше метр тереңдікте тонналап құм астына көмеді. Содан кейін кең көлемде тойланатын уақыт немесе қайғының ең нашар уақыты, ең үлкен жеңіс пен жеңіліс болады. Осылайша, емтихан жақын арада аяқталса да, ол соңғы демге дейін жалғасады Өмір сынағының үлкен бөлігі «азғыру» жəне «дұға». Бұл, шын мəнінде, өмір сынағының мəні. Нəпсісін тізгіндей алған, азғыруларға мойынсұнбай, Жаратушысына мойынсұнған адам сынақтан өтті. Керісінше болса, ол жеңіліске ұшырады. Сондықтан Алла Тағала былай деп ескертеді: «Аллаһ Тағаланың анық нұсқауынсыз өз нəпсісіне ерген адамнан адасқан кім бар?» (28-сүре, 50-аят).

Сондай-ақ Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Расында, мен сендер үшін қорқатыным – іштеріңдегі жəне ұятты жерлеріңдегі күнəһар құмарлық пен тура жолдан тайдыратын нəпсілер» (Муснад Ахмад). Бұл дүниеде мұндай кішкентай емтиханнан өту үшін адамдар үлкен құрбандықтарға барады. Сонымен қатар, күнəкар нəпсілерді басып, азғыруларға берілмеу үшін құрбандық шалу керек. Төменде, иншаАллаһ, адамды олардан қорғауға көмектесетін кейбір аспектілер бар:

Терең ойлану: Егер сіз өзіңізді күнəдан құтқарғыңыз келсе, жүрегіңіз бен ақылыңызды Құран мен Сүннет жайлы терең ойлауға жəне намазға жұмсаңыз. Алла Тағаланың саған берген нығметі туралы ойлан. Бүкіл əлем саған бір көзді немесе бір саусақты бере ала ма? Бұл мүшелерді пайдалану шүкіршіліктің шыңын берген Аллаға мойынсұнбау емес пе? Өлім туралы ойлан. Өлімнің кез келген уақытта келуі мүмкін екенін есте сақтаңыз. Өз өліміңізді егжей-тегжейлі елестетіңіз. Егер харам (күнə) нəпсіге ерсең, өзіңе, отбасыңа жəне басқаларға əкелетін ойран мен ұятты ойла. Ең бастысы, шын мəнінде Алла Тағала толық білуші, қайда бара жатқаныңызды, не істеп жатқаныңызды, тіпті не ойлап жатқаныңызды да білуші екеніне ой жүгірткеніңіз! Ата-анаңның алдында немесе басқа үлкендердің, өзің сыйлайтын адамдардың алдында күнə жасаудан ұялатыныңыз анық. Алла Тағаланың алдында күнə жасаудан ұялуымыз керек емес пе?!

Зікір: Күн сайын Алла Тағаланы еске алуға уақыт бөл. Ең болмаса истиғфар, кəлима жəне салауат əрқайсысы 100 рет шын ықыласпен айт. Мұны міндетті рухани азық ретінде қабылдаңыз. Күндіз зікірден қалсаң, жаныңыз аш болғанмен бірдей. Сондай-ақ күнделікті Құран Кəрімнің біраз бөлігін оқыңыз.

Жаман серіктестіктен толығымен бас тартып, тақуа достармен араласуға тырысу өте маңызды. Егер сіз темекі шегетін адаммен бірге отырсаңыз, ең аз зиян – сіз улы түтінге ұшырайсыз. Сірə, сіз де темекі шегуді бастайсыз. Бұл барлық басқаларға қатысты, сіз достарыңызбен бірдей нəрсені жасайсыз. Сіздің ортаңыз сізге пайда əкеледі немесе сізді құртады. Жаман серіктестік ақыр соңында сіздің дініңізді (сеніміңізді), денсаулығыңызды, байлығыңызды, құрметіңізді жəне басқаның бəрін жояды. Ұзақ мерзімді шешім – тақуа адаммен қарым-қатынасты сақтап, оның нəпсі мен шайтанның тұзағынан қалай сақтану керектігі туралы кеңестерін орындау жəне дінде берік болу.

17) Адамдар зиян тигізуден шарықтау шегіне жетеді, шынайы өмірде кездеспеуге тырысады.

Оның кейбір ерекше құлшыныстағы қарсыластары Интернетті «Шайтанның ойындары» деп атаса да, Дүниежүзілік тордың пайдасы бəріне анық. Ал интернеттің пайдасы мен зияны арасындағы бұл айырмашылық көбінесе тінтуірдің (мышь) бір рет басуымен анықталады. Күн сайын жаңа платформалар мен қызметтер пайда болады, бірақ олардың əрқайсысын пайдаланған кезде мұсылман олардың өзіне пайда немесе фитна əкелетінін білуі керек. Біріншіден, ол бос уақытты босқа өткізумен айналысып жатыр ма, белгілі бір платформалар оған дүние жəне болашақ өмір үшін қандай пайда беретініне назар аударуы керек. Əйтпесе, үлкен дүниежүзілік тор ол үшін қоқыс үйіндісіне жəне «Шайтанның ойындарына» айналады.

Мұсылман, əсіресе жас бала бұл дүниедегі барлық нəрсенің сынақ екенін біле тұра, мына аяттардың мағынасын ойлауы керек: «[Ібіліс] қарсылық білдірді: «Мені [ақиқат жолынан] тайдырғаның үшін, мен оған тосқауыл қоямын. Оларға Сенің тура жолыңды, əрине, алдынан да, артында да, оңынан да, сол жағынан да көрсетемін жəне олардың көпшілігі [Саған] шүкірлік етпейтініне көз жеткізесің» (Араф, 16-17). Сондай-ақ Хазіреті Абдулқадир Гейлани (р.а.): «Егер бір нəрсені еске алу адамға Алланы ұмыттырса, ол нəрсе адамға жақсылық əкелмейді», – деген. Барлық адамдар, демек, мұсылмандар жиі кіретін əлеуметтік желілерді қалай тиімді пайдалануға болатыныны жайлы ойлаңыз.

18) Өтірік көп болады, шенеуніктер, билеушілер көбейеді, бірақ билікке санасыздар отырады.

Өтірік – екіжүзділіктің белгісі, жамандыққа жетелейтін жаман əрекет. Шариғат өтірік айтуды тыйып, оның екі өмірде де бақытсыздыққа əкелетінін айтады. Ибн Масғуд (р.а.) риуаят еткен хадисте: «Сен қалжыңдап та, шындап та өтірік айта алмайсың. Сондай-ақ, араларыңдағы біреулер балаға уəде беріп, кейін оны орындамаса да дұрыс емес». Ал егер адам күнə жасаған болса, шын жүректен өкініп, оны жасырып, ешкімге айтпауы керек. Əбу Һурайраның айтуы бойынша, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Менің үмметімнің барлық мүшелері құтылады, тек (күнəларын) жария еткендерден басқа. Ондайларға түнде күнə жасап, бірақ Аллаһ Тағала оның күнəсін жасырып, таңертең өзі: «Əй, анау-мынау! Мен бұл күнə жасадым». Ал Раббысының жамылып түнеп, таң атқанда Алланың жамылғысын тастайтыны белгілі болды». Алайда, біреу сенен істеген күнəңді сұраса, өтірік айтпа, бірақ ол туралы ашық айтпа жəне нақты жауап берме. Мысалы, «Осындай нəрсені істеймін деп ойлайсың ба?», оны жасамадым немесе «Бұны надандар ғана істейді» деп, мұны білместіктен істегенін айтып, істеген ісіне өкінгені дұрыс. Сондай-ақ бүгін дегенді білдіретін «Мен мұны істемедім» деген субтекстпен айтуға болады. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Расында, жалтарған сөз өтіріктен арылтады» Имам Нəуəуи: «Керек кезде тұспалдарды қолданудың еш айыбы жоқ. Бірақ оларды пайдалану орынсыз – бұл мəкрүһ, бірақ харам емес. Алайда, егер бұл біреудің құқығын таптауға немесе шындыққа кедергі келтіруге əкелетін болса, тұспалдауға тыйым салынады». Ақырында, күнəһар шын жүректен өкініп, күнəсін басқадан жасыруы керек. Біреу күнəң бар ма деп сұраса, өтірік айтпау үшін жоғарыдағыдай жауап беруі керек. Өтіріктен құтылудың жолын намазда Алладан сұраңыз. «Егер адам өзінің алдауының көбірек зиян немесе жақсылық əкелетініне күмəнданатын болса, онда шыншылдық əрқашан бірінші орынға қойылады. Тек төтенше қажеттілік немесе шұғыл қажеттілік жағдайларды қажет етсе, алаяқтыққа баруға себеп ретінде Ислам мойындайды. Кез келген жағдайда, өтірік айтуға тыйым салынғанын есте ұстаған жөн, сондықтан, егер сіз оған жүгінсеңіз, онда тек соңғы шара ретінде.»

Алла Тағаланың Құран Кəрімдегі: «Пұттарды арам етуден жəне жалған сөз айтудан аулақ болыңдар» (Хаж сүресі, 30-аят) деген үндеуін еске ала отырып, Құранның тағы бір аятында: Олар өтірік куəлік бермейді (немесе өтірік əңгімеге қатыспайды) жəне бос адамның жанынан өткенде абыроймен өтеді» («Фурқан» сүресі, 72-аят). Хадис: «Өтірік айтуға болмайды, тек кейбір жағдайларда: ерлі-зайыптылар арасындағы сөйлесуде, соғыста, адамдарды жарастыру мақсатында, біреудің еңсесін түсірмеу үшін». Алланың Елшісі Мұхаммед: «Адамдар арасындағы қарым-қатынасты жақсартатын, сол үшін жақсы сөз сөйлеп, адамдарға жақсы сөз жеткізген адам өтірікші емес», – деген. Алланың Елшісі Мұхаммед (с.ғ.с.) кедейлердің мүлкі немесе ақшасы жоқ адам емес, «Қиямет күні өзімен бірге намаз, ораза жəне зекет əкелетін» болып есептелетіндер жайлы, бірақ содан кейін ол біреуді ренжітті, біреуді жамандады, біреудің мүлкін ұрлады, біреуді ұрды, біреудің қанын төкті. Осы адамдардың барлығына оның жақсылықтарының бір бөлігі беріледі, ал оның жасаған жақсылықтарының қоры таусылғанда, ол ренжіткен адамдардың күнəлары оған жүктеле бастайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Адамдарды күлдіру үшін бір нəрсені айтып, өтірік айтатын адамға қасірет! Оған қасірет, қасірет оған!

Енді Билеушіге қарсы шығу бойынша шариғат үкімі жөнінде айтайын дегенмін бауырлар, олар шынымен де біздің бауырларымыз. Алланың атымен ант етемін, мен оларды кінəлаудан да қаттырақ аяймын. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дейді: «Əмірші қандай болса да, залым, күнəһар, азғын болса да, оған бағыну уəжіп жəне оған қарсы шығуға болмайды». Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) бір ұзақ хадисінде: «Менен кейін жүректері адам денесіндегі шайтандардың жүрегі болып табылатын əміршілер болады, олар менің басшылығыма ілеспейді, менің сүннетімді орындамайды», – деген. Хузайфа: «Оларды тапсақ, не істеуіміз керек?» – деп сұрады. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деп жауап берді: «Сені азаптап, мал-мүлкіңді тартып алса да тыңдап, мойынсұнуың керек болады, анық күпірлік көргенге дейін тыңдайсың».Бұл Алла Елшісінің сөздері жəне мұндай хадистер өте көп. Ал одан күпірлік көрінісін көрмеген əміршіге қарсы шығуға, керісінше, діндарлық пен имандылық көріністерін көреміз. Кейбіреулер бұл мəселеге қатысты теологтар əртүрлі пікірлер айтты деп бізге осыны ұсынады. Аллаға ант етемін, бұл мəселеде ғалымдар арасында келіспеушілік жоқ. Бүкіл мұсылман қауымы бір пікірге келді, мен сізге бұл мəселеде теологтардың (ижма) бірауызды пікірі бар екенін жеткізген көптеген имамдардың бірінің сөзін, атап айтқанда, əйгілі имам əл- Навауи. Имам əн-Нəуəуи былай деген: «Мұсылман əміршілерге қарсы шығу жəне олармен соғысу туралы айтатын болсақ, бұл барлық мұсылмандардың бірауызды пікірі бойынша, тіпті олар ашық түрде күнə жасап, зұлымдық жасаса да, тыйым салынған жəне бұл хадистерде анық көрсетілген.

19) Аллаһ Тағаланың бар екендігі ашық түрде жоққа шығарылады.

Аллаға қарсы шығудан сақтаныңыз. «Уа, адамдар! Алланың саған деген мейірімін ұмытпа! Алладан басқа сендерге көк пен жерден ризық беретін жаратушы бар ма? Одан басқа тəңір жоқ! Сен неге [шындықты] жоққа шығарасың?!». (Фатыр, 35:3). Бұл аят адамдардың Алланың мейірімдерін еске алуын талап етеді, өйткені жер мен көкте Одан басқа жаратушы жоқ жəне бізге тамақ беретін ешкім жоқ. Сондай-ақ Аллаһтан басқа тəңір жоқ екендігі баса айтылады. Осы жерде айта кететін жайт, «Аллаһ» сөзі құлшылық етуді қажет ететін бірден-бір жоғары болмыстың жеке есімі. Ал «Илəһ» (тəңір) сөзі – бұл құдайлар құлшылыққа лайық болмаса да, адамдар өздерін Аллаға жақындатамын деп құлшылық еткен жаратылыстардың жалпы атауы. Араб тілінде «Аллаһ» сөзінің көпше түрі жоқ, бірақ «илəһ» сөзінің көпше түрі бар. Сондықтан «илəх» сөзі əртүрлі құдайларды атау үшін қолданылған. Құрандағы көптеген аяттарда Алладан басқа ешкімді тəңір қабылдамауды ескертеді: «[Ибн Аббас Құрайштың: «Раббыңды бізге сипатта, уа, Мұхаммед», – деді. Алла Тағала Пайғамбарға былай жауап беруді бұйырды:] Тəңірлерің жалғыз Құдай. Рахман, ерекше мейірімді Одан басқа

құлшылыққа лайықты ешкім жоқ». (Бақара, 163). Адамзат тарихында таухидтен, жалғыз Аллаһқа сенуден, құлшылық етуден алыстаған кезеңдері болды. Олар осы жалған құдайлар делдал болып, Аллаға жақындауға көмектесер деген үмітпен басқа құдайларды тану жолын таңдады. Адамдар осы жаратылыстар арқылы Алладан кешірім сұраған. Олар күнді, айды, жұлдыздарды, тау шыңдарын құдай санаған. Кейде олардың ата-бабалары құдайға айналды, ал кейде металдан, тастан, саздан пұттар жасалды. Адамдар бұл пұттарды құдайлар деп атап, оларға табынған. Ал Арабия түбегінде ислам діні келгенге дейін олардың саны төрт жүзге жеткен түрлі пұттарға табынып, əрқайсысын тəңір деп атаған. Сол дəуірде өмір сүрген адамдар бұл пұттарға табынып, оларды күнделікті қажеттіліктеріне ең көп таралған материал ретінде бірден пайдалана алатын. Олар таухидті толығымен тастап, көпқұдайшылық пен күпірліктің күнəсіне батып кетті. Ислам адамдарды күпірлік пен ширктен (серік қосу) құтқару үшін таухидті қалпына келтірді. Ғибадат ешбір делдалсыз тек Аллаһ Тағалаға ғана жасалуы керек. Күнəларына тəубе ету тек Оған ғана арналады. Кешірім мен жəрдем үшін тек Оған ғана бет бұру керек. Аллаһтың бірегейлігі оның болмысында, сипаттарында, есімдерінде, амалдарында, билігінде бейнеленген. Оған тең келетін еш нəрсе жоқ. Барлығымыз жатқа білетін, намазда оқитын «Ықылас» сүресінде Алла Тағаланың жалғыз əрі өзіне жеткілікті екендігі, ешкімге мұқтаж еместігі айтылады. Ол туылмаған да, тумаған да, Оған тең келетін ешкім жоқ. Біз өз болмысымызды жəне ғаламды ойласақ, Алладан басқа құдайлардың болуы мүмкін емес деген қорытындыға келетініміз сөзсіз. Бұл логикалық тізбек келесі аяттарда көрсетілген: «Егер ол жерде [көктер мен жерде] Алладан басқа тəңірлер болса, онда олар [аспан мен жер] бір аймақта бірнеше əмірші болғандай тəртіпсіздікке ұшырар еді. уақыт]. Аршаның Раббысы Аллаһ олардың Өзіне сипаттайтын нəрселерінен пəк! (Əнбия, 22). «Алланың ұлы жоқ, Онымен бірге басқа тəңір де жоқ. [Егер екінші құдай болады деп есептесек] Сонда əрбір құдай өзі жаратқанын өзімен бірге алып кетер еді. Ал олардың бірі екіншісінен асып түсер еді. Аллаһ олардың [Оған] сипаттайтын барлық нəрселерінен ұлырақ!» (Мүминун, 23:91). Бұл дүниені жəне ондағы таңғажайып тəртіпті байқаған адам Алладан басқа құдайлардың мүмкін еместігіне көз жеткізеді. Өйткені, қандай да бір қарапайым тапсырманы орындаған кезде сырттан біреу араласса да, қайшылықтар міндетті түрде туындап, тəртіп бұзылады. Біреуі осылай істегісі келсе, екіншісі мүлде басқаша істегісі келеді. Егер бірнеше жаратушы болса, əлем тəртібі қандай болар еді, кім біледі? Мұның мүмкін еместігін санамызбен түсіне аламыз, оның үстіне аяттарда бұл туралы анық айтылған. Бірақ Аллаһтың бірегейлігін жəне басқа тəңірлердің жоқтығын ауызша айту жеткілікті ме? Жоқ, жеткіліксіз. Біздің сеніміміз іс-əрекетімізде де көрінуі керек. Раббымыз бұл ақиқатты былай білдірді: «Ол [пайғамбар етіп таңдаған] құлдарының қайсысына қаласа, əмірі бойынша періштелерді рух [уахи] түсіреді: «[Уа, пайғамбарлар!] [Үлгіңе имансыздықтың азабын ескерт жəне оларға] мынаны айт. Менен басқа [құлшылыққа лайықты] тəңір жоқ. Менен ғана қорқыңдар!» (Əн-Нахл, 16:2). Демек, Алла Тағала періштелерін пайғамбарларға уахимен жіберу арқылы бізге екі маңызды негізді жеткізгісі келеді. Біріншісі: «Аллаһтан басқа тəңір жоқ». Екіншісі: «Аллаһқа қарсы шығудан сақтаныңдар». Өзінен басқа ешбір тəңір жоқ Аллаһқа шын жүректен сеніп, жақсылық жасау арқылы екі өмірдің де бақытына жетуге тырысамыз.

20) Жақсы мінез, жомарттық ұмытылады, бəрі ақшаға сатылады.

Мінез – бұл өткеру керек сынақ. Ислам жолы – бұл өмір жолы, оның барысында сенушілер оның нұсқауларымен өзін жақсартуға тырысады. Алайда адам мұсылман болғаннан кейін бір күнде кемелдікке жете алмайды. Демек, рухани жетілмегендіктен əр адамның бойында адамгершілік кемшіліктер болады. Сонымен қатар, адамдардың мінезі əртүрлі: кейбіреулері жеңіл, кейбіреулері ауыр. Исламға дейінгі тəрбие де адамның адамгершілік қасиетіне елеулі із қалдырады. Бір хадисінде Пайғамбарымыз былай деген: «Егер тау іргесінен қозғалғанын естісеңдер, сеніңдер (немесе сену оңайырақ), ал егер саған адамның мінезі өзгерді деп айтса, сенбе. Оған сеніңдер, өйткені ол сондай жаратылған» (Имам Ахмад). Мінезді ең қиын сынақтардың бірі деп санауға болады. Өйткені, адамдар жиі қателесіп жатқанын түсінуі мүмкін, бірақ өз мінезінің сапасынан туындаған қыңырлық оларға қарапайым болуға мүмкіндік бермейді. Жəне бұл қажетсіз көңілсіздікке, қателіктерге жəне бақытсыздыққа əкеледі. Мүміндер үшін бұл жағдай қауіпті, өйткені мұндай икемсіздік пен мінездің қыңырлығы оларды адасу жолына түсіреді. Мысалы, олар діндегі кез келген қате көзқарасты қабылдағаннан кейін, қателесуінің анық себептері айтылса да, одан шығудан бас тартады. Демек, Исламды қабылдағандар үшін ең бірінші білуі керек – «мұсылман» сөзінің Пайғамбарға келген «бағыну, берілу, толығымен берілу» дегенді білдіретіні. Яғни, ол өзінің «Мен-інен» бас тартып, мүсіншінің қолындағы пластилиндей діні беретін пішінді алуға дайын. Қасиетсіз адам иманның толықтығына жете алмайды. «Бірақ жоқ – Раббыңмен ант етемін! «Олар араларында болған əр нəрседе сені төреші етіп таңдамайынша иман келтірмейді, содан кейін сенің шешіміңнен жүректері қысылып, толық бойұсынбайды» («Ниса» сүресі, 65-аят). Мұсылман нəпсісіне ұнамаса да мойынсұна білуі керек. Пайғамбардан мотивация сабақтары: Қалай ең жақсы адам болуға болады? Мінез, хадисте айтылғандай, өзгермейді, бірақ мүмін оны Аллаһ разылығы үшін басқаруды, қажет жерде өзін ұстауды үйренеді. Тіпті бірдеңе оған жəне оның нəпсісіне қарсы болса немесе оны басқалардың көз алдында қорлайтын болса да, ол бəрібір өзі дұрыс шығу үшін Ақиқатты жасырмайды. Ақиқат үшін өз-өзімен бұл бетпе-бет келу нəпсіге қарсы күрес, ұлы жиһад деп аталады. Ал бұл күрестің құралы –

Пайғамбардың (с.ғ.с.) өсиеттеріне негізделген адаб. Мысалы, Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) ашуланшақ бір сахабаға: «Ашуланба!», – деген. Осы орайда оған мойынсұнып, ашу-ызасын жоюға бар күшін жұмсап, бірдеңе ашуланған сайын өзін ұстайтын. Сөйтіп, бұл жамандықтан арылып, Исламның тектілігімен əшекейленіп, жаман мінезінің салдарынан болатын бəле-жаладан сақтанды. Адамның мінезі өзгереді, ойы өзгерсе. Діннің əдептерін сақтау арқылы мүмін өзінің əлі де рухани жетілмегендігін жасырып, мінезіндегі кемшіліктермен күреседі. Ал Хасан əл-Басри: «Жақсы мінез – жақсылықты тарату, жамандық жасаудан тыйылу жəне жүзінің жайдары болуы», – деген. Ол үшін діннің нұсқауларына шын жүректен мойынсұна білу, Алланы жəне Оның Елшісін өзіңнен артық жақсы көру керек. Мінез бойынша жұмыс істеу жəне өзін-өзі тəрбиелеу өте маңызды, өйткені жақсы мінез-құлық Исламның негізі болып табылады. Мүмин Құранды түгелдей, діннің барлық нəзік тұстарын білуі мүмкін, мухаддис болуы мүмкін, бірақ білгеніне бағынбайтын болса, пайда болмайды.

Сондықтан Исламдағы адамға бірінші адаб – мойынсұнумен кіреді жəне дəл осы жолмен жүреді. Бағынуға тыңдай білу, сөзді бөлмеу, асықпау жəне сол немесе басқа бұйрықтың себебін анықтауға тырысып, қажетсіз сұрақтарды қоймау жатады. Осы қасиеттерді дамыта отырып, адам абыройға, ұятқа, құрметке ие болады. Көп нəрсенің хикметін біледі. Кімде-кім мұндай тəрбиені елемей тастаса, діннен мұсылман деген аты ғана қалады, өйткені «Расында сірке балды қалай бұзса, жаман мінез амалды солай бұзады» (Имам əл-Хаким).

Жəбирден жеткен риуаятта Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Шын мəнінде сендердің маған ең сүйіктілерің жəне қиямет күні менің жанымда отырғандардың ең жақындарың… ең жақсы мінезге иелерің. ‘Амрдан жеткен риуаятта Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын): «Шын мəнінде сендердің ең жақсыларың – мінез-құлқы ең жақсы болғандарың. Əн-Науауи (оған Алланың рақымы болсын) былай деген: «Бұл хадис жақсы мінез-құлыққа шақырып, сондай-ақ оған ие болған адамның қадір-қасиетін түсіндіреді. Бұл қасиет Алла Тағаланың пайғамбарлары мен оған жақын əулиелерде болған. Хасан əл-Басри былай деген: «Жақсы мінез – жақсылықты тарату, зиян келтірмеу жəне жүзінің жайдарлы болуы».

Əл-Қади Ияд: «Бұл адамдармен сыпайылық пен достық қарым-қатынаста болу, оларға жанашырлық таныту, оларға сабырлық таныту, оларға мейірімділік таныту жəне олардың жағымсыз əрекеттеріне шыдамдылық таныту, тəкаппарлықты артқа қалдыру, дөрекіліктен, ашуланудан жəне қорлаудан қашық болу».

Адамгершілік сезімі əрбір адамға тəн. Нəсіліне немесе сеніміне қарамастан, біз белгілі бір моральдық нормаларды мойындаймыз. Осылайша, біз əділдікке, батылдыққа, шыншылдыққа, мейірімге тəнті болып, сатқындық, жауыздық пен азғындыққа бой алдырамыз. Жоғары моральдық нормаларды ұстану жəне жақсы мінез-құлық Исламның маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мұсылмандарды тақуалық пен көркем мінез-құлыққа шақырған. Алла елшісінің өз іс-əрекеттері оны мүміндер үшін ең жақсы үлгі етті. Жаратқан Ие оған қарап былай дейді: «Расында сенің мінезің тамаша» (68:4). Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) сансыз адамгершілік қасиеттерінің бірі – жомарттық. Адамдардың ең жомарты қасиетті Рамазан айында ерекше жомарттық танытқан. Бір күні Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) мешітте намаз оқып отырған. Кенет ол асығыс үйіне барды да, дереу оралды. Сахабалар оның не үшін кетіп бара жатқанын сұрағанда, Мұхаммед (с.ғ.с.) былай деп жауап берді: «Олар маған қайырымдылық үшін алтын берді. Мен оны түнде де үйде қалдырғым келмейді. Сондықтан оны тарату үшін мешітке əкелдім» (Сахих əл-Бухари). Біздің мал-мүлкіміз – Алла Тағаланың сыйы, оның есімдерінің бірі Əл-Кəрім – Аса Жомарт. Мұсылмандар барлығының Раббысынан келетініне жəне Оған қайтатынына сенімді. Сондықтан, бізде бар нəрсе – бұл жай ғана қарыз, біз сақтауға, қорғауға жəне бөлісуге кепілдік беретін нəрсе. Бір сараң адамды кездестірген Алла елшісі, əрине, оны жомарт, ақкөңіл болуға шақырады. Оның сөзін Ибн Аббас жеткізген: «Мүмін көршісі аш болса, тамақ ішпейді.» Тағы бір хадисте тағы бір сахабадан: «Мүмін аңғал жəне асыл, ал зұлым адам тəжірибелі жəне төмен». Жомарттық деген не? Жомарттық – бұл бір нəрсені біреуге беруге ниет пен қалау. Исламдағы жомарттықтың маңыздылығын оның осы діннің бес негізі – тірегінің бірін құрайтындығына қарап бағалауға болады. Зекет – парыз садақа – əрбір мұсылманның бес парызының бірі. Зекет араб тілінен аударғанда жүректі тазарту деген мағынаны білдіреді. Сондай-ақ, қоғамның мұқтаж мүшелеріне тегін резервтік ақшадан белгілі бір соманы төлеу Құдай белгілеген заң. Садақа (ерікті садақа) – Исламдағы жомарттықтың тағы бір түрі. Садақа сөзінің тілдік мағынасы – шыншылдық немесе кейбір Ислам ғұламалары анықтағандай, жүректің Жаратушыға деген шыншылдығы. Алланың разылығы үшін ниетпен жəне ықыласпен берілген нəрсе садақа деп аталады. Ақша ғана емес, күлімсіреу, қарт адамға көмектесу, тіпті жолдан өтіп бара жатқан адамға зиянын тигізетін тас алып тастау да садақа саналады. Жомарттықты болашаққа салынған дана инвестиция ретінде қарастыруға болады. Жомарттық немесе садақа мəңгілік игілікке – Жұмаққа жол ашуға көмектеседі, өйткені Жаратқан Ие оларға үлкен сый береді. Алайда, жомарт болу деген тек қолыңда бар нəрсені беру немесе одан құтылу үшін беру дегенді білдірмейді. Нағыз жомарт адам тіпті сүйікті жəне жүрегіне қымбат нəрсені де ықыласпен береді. Айша (Мұхаммед Пайғамбардың (с.ғ.с.) əйелі): «Маған екі қызы бар бір əйел садақа сұрап келді. Бірақ мен құрмадан басқа ештеңе таппай, оған бердім. Жəне оны қыздарының арасында бөлді» (Сахих əл-Бұхари). Қасиетті Құранда Алла Тағала Өз жолында берген əрбір ісімізге сауап беруге уəде еткен. Адамдардың жүрегін елжірететін нəрсені Ол ғана біледі. «Айт: «Расында, Раббым құлдарынан қалаған ризық-несібесін көбейтеді немесе шектейді. Ол не жұмсасаң да қайтарады. Ол ризық берушілердің ең жақсысы» (34:39). Жомарттықтың маңыздылығы Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) сахабалары жомарттықтың қаншалықты құнды жəне маңызды екенін жақсы түсінген. Бірде бір адам Абдулла ибн Омарды несиеге түйесіне азық-түлік сатып алып жатқан кезде кездестірді. Бұл оған оғаш көрінді, өйткені бір күн бұрын ғана ол сыйлық ретінде 4000 дирхам мен көрпе алған болатын. Ол кісі несиеге сатып алу себебін білгісі келгенде, Абдулла ибн Омар қараңғы түспей тұрып барлық ақшаны мұқтаж жандарға таратып үлгергені, тіпті көрпенің өзі садақа ретінде сатылып кеткені белгілі болды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) қайтыс болғаннан кейін халықты қатты қуаңшылық басты. Олар Əбу Бəкірге көмек сұрап келді, бірақ қазына бос болды. Дəл осы уақытта Османның азық-түлікке толы керуені Дамаскіге келді. Саудагерлер оның үйіне жиналып, оның тауары үшін қомақты ақша ұсынады. Осман олардан бас тартып, өз тауарын ол үшін ең жоғары сауапты беретін адамға ғана беретінін айтты. Ол дəл солай істеді. Ашаршылыққа ұшыраған Мəдина халқына барын беріп, олардан бір дирхем де алмаған. Осман Алланың сыйы бұдан да көп болатынын білді. Ең қиын жағдайдың өзі шын ықыласпен мүміннің жомарттығының көрінуіне кедергі болмайды. Алла Елшісіне екі адам келіп: «Егер адамда ештеңе жоқ болса, ол не бере алады?» – деп сұрайды. «Тамақтану жəне садақа беру үшін (табқанынан) өз қолымен табуы керек. «Егер ол мұндай жұмысты да таба алмаса ше?» Пайғамбар: «Ол сұрағандарға жəрдем беруі керек», – деді. «Егер ол мұны істей алмаса ше?» – деп жауап берді Алла Елшісі: «Олай болса жақсылық жасап, жамандықтан тыйылсын, бұл оның садақасы болады» (Сахих əл-Бухари) деп жауап берді пайғамбар. Раббымыз Құранда: «Жақсылық қылсаңдар, сендерге толық қайтарылады жəне сендерге əділетсіздік жасалмайды» (Құран 2:272). Ислам бізді жомарттыққа, риясыз болуға шақырады. Жаратқан Ие бізге бəрін береді жəне бізден дүние-мүлкімізді, уақытымызды жəне мейірімімізді басқалармен жомарттықпен бөлісуімізді күтеді.

Рухани негіздер көптеген моральдық жəне тəндік лəззаттардан бас тартуды талап етеді. Бұл ақшаға деген сүйіспеншілікке жəне қыңырлығына тəуелді адамдар үшін қиын, өйткені азғыру адамның еркін əлсіретеді. Ондайлар лəззатқа үйреніп, ертеңін ойламайды, халқының, Отанының дамуы мен əл-ауқатын ойламайды. Сондықтан Алла Тағала оларды ысырапшыл, ақша құмар, жақсылықтың дұшпаны, хақиқаттың қарсыласы деп атайды. Бұлар Алланың пайғамбарларына үнемі қарсылық көрсеткен адамдар. «Қай ауылға ескерту жіберсек, оның тұрғындары сəн-салтанатымен бүлініп: «Расында, біз сендермен жіберілген нəрсеге сенбейміз», – деді. Жəне олар: «Біз мал мен баладан артықпыз. Біз азаптаушы емеспіз» («Саба» сүресінде 34,35-аяттар). Алла тағала оларды «ата-бабаға еліктеуші», «сүйектелген» деп те атайды. Олар ешқандай жаңа құбылыстарға назар аудармайды. «Зуһруф» сүресінде Алла Тағала Мұхаммед пайғамбарға: «Осылайша, сенен бұрын қай ауылға ескерту жіберсек, оның тұрғындары сəн-салтанатымен бүлініп: «Расында, біз ата-бабаларымызды белгілі бір дінде таптық жəне біз олардың ізімен жүреміз» (23-аят). Жақсылық пен жомарттық сынағына кез келген адам дайын емес. Ал біздің заманда арам жолмен ақша табуға бейім өзімшілдер көп. Олардың өмірінің жалғыз мақсаты – толыққанды өмір сүруге, лəззат алуға, көбірек ақшаға ие болуға ұмтылу. Бұл жеке ғана емес, сонымен бірге елеулі əлеуметтік қате. XVIII ғасырдағы ұлы француз ағартушысы Монтескье: «Сəн-салтанат республикашылдықтың екі түрі үшін де интригаларға толы. Демократияда ол адамдардың патриоттық рухын бұзады. Ал ақсүйектерде ол құрметті адамдарды жеке мүдделерін ұстануға мəжбүр етеді. Бұл барлығын қиыншылыққа ұшыратады ». Ұлы Құранда барлық сəн-салтанат пен ысырапшылдықтың моральдық жəне əлеуметтік апатқа əкелетінін ескертеді. Сондықтан мүміндердің бойында бұл жат қылықтарға жиіркеніш пен қарсылық сезімін табанды жəне дəйекті түрде тəрбиелеу қажет. Осыны мақсат еткен адамдар исламдық дəстүрлер мен ережелерді ескере отырып əзірленген заңдар аясында қатаң сақталуы керек. Əйтпесе, мұндай зұлым адамдар ғана емес, оларға осындай ойлау, мінез-құлық, өмір сүруге мүмкіндік берген қоғам мүшелері де жойылады. Құранда көптеген қорқынышты ескертулер мен барлық уақыттағы терең түсініктер бар. Исра сүресінде мынадай аят бар: «Қашан ауылды қиратқымыз келсе, оны сəн-салтанатпен бүлінгендерге бұйырдық жəне онда (олар) зұлымдық жасады. Сондай-ақ оған сөз бекітілді де, оны жойып жібердік» (16-аят). Аят егер Аллаһ бір елді ауыр күнəлары үшін жойғысы келсе, онда азап ол жерге ақша мен сəн-салтанатқа ғашық болған тұрғындар Алланың соңғы ескертуіне мойынсұнбағаннан кейін ғана жазаланады, содан кейін оларға қатыгез азап келеді. Сонымен қатар, кедейлер мен аш адамдардың көбеюіне ақшаға деген сүйіспеншілік себеп болып отыр. Қоғамның кейбір топтары мұқтаждықта, аштық пен кедейлікте, басқалары сəн-салтанатқа шомылу нəтижесінде өзара күреске ұласатын өшпенділік туындайды, бұл қоғамның жіктелуіне, өліміне əкеледі. Сондықтан да Алла тағала сəн-салтанатқа əуес болғандарды «залым жəне қылмыскерлер» деп атайды. Өкінішке қарай, қазіргі кезде байлық үшін күрес күшейіп барады. Бұл адамдарды Алладан, имандылықтан алшақтатып, бүкіл əлемнің тыныштығы мен қауіпсіздігіне қауіп төндіретін мəселелерді тудырды. Құран ілімдері осы бір жамандықтың зиянын түсіндіруге, адамдарды алтын бұзауға табынудан бас тартуға шақыруға бағытталған. Өйткені арам жолмен тапқан байлық адамды тура жолдан тайдырады, діннен алшақтатады, Алланы ұмытырады. Құран шынайы мүміндерді сипаттайды: «Саудамен де, сатып алумен де, Алланы зікір етуден, намазды мүлтіксіз орындаудан, зекет беруден бас тартпайтын, жүректер мен көзқарастар төңкерілетін күннен қорқатын еркектер…» («Нұр», 37). Иə, шынайы мүміндерді Аллаһтан, қиямет күніне сенуден еш нəрсе қорғамайды жəне олар шын жүректен намаз оқып, таза жүрекпен кедейлерге зекет береді. Аяттардың бірінде Алла тағала былай деп ескертеді: «Раббыңның рақымы жиналғаннан жақсырақ» (Зухруф, 32). Одан кейін Құран бұл байлыққа дұрыс емес көзқарастың салдарынан туындауы мүмкін жамандықтарды еске түсіре отырып, байлықтың шынайы мəнін түсіндіреді. Сонымен қатар, Қасиетті кітапта атап көрсетілгендей, байлықтың мөлшері Аллаһтың мейірімінің көрсеткіші емес: Оған иман жəне игі істер арқылы ғана жақындауға болады. «Олар: «Мүлкіміз де, бала-шағамыз да көп. Əрі азапталмаймыз.» Айт: «Расында, Раббым қалағанының ризығын кеңейтеді жəне азайтады, бірақ адамдардың көбісі білмейді». Сондай-ақ иман келтіріп, ізгі іс істегендерден басқа мал-мүліктерің де, балаларың да сендерді Бізге жақындата алмайды. Міне, олар істегендері үшін екі есе сауап алды жəне олар жоғарғы бөлмелерде аман-есен жүр» («Саба», 35-37). «ИСЛАМ» сөзі нені білдіреді? Пайғамбарымыз Мұхаммед саллаллаһу алейһи уə сəллəм адамзатқа əкелген дін Ислам деп аталады. Жəне бұл есімді Пайғамбардың өзі таңдаған жоқ, оған Алла тағала көрсеткен. Құранда Алла Тағала былай дейді: «…жəне сендерге Исламды дін ретінде бекітті» («Маида», 3). «Ислам» сөзінің лексикалық мағынасына келетін болсақ, Құранның ғұлама лексикографтары мен тəпсіршілері жан-жақты зерттеу нəтижесінде оның келесі семантикалық реңктерін анықтады: Шынайылық, Түрлі апаттардан қорғану., Бейбітшілік пен береке, денсаулық, Беру жəне тапсыру.

21) Иман əлсірейді, ғибадат тек еліктеуден болады

Білім терең жəне сенімді зерттеусіз кез келген нəрсеге еліктеуге тыйым салады. Бұл аспектіде қазіргі ғылым бұрынғы ғылымға сəйкес келмейді. Ежелгі дəуірде, əсіресе орта ғасырларда адамдар белгілі бір нəрселерді немесе оқиғаларды олар туралы əйгілі тұлғалардың пікірлеріне сүйене отырып бағалаған. Мысалы, олар Аристотельден келген əрбір ой абсолютті ақиқат жəне қатесіз деп есептеді. Бірақ жалғыз Раббысынан басқа ешкімнің мұндай артықшылығы жоқ. Құран да, ғылым да ойлау мен сананың мұндай жеміссіз инерциясына қарсы. Соқыр еліктеуден тыюда ғылым Құранмен толықтай бірауыздан. Құран Кəрімде: «Ата-бабаларымыз осылай істеген» деп, өз істерін ойлаудан бас тартатындарды сынайды: «Оларға: «Алла түсіргенге жəне Елшісіне келіңдер» делінсе, олар: «Ата-бабаларымызды тапқан нəрсе бізге жеткілікті», – дейді. Ал əкелері ештеңе білмесе де, тура жолға түспесе де?!» («Маида», 104). Тағы бір аятта: «Олар: «Алланың түсіргеніне ілесіңдер!» – десе, олар: «Жоқ, біз ата-бабаларымыздың істегеніне ерейік», – дейді. Ал əкелері ештеңе түсінбесе жəне тура жолға түспесе де?! Ал күпірлік танытқандар, дауыс пен айғайдан басқа ешнəрсе естімейтін адамға айғайлаған адам сияқты. Олар саңырау, мылқау, соқыр жəне түсінбейді!» («Бақара», 170–171). Бұл аяттар адамның іс-əрекетін түсінбей, оған сенімсіз еліктеу кəпірлердің ісі екеніне куə. Ешкім иман келтірмейінше мүмін бола алмайды. Басқаларға соқыр еліктеуді тоқтатпайынша ешкім Исламды толық таный алмайды. Құран адамдарды соқыр еліктеуден сақ болуға шақырады!

Құранда айтылғандай, егер басшылар да, оларға ергендер де адасушылықта болса, қиямет күні олар да осындай азапқа ұшырайды. Демек, бұл дүниеде адамдарды əділетсіз басқарғандар қиямет күні ізбасарларынан аулақ болуға тырысады. Бірақ олардың бəрі азапталып, олардың арасындағы байланыс жойылады.

22) Хафиздер көп болады, бірақ олардың арасында шын ғалымдар аз болады.

Ислам – ғылым мен білім діні. Бақытқа апарар жол ғылым мен өркениет жолынан өтуі керек екені даусыз. Жəне ол надандық пен артта қалушылық арқылы жүрмейді. Мысалы, пайғамбарды (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) əкелген Исламдағыдай ғалымдарды жоғарылатып, білім іздеуге жəне ақыл-ойды пайдалануға шақыратын, парасаттылық пен ойлануға шақыратын бірде-бір дін мен идеология жоқ.

Шығыс пен Батысқа тараған орасан зор өркениет құрды. Олай болса, пайғамбардың (с.ғ.с.) мұраты – бізді қоршаған əлемде ғылыми төңкеріс жасау, ғылымның рухын тарту. Ислам ғылымның басталуы (адамдар үйрене бастады) жəне өмірді илаһи нұсқаумен нұрландыруы үшін келді. Алла Тағала: «Олар шынымен надандық заманының үкімін іздей ме? Кімнің шешімдері Алланың сенімді адамдар үшін шығарған шешімдерінен жақсырақ болуы мүмкін? » («Ас» сүресі 50). Дінде надандыққа, күдік пен күмəнға орын жоқ. Ал сауатсыз пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) үйретілген ең бірінші нəрсе: «Барлық нəрсені жаратқан Раббыңның атымен ОҚЫ. 1. Адамды ұйыған қаннан жаратты. 2 Оқы, Раббың өте Жомарт. 3 Ол жазу таяқша арқылы үйретті 4 Адамға білмегенін үйретті.5», («Ұйыған қан» сүресі). Оқы… Исламның шақыруы. «Ислам діні ізбасарларын білім алуға, оны пайдалануға үндейтін ғылым мен білім діні екені даусыз. Ғажайып Құранның бірінші аятында Алла Тағаланың: «Барлық нəрсені жаратқан Раббыңның атымен оқы» дегені туралы болуы ғажап емес. Бұл алғашқы үндеу («оқы») бұл дінді түсінудің кілті, бұл дүниені түсінудің кілті екені белгілі болды. Сондай-ақ барлық адамдар қайтып оралатын ақырет өмірін түсінуге. Кұранның ғылымға деген қызығушылығы осы алғашқы ашудан басталмайтынын атап өткен жөн. Ол адам жаратылғаннан бастап-ақ көрінеді. Осы ғажайып Құран аяттарында баяндалғанындай: Алла Тағала Адамды жаратып, оны жер бетінде мұрагер етіп, періштелерге оған құлшылық етуді бұйырды жəне оған жомарттық танытып, оны ұлық етіп, жоғарылатты. Сосын періштелерге бұл құрмет пен ұлылықтың себебін – бұл ғылым (білім) екенін айтты. Алла Тағала былай дейді: «Міне, Раббың періштелерге: «Мен жер бетінде бір халифа қоямын», – деді. Олар: «Біз Сені мақтап, пəк қылып жатқанымызда, онда бұзақылық жасайтын жəне қан төгетін біреуді қоясың ба?», – деді. Ол: «Расында, мен сендердің білмегеніңді білемін», – деді. 30 Ол Адамға əр түрлі есімдерді үйретті, сосын оларды періштелерге көрсетіп: «Егер шын айтсаңдар, маған олардың есімдерін айтыңдар», – деді. 31 Олар: «Сен пəксің! Біз сенің бізге үйреткеніңді ғана білеміз. Расында Сен Білушісің, Данасың» 32. Ол: «Уа, Адам! Олардың есімдері туралы айтыңыз». Адам оларға олардың есімдерін айтқан кезде: «Мен сендерге көктер мен жердің сырын білемін, сендердің ашық істегендеріңді де, жасырғандарыңды да білемін деп айтпадым ба?», – деді. 33 («Сиыр» сүресі). «Бүгінге дейін кейбір мешіттер ғылымға ұмтылған студенттерге толы ислам университеттері болып қала береді. Олар дін ғылымдары, құқық, философия, медицина, математика бойынша ғалымдардың дəрістерін тыңдауға келген. Араб тілінде сөйлейтін ғалымдар дүниенің түкпір-түкпірінен келіп, ұлтына қарамастан барлық студенттерді қарсы алды».Бұл ғылымның маңыздылығы мен оның Исламдағы маңызы туралы. Алайда Құранда ғылым бұл бірінші хабарда, Алла Тағала: «Оқы» деген. Бірақ бұл тұрақты көзқарас Алланың адамды жаратқанда берген негізгі заңында болды. Əр сүре дерлік тікелей немесе жанама түрде ғылым туралы айтылған. Алла Тағала оқуды бұйырды. Ал бұл – Алла Тағаланың таухиді. Аятта Алла Тағала: «Алладан басқа ешбір тəңір жоқ екенін біліңдер, күнəларың үшін жəне мүмін ерлер мен мүмін əйелдер үшін кешірім тілеңдер.

Алла тағала сендердің қимыл-қозғалыстарыңды жəне тұрғылықты жерлеріңді біледі. («Мұхаммед» сүресі 19). Ал бұл өзі жəне отбасы үшін ғылымды таңдағандардың ұлылығын көрсетеді. Білетіндер мен білмейтіндер арасындағы айырмашылық танылады: «Айт: «Білетіндер мен білмейтіндер тең бола ма?» Расында, ислами тəрбиенің түсінігі барлар ғана еске алады. («Топтар» сүресі 9). Аллаһ ғылымды таңдағандарды дүниеде жоғарылатты. Сондай-ақ оларға ақыретте сауап бар. Алла Тағала: «Алла сендерден иман келтіргендердің жəне білім берілгендердің дəрежелерін көтереді. Алла не істегендеріңді біледі. («Талас» сүресі 11) Құранның тек білімді арттыруға шақыратынын айтпағанда. Алла Тағала: «Жəне айт: «Раббым! Менің білімімді арттыр». («Та ха» сүресі 114). Демек, Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім (кез келген) жолдан Исламға білім алғысы келіп кірсе, Алла Тағала жəннатқа барар жолды жеңілдетеді жəне, əрине, артық айтқандық емес еді, періштелер міндетті түрде білім іздеушіге қанат қағып, оның істеген ісіне разылығын білдіреді жəне, расында, көк пен жер тұрғындары, тіпті судағы киттер де білім ізденуші үшін кешірім тілейді! (Ал,) білудің құлдан артықшылығы айдың басқа аспан денелерінен артықшылығы сияқты, ал расында білім иелері пайғамбарлардың мұрагерлері, бірақ пайғамбарлар мұра етіп қалдырмайды. Не динар, не дирхам, бірақ олар мұраға тек білім қалдырады, ал кім оны иеленсе, үлкен мұраға ие болады». (Муслим риуаят еткен). Сөйтіп, оның (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) миссиясынан кейін мешіттер ғылым мен ғалымдардың қорғанына айналды. «Құран Кəрімде жаратылыстану ғылымдарын дəлелдейтін аяттар бар, оны Жүсіп Мəруа «Құрандағы жаратылыс ғылымдары» кітабында жинаған. Ол (774) өлең жолдарын арнайы жəне егжей-тегжейлі құрастырған: математика (61), физика (264), өсімдік шаруашылығы (5), химия (29), салыстырмалы ғылымдар (62), астрономия (100), климатология (20), аквамəдениет (14), ғарыш туралы ғылым (11), зоология (12), агрономия (21), биология (36), жалпы география (73), антропология (10), геология (20), космология жəне ғарыштық оқиғалардың тарихы (36). Алланың Кітабында ғылымның жəне одан шыққан сөздердің қанша рет айтылғанын санағанда таңғалатын боласыз. Олар Құранның əрбір дерлік сүресінде 779 рет, орташа есеппен жеті рет айтылғанын көреміз! Ал ғылым сөзіне ұқсас, түбірі бір (Əлиф, лəм, мим) сөздер бар. Алайда ғылымды білдіретін көптеген сөздер бар, мысалы: анық, тура жол, ақыл, ой, ескеру, хикмет, фиқһ, ақиқат, дəлел, белгі (аят), куəлік жəне басқа мағыналар. «Ғылым» сөзінің мағынасы, Пайғамбардың сүннетінде бұл сөздердің саны өте көп. Адамзаттың дамуы исламмен байланысты Құран физика, химия, биология, математика кітаптары емес. Бірақ бұл нұсқаулық кітап. Ал оның ішінде ғылыммен дəлелденбеген ешнəрсе жоқ. Ал бұдан кейін оның ислам мемлекетінде үлкен зардаптары болды. Ал мұсылман ғалымдарының арқасында бұл өркениет гүлденді. Ал бұл адами мұра дүние жүзіне тарады. Макс Мейерхоф былай дейді: «Гебер ашқан Еуропадағы химияның эволюциясын байқауға болады жəне оның ең үлкен дəлелі əзірленген терминологияның көп бөлігі əлі күнге дейін əртүрлі еуропалық тілдерде қолданылады». Əл-Домиели былай деген: «Егер бірінші сыныптан математика мен астрономияға көшетін болсақ, онда мына ғалымдарды кездестіреміз жəне олардың ішіндегі ең танымалы Əбу Абдулла Мұхаммед ибн Мұса əл-Хорезми. Хорезми XVI ғасырға дейін Еуропа университеттерінде оқытылатын ең ұлы алгебраны – тамаша жаңалықтар тізбегін жасады». Тарихтағы азаматтық қозғалыс ислам əлемінің барлық бөліктеріндегідей кенеттен мəдениетке деген құштарлықтан артық болған емес. Халифке дейін, оның ішінде əрбір мұсылманда кенеттен білім алуға жəне саяхаттауға құштарлық пайда болған сияқты. Бұл Исламның бүкіл əлемге берген ең жақсысы. Көптеген студенттер Бағдад сияқты ғылыми орталықтарға келіп, кейін өнер мен ғылымның бесігі болған басқа орталықтарға, т.б. Жаңа білім іздеп университеттерді аралаған қазіргі ғалымдар арасында да осындай үрдіс болды. Бұл еуропалық ғалымдардың қазіргі тенденцияларына өте ұқсас. Сигрид Ханке кітаптың бөлімінде хирургия туралы: «авторлық жасай алмайтындар» дейді. авторға Захрави «Бұл кітаптың үшінші бөлімі Еуропада маңызды рөлге ие. Ол еуропалық хирургияның негізін қалады. Дəрігер болу үшін анатомияны оқу керек» деді. Дəл осы Захрауидің олар университеттерде оқыған кітабы бес ғасыр бойы Еуропаның Ренессансына айтарлықтай əсер етті. Еуропалық хирургтар оған сілтеме жасай отырып, үнемі еске алады. Осы уақытқа дейін мұсылман ғалымдары бүкіл адамзат үшін жаңалық ашуда; Ахмед Зевайл өзінің «Ғылым дəуірі» кітабында былай дейді: «Менің жұмысым химиялық түрлендірулер кезінде ядролардың қозғалысын «нақты уақытта» бақылау үшін қысқа жарық импульстарын (арнайы лазерлер шығаратын) пайдалану болды. Алгебраның негізін салушы жəне үнділік санау жүйесінің анықтамасы жəне арифметика, астрономия жəне география бойынша көптеген зерттеулердің авторы. 30 бөлімнен тұратын хирургиялық медициналық энциклопедия, көптеген иллюстрациялар жəне бұрын Захрави пайдаланған машиналар формаларының көптігі. Хирургия туралы кітапты 19 ғасырда Жерар Алькримони латын тіліне аударған. Сондай-ақ 1497 жылы Венецияда, 1541 жылы Базельде, 1778 жылы Оксфордта басылымдар шықты. 19 ғасырда доктор Леклер оны француз тіліне аударды. 1999 жылы Нобель сыйлығын алған мысырлық химигі «фемтосекунд технологиясын пайдаланып химиялық реакциялар кезінде пайда болатын өтпелі күйлерді зерттегені үшін». (Фемтосекундтық спектроскопия). Ахмед Зевайл жəне оның əріптестері фемтосекундтық лазерлік құрылғыны пайдаланып зерттеген алғашқы химиялық реакция химиялық тізбектің бұзылуы болды. Олар лазерді йод цианидінің молекуласына бағыттап, йод атомы мен көміртегі атомы арасындағы тізбектің қалай созылып, үзілгенін байқады. Қысқа жарық импульстарын (арнайы лазерлермен өндірілген) қолдануға негізделген, бұл химиялық түрлендіру кезінде ядролардың қозғалысын «нақты уақытта» бақылауға мүмкіндік береді. «Араб өркениетін жəне олардың ғылыми кітаптарын табандылықпен зерттеген сайын олардың өнертабыстары, өнері, жаңа фактілері мен үлкен перспективалары ашылады. Біз көп ұзамай арабтардың ежелгі ортағасырлық ғылымның біліміне ие болғанын көрдік. Батыс университеттері бес ғасыр бойы өз кітаптарының ғылыми қорын білмеген, Еуропаны іргетасқа, парасатқа, адамгершілікке толтырған да солар. Тарих аз уақыт ішінде осындай жетістікке жете алатын бірде-бір халықты əлі білмейді. Жəне бұл адамдарды техникалық инновацияларға оятты». Мұхаммед (с.ғ.с.) ғылымды, тура жолды, Нұрды əкелгенде, адамдарды надандық батпағынан алып шығуы ғажап емес. Жəне оларды тарих бойы ғылыммен, өркениетпен өсірді. Ислам – ғылыми əдіснама жолы. Ислам ғылыми методологиямен келді. Мысалы, Ислам еліктеуді ойламай-ақ ескерткен. Алла Тағала кəпірлер туралы: «Олар: «Жоқ! Біз əкелерімізді тапқан нəрсеге ілесеміз». Əкелері ештеңе түсінбей, тура жолға түспесе ше? («Сиыр» сүресі 170) Олар ғылыми көзқарассыз болжамдарды ұстанады. Алла Тағала: «Олар тек жорамалға еріп, тек ойдан шығарған», – деді. («Мал» сүресі 116). Ал ғылымға, қисынға, ақылға жəне зерттеуге қайшы келетін қиялдар: Алла Тағала: «Расында, көп адамдар ешбір білімсіз өз нəпсілерімен басқаларды адастыруда. «Мал» сүресі 119). Ал, əділдікке тойтарыс беретін антипатия мен өшпенділіктен аулақ болу керек. Ол: «Адамдардың өшпенділігі сізді əділетсіздікке итермелемесін. Əділ болыңыз, өйткені бұл Құдайдан қорқуға жақынырақ. Алладан қорқыңдар, Алла не істегендеріңді біледі. («Ас» сүресі 8). «Мен Құранның ғылым мен табиғатпен байланысы бар барлық аяттарын іздедім. Мен бұл аяттардың барлығын біздің қазіргі білімімізге қолдануға болатынын анықтадым. Сондықтан Мұхаммедтің (с.ғ.с.) адамдар үшін ұстаздар мен тəрбиешілер болғаннан 1000 жылдан астам бұрын ақиқатпен келгенін түсіндім. Егер ғылым немесе өнер туралы əрбір білім иесі Құран аяттарының барлығын табиғатпен салыстырса, Құранның ақиқатында еш күмəн жоқ деген пікірге келіңіз. Жəне оны əрбір саналы адам пайдалана алады». Жəне ғылыми əділеттілікке сүйеніңіз. Ол яһудилер туралы былай деді: «Яһудилердің арасында сөздерді орындарынан ауыстыратындар бар. («Əйелдер» сүресі 46). Ал үнемі алауыздыққа түсіп, адамдарға əділетсіздік жасайтындар туралы. Алла Тағала: «Адамдарға əділетсіздік жасап, жер бетінде ешбір хақысыз азғындық жасағандар ғана қорлауға лайық. («Насихат» сүресі 42). Ал адамдар арасында əділет орнататын ғылымға сен. Ол: «Адамдар арасында үкім еткенде, əділдікпен үкім ет» деді. («Ас» сүресі). Жəне əділеттілік пен билік туралы əділдік пен шындықтың куəлігі. Ол: «Əй, иман келтіргендер! Алланың алдында куəлік еткенде, тіпті өз қарсылығыңа дəлел болса да, əділдік үшін тұр» («Əйелдер» сүресі, 135). Жəне дəлелдерді іздеудің маңыздылығы. Ол: «Егер шын айтсаңдар, дəлелдеріңді келтіріңдер», – де. («Құмырсқалар» сүресі.) Ал ғылым мен өркениет жолына дəлелсіз түсе алмайсың.

23) Ерлер əйелдер сияқты болуға, ал əйелдер еркектерге ұқсауға тырысады.

Исламда жынысты өзгертуге болады ма жəне бұл адаммен некеге тұруға болады ма? Шариғаттың жынысты ауыстыруға қатысты шешімі тахрим, яғни тыйым салу болып табылады, өйткені оның əрекеттері еркектерді əйелдерге ұқсатуға жəне керісінше тыйым салуға жатады. Абдулла ибн Аббастан риуаят етілген: «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) өзін əйелге ұқсатқан еркектерге жəне өзін еркекке ұқсатқан əйелдерге лағынет айтты». Жəне одан басқа бір риуаятта: «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) еркектердің əйел затын, əйелдер арасындағы еркекті қарғап: «Олар сендерге келсе, үйлеріңнен шығарыңдар (кіргізбеңдер)», – деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) дауысын өзгертуде, жүруде, киім киюде, кейбір əде-ғұрыптарында өзін басқа жынысқа ұқсатқан адамдарды қарғағанда, Жаратушының заңдарына қарсы шығып, оны өзгертетіндерге не деуге болады. Олардың сыртқы түрі, осылайша олардың өзіндік табиғатын өзгертеміз деп мəлімдейді.

Оларға бұл тыйым салынады ма? Жынысын өзгертетіндер, оны өзгертетін дəрігерлер жəне оларға көмектесетіндердің барлығы. Бұл Алланың əміріне жəне тағдырына наразылық. Адамның жынысына күмəнданатын бір жағдайды қоспағанда, бұл операцияға қатаң тыйым салынады (əйел жəне еркек белгілері болған кезде). Бұл жағдайда дəрігер адамды тексереді, адамның нақты жынысы туралы қорытынды жасайды жəне артық мөлшерін жояды. Бұл жағдайда бұл операция науқасты құтқару болып саналады жəне адамды белгісіз күйден (оның жынысынан) белгілі бір жағдайға дейін алып тастау болып табылады. Өз бойында көрінетін қарама-қарсы қасиеттердің бірдеңесін қалау да күнə. Бұл туралы Құран Кəрімнің «Ниса» сүресінің 32-аятында (Мағынасы): «Алланың кейбіреулеріңді басқаларыңнан артықшылығын қаламаңдар. Еркектер алғандарынан үлеске, ал əйелдерге алғандарынан үлес алуға құқығы бар. Алладан мейірім сұраңыз, өйткені Аллаһ бəрін білуші». Бұл аят Аллаһтың ерлер мен əйелдерге ерекше қасиет бергеніне нұсқап, Алла тағала ерлер мен əйелдерге ерекшеленетін нəрселерге қанағат етуді бұйырған. Бұл жағдайда бұл сыртқы өзгеріс, бірақ оның функциясын өзгертпейді, мысалы, ерлер əлі де жүкті болмайды, ал əйелде сперматозоидтар болмайды жəне ұрпақ болмайды. Алла тағала адамды еркек пен əйел етіп жаратты, үшінші жыныс жоқ. (Мағынасы): «Уа, адамдар! Сендерді бір адамнан жаратқан, оны өзіне жұб қылған жəне көптеген ер-əйелді ыдыратқан Раббыларыңнан қорқыңдар…» (Мағынасы): «Ол қалағанына қыз, қалағанына ер ұрпақ береді». (Мағынасы): «Одан жұп жаратты: ер мен əйелді». 6 шарт бар, оның кем дегенде біреуі сақталса харам болады: Жыныс өзгерістері – Алланың жаратуындағы өзгерістер: Алла Тағала Ібілістің Адам ұлдарына жасаған істерін түсіндіре отырып:

Мағынасы: «Алла оны лағынет етті де, ол: «Мен құлдарыңның белгіленген үлесін əлбетте тартып аламын. Мен оларды əлбетте адастырамын, үміттерін оятамын, малдың құлағын кесуді бұйырамын жəне Алланың жаратылысын бұрмалауды бұйырамын». Кімде-кім Алланы қойып шайтанды дос əрі көмекші қылса, ол анық шығынға ұшырады». (Ниса сүресі, 118-119 аяттар). Муслимнің жинағында Ибн Масғудтан мынадай хадис жеткізіледі: «Бұл дүниедегі ең маңызды нəрсе », «Алла татуировкамен айналысатын əйелдерді, олардан оны алуды сұраған əйелдерді, қас алумен айналысатын əйелдерді, олардан мұны сұраған əйелдерді жəне олардың арасына сұлулық үшін тіс қойған əйелдерді лағынет етті. Бұның барлығы Алланың жаратылысының өзгеруі». Имам Əбу Жағфар ат-Табари өзінің тəпсірінде: «Ибн Масғудтан келген хадисте əйелге Алланың өзі үшін жаратқан сыртқы келбетін өзгертуге, оның сырт келбетіне бірдеңе қосуға немесе одан кемітуге, күйеуі үшін əдемі болуға тырысуға болмайды деген дəлел бар». Гендерлік өзгеріс – ер адамның əйелге немесе керісінше ассимиляциясы. Ибн Аббастан риуаят етілген: «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) өзін əйелге ұқсатқан еркектерді жəне өзін еркекке ұқсатқан əйелдерді лағынет етті» (Ахмад, Бұхари, Тирмизи). Əбу Һурайра (Алла оған разы болсын) Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Алла Тағала əйелдің киімін киген еркек пен еркектің киімін киген əйелді лағынет етті» (Əбу Дəуіт, Хаким). Жынысты ауыстыру – «мусла» (мұрын, құлақ, т.б. мүшелерді кесу). Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) Муслимге тыйым салғаны туралы хадистер Бурайдадан, Имран ибн Хусейннен, Ибн Омардан, Əнастан жəне т.б. Имам Бұхари Абдулла ибн Язидтен Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) тонау мен «муслаға» тыйым салғанын жеткізген. Мұрын немесе құлақты кесу «мусла» болса, кеуде мен жыныс мүшелерін кесу не дейді?! Жынысты өзгерту міндетті түрде «ливат» (гомосексуализм) жəне «сихак» (лесбияндық) əкеледі. Бұл сондай-ақ жынысты ауыстырған кезде тек сыртқы өзгерістер болатынымен, бірақ мəні сол қалпында қалады жəне еркек еркекті (жынысты əйелге ауыстырған) пайдаланады, оған қарғыс жауады. Нəсаи келтірген хадисте Алла Тағала былай дейді: «Алла Лұт қауымының іс-əрекеттерін (яғни гомосексуализм) жасағандарды лағынет етті. Жынысты өзгерту шариғат үкімінің қолданылуына қатысты шатасуға əкеледі, өйткені шариғат үкімі тұрақты болуы керек. Сондықтан шариғат үкімдерін қолдануға қатысты шатастыруға əкелетін барлық нəрсеге тыйым салынады. Міне, кейбір мысалдар: жынысы өзгергеннен кейін əкенің ұлдарымен қарым-қатынасы, жынысы өзгергеннен кейін ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас, жынысты ауыстырғаннан кейінгі мұрагерлік ережелері, жынысы өзгергеннен кейін «хурматул-мусахара» (жақындық нəтижесінде неке харам болған кезде). Жынысты өзгерту – жер бетінде зұлымдықтың таралуы жəне шариғат мақсаттарының жойылуы. (Мағынасы): «Уа, адамдар! Сендерді бір кісіден жаратқан, одан жұбай жаратқан жəне көптеген ерлер мен əйелдерді таратқан Раббыларыңнан қорқыңдар…» («Ниса» сүресі, 1-аят). (Мағынасы): «Оның белгілерінен сендерге тыныштық табуларың үшін өздеріңнен жұбайлар жаратып, араларыңда махаббат пен мейірімділік орнатуы…» («Рум» сүресі, 21-аят). (Мағынасы): «Кетсе, жер бетіне зұлымдық таратады, егінді құртады, ұрпақтарын жояды. Бірақ Аллаһ зұлымдықты ұнатпайды». (Бақара сүресі, 205-аят). Қандай зұлымдық пен ұрпақтың жойылуы жынысты өзгертуден де қорқынышты болуы мүмкін? Кейбір статистикаға сəйкес, Германияда жыл сайын 300 адам жынысын ауыстырады, бұл ауытқу мұсылман қалаларын баяу басып озады жəне бұл Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) хадисімен расталады: «Сіз міндетті түрде алдарыңыздың жолымен жүресіз: дюйм-дюйм, шынтақ-шынтақ. Тіпті олар қираған кесіртке тесігіне кірсе де, сендер олардың соңынан ересіңдер». Бұл ағымды қолдайтындар оны пайдалы жəне жақсартатын əрекет деп атайтыны таң қалдырады, бірақ Алла Құранда: (Мағынасы): «Оларға: «Жер бетінде зұлымдық таратпаңдар!» делінсе. Олар жауап береді: «Тəртіпті біз ғана орнатамыз». Расында, олар бұзақылықты таратады, бірақ олар оны білмейді». (Бақара сүресі, 11-12 аяттар). Хадисте: «Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) əйелдерге ұқсайтын еркектерді жəне еркектерге ұқсайтын əйелдерді лағынет етті! (Бұхари, Əбу Дəуіт).

24) Əншілер т.б. өзіне табындыратын тұлғалар барлық жерде қаптайды.

Рұқсат етілген музыканы тыйым салынған музыкадан ажырату үшін сіз өзіңіздің аймағыңыздың тұрғындарының қоғамдық пікіріне жүгіне аласыз. Бірақ сіз мұсылман екеніңізді ұмытпаңыз, егер сіздің тұратын жеріңіздегі адамдардың көпшілігі кейбір музыканы халал деп санаса, бірақ бұл музыка Ислам тұрғысынан тыйым салынғаны сізге анық болса, онда сіз оны тыңдамауыңыз керек. Мəтіні қалыпты, яғни ислам дəстүріне сай, азғын емес, рұқсат етілген музыканың сүйемелдеуімен əн жазуға, орындауға жəне тыңдауға Исламда тыйым салынбаған. Еркектерге бейтаныс əйелдің əнін тыңдауға болмайды. Еркектерге бейтаныс адамның əнін тыңдауға тыйым салынған. Ислам дінін ұстанбайтын мемлекетте өскен болсаңыз да, жат əйелдердің əн айтқанын тыңдауға болмайды. Рұқсат етілген музыканы жазуға жəне тыңдауға рұқсат етіледі, ал тыйым салынған музыканы жазуға жəне тыңдауға тыйым салынады. Ислам ғұламаларының пікірінше, тыйым салынған музыка – күнəлі ойын-сауық əрекеттеріне сəйкес келетін музыка. Ислам ғалымдары музыканы рұқсат етілген жəне тыйым салынған деп екіге бөледі. Күнəһар оқиғалар мен бос ойын-сауыққа сəйкес келетін музыкаға тыйым салынады. Классикалық музыканың қай түріне жататынын өзіңіз анықтауыңыз керек. Бұл жерде критерий – сіз тұратын ауданның қоғамдық пікірі. Яғни, сіздердің аудандарыңыздың тұрғындары классикалық музыканы бос жəне күнəкар ойын-сауыққа жатқызбай, оны жоғары өнер деп қабылдаса (бұл шындыққа жақынырақ), онда классикалық музыканы тыңдаудың еш кінəсі жоқ. Ал мəдениеттің, салт-дəстүрдің, тəрбиенің əсерінен бір ауданның тұрғындарына бір музыканы айтуға рұқсат етілсе, екінші ауданның тұрғындарына тыйым салынуы мүмкін екенін ұмытпауымыз керек. Күнəһар оқиғаларға сəйкес келетін ойын-сауық пен бос ойын-сауыққа арналған музыка – харам музыка. Рұқсат етілген жəне тыйым салынған музыканы ажыратудың критерийі белгілі бір аймақтың қоғамдық пікірі болып табылады, яғни халықтың көпшілігі кез келген музыканы лайықсыз жəне дүрбелең деп санайтынын білу керек. Сондай-ақ, бір ауданның тұрғындарына бірдей музыканы ойнауға рұқсат етілетінін жəне басқа ауданның тұрғындарына тыйым салынғанын айту керек. Музыка: рұқсат етілген жəне тыйым салынған музыканы анықтайтын критерийлер бар. Музыкалық аспаптарға қатысты да бар. Музыкалық аспаптардың басым көпшілігі халал музыка жасау үшін де, харам музыка жасау үшін де (мысалы, синтезатор, саксофон, фортепиано, т.б.) қолдануға болады. Сондықтан, егер мұсылман халал музыка жасау үшін қандай да бір музыкалық аспапты сатып алса, онда ол рұқсат. Егер ол тыйым салынған музыканы жасау болса, онда ол тыйым салынған. Мұсылман музыкалық аспапты сатса жəне оны халал музыка жасау үшін біреу сатып алса, оны сатуға болады. Егер бұл адам тыйым салынған музыка жасау үшін музыкалық аспап сатып алса, оны сатуға рұқсат етілмейді. Жəне мұндай аспаптарда жасалған рұқсат етілген музыканы тыңдауға тыйым салынбайды. Азанға келсек, егер əуен тыныш болса, яғни күнəлі жəне ойын-сауық оқиғаларының əуеніне сəйкес келмесе, бұл жерде еш айып жоқ. Бірақ бұл қасиетті Құранға қатысты жасалмауы керек, өйткені мұсылмандар соңғы көктегі жазбаға барынша құрмет көрсетуі керек. Бұл аятолла Макарем Ширази жəне басқа мужтахидтердің пікірі. Мəуліт, Нашид жəне басқа да діни əндерді (музыкалық сүйемелдеумен немесе сүйемелдеусіз) тыңдауға рұқсат етіледі. Əрине, музыкалық сүйемелдеу күнə жəне тыйым салынған оқиғаларға сəйкес келетін музыкаға ұқсамауы керек.

Əбу ‘Амир əл-Ашаридің Пайғамбардың былай дегенін естігені жеткізіледі: «Үмметімнен зинаға, жібек киюге, (ішімдікке) құмар адамдар міндетті түрде шығады. Шарап жəне музыкалық аспаптар пайдалану. Сондай-ақ (олардың кейбіреулері) биік таудың шетіне орналасады да, кешке малдары оларға айдалады жəне (кедей) мұқтаждығына көмектесу үшін оларға келеді. Олар: «Ертең бізге қайтып кел», – дейді, бірақ (түнде) Аллаһ олардың (кейбіреуін) үстіне осы тауды түсіру арқылы жойып жібереді, ал кейбіреулері маймылдар мен шошқаларға айналады (жəне олар осы күйінде қалады). Қиямет күні таянғанда». (Əл-Бухари жеткізген). Айша анамыздың (Алла оған разы болсын) былай дегені жеткізіледі: «(Бірде) маған екі қыз Буас туралы əн айтып жатқанда, Алла Елшісі келді де, төсекке жатып қалды, кері бұрылды. (Біраз уақыттан кейін) Əбу Бəкір бөлмеме кіріп: «Пайғамбарға шайтанның сыбызғысы қалай естіледі екен?!» – деп қатты сұрады. Сонда Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) оған бұрылып: «Оларды қалдыр», – деді, бірақ (Əбу Бəкір) көңілі ауып кеткен кезде, мен қыздарға белгі бердім, олар кетіп қалды». (Əл-Бухари мен Муслим жеткізген).

25) Дүниелік мəселелер діни құндылықтардың ұмытылуына əкеліп соғады, ал Алла Тағаланың кітабына сəйкес əрекет ету ұятсыз əрекет болып саналады.

Алла Тағала өз мейірімімен осы дүниеде қажет нығметтердің барлығын дұрыс əрі орынды пайдалануымыз үшін берді. Мысалы, азық-түлік, көлік ретіндегі жылқылар мен денсаулығымыз – Алла Тағаланың бізге берген үлкен нығметтерінің қатарына жатады. Бұл игіліктердің барлығын əр адам өзінің білімі мен ақыл-ойына қарай əртүрлі пайдаланады. Бірақ əрбір мүмін нығметтерге бұл дүниеде рахаттану үшін емес, олар арқылы ақырет үшін амалдарын көбейту, тозақ отынан құтылып, мəңгілік жəннатқа ие болу үшін берілетінін түсінуі керек. Алла Тағала Құранда: (мағынасы): «Кімде-кім жақсылық жасаған болса, оның ең кішкентай бөлігін өлшеп, сауабын көреді. Кімде-кім зұлымдық жасаған болса, соны көреді де, оның жазасын алады». («Сафват əт-тафасир», «Зəлзəлə» сүресі, 7, 8-аяттар). Əбу Һурайра (Алла оған разы болсын) Алла елшісінің (ﷺ) былай дегенін жеткізген: «Дүние тіршілігі мүмін үшін түрме, кəпір үшін жəннат». (Имам Ахмад, 8272; Муслим, 2956; Ибн Мажа, 4113; Тирмизи, 2324). Имам əн-Нəуəуи (Алла оны рахым етсін) бұл хадиске түсініктеме бере отырып: «Яғни, мүміннің нəпсісіне берілу арқылы күнəлар мен шектен шығудан тыйылып, оған белгілі бір ауырлық бар уəжіп əмірлерді орындау жүктеледі. Алайда ол өлгеннен кейін Алланың оған дайындаған тыныштығын, сауабын жəне рақымдылығын табады». Мүмин – Алланың разылығы үшін талпынған, жəннатқа ұмтылған адам. Əрқайсымыз: «Мен сонда кіммін?» деген сұрақты қоюымыз керек. Мүмін дүние игілігін пайдаланса, шайтан оны тура жолдан тайдырып, адастыру үшін түрлі айла-амалмен азғыруға тырысады, оның көзіне дүние тіршілігін жəне оның пайдасын безендіреді. Осылайша, шайтан дүниеліктердің мақсатын бұзады, ал расында Дүние тек ең жоғарғы ақиқат мақсатынв жету құралы – Ахират. Кімде-кім ақырет үшін талпынса, ол дүниені де, оны да алады, ал кім бұл дүние үшін талпынса, ақыреттен аз ғана үлес алмайды. Біз тұратын жер мақсаттың өзін білдірмейді, яғни Дүние мұрат (биік мақсат) емес, ол шынайы мақсатқа жету құралы болып қана табылады. Бұл жер уақытша, тек Қияметке дейін болады. Бұл жер бізге Алла Тағаланың құлдары ауыртпалықтар мен қиыншылықтарды жеңіп, Оның разылығын табу үшін сапар шегетін дүние, шыңдалу мен құлдырау мекені ретінде белгілі. Яғни сіздің жаныңыз шыңдалады, дүние құлдырайды. Дүние – Аллаһтың сүйіктілерінің дұшпаны, өйткені ол Аллаһтың құлдарын бұзып, оларды Одан алшақтатады – кейбіреулері азырақ, кейбіреулері көңіл күйлеріне қарай көбірек. Əділдердің бірі: «Əлемге деген сүйіспеншілік – барлық қиыншылықтардың негізі», – деген. Сондықтан қателіктерімізді түзеп, бəле-жаладан сақтану үшін жүрегімізді дүниелік нəрселерге деген сүйіспеншіліктен тазартуымыз керек. Бірақ, қалай болғанда да, бұған күмəнмен жəне шектен тыс фанатизммен қараудың қажеті жоқ, осылайша өзімізді қажет ететін арамнан айырамыз. Керісінше, адам өзіне жəне отбасына қажет азық-түлікті іздеуге жəне ілім табуға, жұмыс істеп еңбек етуге, сонымен қатар отбасын баспанамен, киіммен, тамақпен жəне өмірге қажетті барлық нəрселермен қамтамасыз етуге міндетті. Дін бізге қажетсіз игіліктердің шектен шығуынан сақтандырады, бірақ адам өзінің ашкөздігінен өзінің шынайы мақсатын ұмытып, артынан қуа бастайды. Осының барлығын растау үшін Пайғамбарымыздың сөзін келтірейік: Алланың атымен ант етемін, мен сендер үшін кедейліктен емес, бұл дүниенің барлық нығметтерін өздеріңнен бұрын өткендерге берілгендей алуларыңнан қорықпаймын жəне сендер бір-бірлеріңмен жарыса бастайсыңдар, өйткені Сендерден бұрынғылар жарысқан сияқты, бұл оларды қалай жойды, сендерді де құртады». (Имам Ахмад, 1234; Бұхари, 3185; Муслим, 2961; Ибн Мажа, 3997; Тирмизи, 2462). Дүние сөзі «жақын», «төмен» деген мағынаны білдіреді. Əд-дунья сөзі Құран Кəрімде 115 жерде кездеседі жəне бұл дүниедегі орын мен уақытты білдіреді. Алла Тағала Құранда: «Бірақ олардың арасында: «Раббымыз!» – деп айтатындары бар. Бізге дүниеде [əд-дүниеде] жақсылық пен ақыретте [əл-ахират] жақсылық бер жəне бізді тозақ азабынан сақтай гөр» (2:201). Құранда жəне исламдық діни дəстүрде дүние термині рухани əлемге қарсы физикалық, сезімдік «əлемге» қатысты қолданылады. Толық аты – дар ад-дунья (“Жақын дүние”, “Жер əлемі”) жəне хайат ад-дунья (“Жақын өмір”, “Жердегі өмір”).

26) Менің үмметімнің өкілдері Қиямет таянғанша семіре береді.

Семіздік – организмде майдың көп мөлшерде жиналуының нəтижесінде пайда болатын жəне емдеуді қажет ететін ауру. Кейде семіздік генетикалық ауытқуларға байланысты болуы мүмкін, бірақ, əдетте, дұрыс тамақтанбау жəне отырықшы өмір салтына байланысты семіздік пайда болады. Алайда семіздік өз алдына күнə емес. Тамағы мен сусыны халал болған соң, шамадан тыс тұтыну да күнə емес. Алайда көп жеу сүннетке қайшы келеді. Сүннет бойынша үстелден аздап аштық сезімімен тұру керек. Артық тамақтануға келсек, мəкрүһ деп айта аламыз. Ысырапқа тыйым салу сəл басқа мəселе. Жаман адам ысырап қылса, күнə жасайды деген сөз. Яғни, ысырап адамның дене бітіміне байланысты емес. Жарайды, бірақ адам көп жесе, бұл ысырап емес пе? Мүлдем дұрыс – бұл ысырап. Сонымен қатар, адам сол арқылы өзіне азап əкеледі. Өйткені, тағамды ұстану денсаулықтың қайнар көзі екені белгілі. Ал артық тамақтану барлық аурулар мен бұзылулардың себебі болып табылады. Семіздік кейде ауру немесе денедегі гормоналды теңгерімсіздік салдарынан пайда болады. Мұндай жағдайларда емдеу үшін мамандарға хабарласу қажет. Кейде артық тамақтану жəне шариғат бойынша тамақтану əдебін сақтамау салдарынан семіздік пайда болады. Бұл жағдайда сіз тамақ ішер алдында: «Алланың атымен», ал тамақ ішкеннен кейін Аллаға мақтаулар болсын, азырақ жеу керек екенін есте сақтау керек. Миқдам ибн Мəди Қарибтен Алла елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін естігені жеткізіледі: «Адам баласы қарыннан да жаман ыдысты толтырмады. Арқасын түзеуге кез келген адамға аздаған тамақ жеткілікті. Егер бұл əлі де қажет болса, онда бұл жағдайда асқазанның үштен бірі тамақ үшін, үштен бірі ішу үшін жəне үштен бірі тыныс алу үшін болсын. Əл-Əлбани «Сахих ат-Тирмизиде» хадистің сахих екенін айтқан. Алла Тағала былай деді: Жеңдер, ішіңдер, бірақ шектен шықпаңдар, өйткені Ол шектен шыққандарды жақсы көрмейді. Құран жəне Сүннетте семіздік пен артық салмақтың арнайы емі жоқ, дегенмен Құран шын мəнінде шипа, Алла Тағала айтқандай: Біз Құранда мүміндер үшін шипа жəне мейірім болатын нəрселерді түсіреміз, ал залымдар үшін зияннан басқа ешнəрсе арттырмайды. О, адамдар! Раббыларыңнан сендерге үгіт, көкіректеріңдегілерге шипа, иман келтіргендер үшін тура жол жəне рақымдылық келді. Ибн əл-Қайим, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Құран барлық ауруларға: психикалық жəне физикалық ауруларға, дүниелік ауруларға жəне (адамдар арасындағы) діни рəсімдерге байланысты ауруларға толықтай ем. Бірақ (бұл сауықтыруды) бəрі бірдей ала алмайды. Егер ауру адам онымен ең жақсы жолмен емделе бастаса, Алланың сөздерінің мұғжизалық күшіне толық сеніп, оны толық қабылдап, оған сенімді түрде сеніп, барлық шарттарды орындай отырып, ауырған жерін емдей бастаса, оның ауру міндетті түрде жеңіледі. Сондай-ақ науқас адам му‘аувизатты, яғни Құранның соңғы екі сүресін оқып, алақанына үрлеп, онымен сүртілуі керек. Бұның да пайдасы бар, Алла қаласа. Айша анамыздан (Алла оған разы болсын) жеткен хадисте: «Егер Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) бір нəрсеге шағымданса, Құранның соңғы екі сүресін қолына оқып, үрлесін, сосын бүкіл денесін қолдарымен сүртсін. Ол қайтыс болған ауруына шағымдана бастағанда: «Айша, мен оның үстінен осы сүрелерді оқи бастадым, оның қолдарына түкіріп, онымен сүрттім. Мұсылмандық нұсқада былай делінген: Алла Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) отбасы мүшелерінің бірі ауырып қалса, оған түкіріп, Құранның соңғы екі сүресін оқиды. Ол қайтыс болған аурумен ауырған кезде, мен оны оқып, оны өз қолдарымен сүрттім, өйткені оның қолында менің қолымнан гөрі рақымдылық көбірек болды. Яхья ибн Аюб риуаят еткен нұсқада: …муаууизат (яғни соңғы екі сүре) делінген. Сондай-ақ Айша анамыздан (р.а.) риуаят етілген хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) əр түнде ұйықтар алдында екі қолын біріктіріп, үрлеп, Ықылас, Фалəқ жəне Нəс сүрелерін оқитын, сосын қолымен барлық денесін сүртетін. Дененің басынан, бетінен, алдынан бастап алатын жерлерін. Ол мұны үш рет жасайтын. Мұсылмандар сондай-ақ осы немесе кейінгі өмірде жақсылық үшін кез келген дұғамен Аллаһ Тағалаға жүгіне алады, одан ол жек көретін нəрсені алып тастауын сұрай алады, сондықтан Алладан өзіңізге, денсаулық пен сұлулыққа толық шипа сұраңыз. Əрі Аллаһ қай ауруға ненің шипа екенін бізден, тіпті дəрігерлерден жақсырақ біледі. Сондықтан ем ауруды таппайынша адам емделе алмайды. Қуанышты хабар, Алла ауруды да жаратты, оның емін де жаратты. Ем ауруды тапқан кезде ғана адам жазылады. Яғни сізден амал – əрекет пен дұға. Ағылшын мақалы былай дейді: «Кейбір адамдар орманды аралап жүріп, əлі де отын таппайды». Сахих əл-Бұхари былай дейді: «Алла Тағала əрбір дертке шипа жаратқан. Мұндай білімді алған адам одан пайда табуы керек, ал оны елемеген адам одан пайда таппайды». Бұл туралы Ибн Сина былай деп жазды: «Дəрілік білімін екі жолға бөлуге болады: Тамақ ішсең, аз-аздан же. Тамақтанғаннан кейін төрт-бес сағат бойы ештеңе жеуге болмайды. Емдеу ас қорытуда жатыр. Яғни, асқазаныңыздың осы мөлшердегі тағамды қорытуы оңай болатындай көп жеңіз. Ағзаға ең ауыр нəрсе – артық тамақтану». Алладан кешірім мен денсаулық тіле. Сенімге ие болғаннан кейін, денсаулыққа ие болудан артық ештеңе жоқ». (Ат-Тирмизи) Көптеген адамдар жоғалтатын екі игілік бар: денсаулық жəне жақсылық жасаудан бос уақыт». (Əл-Бухари) Абдулла ибн Масғуд Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Адамнан қиямет күні бес нəрседен сұралады: өмірі, оны қалай өткізгені, жастық шағы, қалай жетілгендігі, байлығы, оны қайдан алғаны, қалай жұмсағаны жəне оның алған білімі жəне ол білімімен не істеді?». Рамазан – рухани тазарумен қатар физикалық тазару уақыты. Хадисте былай делінген: «Рамазан айында денеңізді аурудан сауықтыратындай ораза ұстаңыз». Құранда былай делінген: «Олар сенен өздеріне рұқсат етілген нəрселерді сұрайды. Айт: «Сіздерге пайда рұқсат етілді». Ал «Кəф» сүресінде: «Жерді жайып, оның үстіне қозғалмайтын таулар орнаттық жəне онда əр түрлі керемет жұп өсімдіктер өсірдік», («Кəф» сүресі, 7-аят). Құранда тағы былай делінген: «Жеңдер, ішіңдер, бірақ шектен шықпаңдар, өйткені Алла шектен шыққандарды жақсы көрмейді», («Əл-Араф» сүресі, 31-аят). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) хадисінде «Асқазан – аурулардың үйі, ал ішімдік ішу – барлық дəрілердің басы» деп атап көрсеткен. Хадисте былай делінген: «Тағамдарыңды таң атқанда жеңдер, өйткені таң атқанда жегеннің берекесі бар». «Ақиқатында, тақуалар Эдем бақтарында жəне бұлақтарда болады», («Əл-Хижр» сүресі, 45-аят). «Кəпірлер көктер мен жердің бір екендігін жəне оларды ажыратып, барлық тіршілік иелерін судан жаратқанымызды көрмей ме? («Əнбия» сүресі, 30-аят). Біз сендерді əлбетте болмашы қорқынышпен, аштықпен, мал-мүліктен, адамдардан жəне жемістерден айырумен сынаймыз. Сабыр етушілерді қуанта гөр, егер оларға бір қиыншылық келсе: «Расында, біз Аллаға тəнбіз жəне əлбетте, біз Оған қайтамыз» дейді, («Бақара» сүресі, 155-аят). Ақырында, біз басқалардың дұғасы мен қолдауының күшін ұмыта алмаймыз. Құранда былай делінген: «…Ауру болсам, Ол (Алла) маған шипа береді», («Шуара» (Ақындар) 80-аят. Əбу Һурайрадан жеткен хадисте: «Алла Тағала дертке шипа бермейінше, ауру тудырмайды». Көбінесе дене салмағының артуы тамақты артық тұтынудан, сондай-ақ дененің бір немесе бірнеше мүшелерінің əлсіздігінен болады. Хадисте былай делінген: «Əрбір аурудың бастауы – суық тию. Сондықтан қалаған кезде жеп, қалаған кезде тамақтан тыйыл».

27) Аз табыс, төмен жалақы мен тұрмыс жағдайының нашарлығы туралы шағымдар жиі кездеседі

Шағым айту əдеті зиянды. Үнемі қанағаттанбаушылықты білдіру теріс ойлаудың көзіне айналады. Үнемі шағымданатын кез келген адам өзін жақсы ойлардан айырады. Мұндай көзқарас барлық қиыншылықтардың негізі болып табылады. Бұл өмірде де өзіміз сияқты басқалары да кемелсіз жаратылған. Бізді үнемі ауыртпалықтар мен қиыншылықтар қоршап, бір-бірімізге шағымданатынымыз сөзсіз. Біз басқаларға болмашы ренішке орын бермеуіміз керек. Біздің санамызда кем дегенде бір рет пайда болған мұндай ойлар біздің санамызға қонады, содан кейін біз оларға бірте-бірте құмар боламыз. Соның салдарынан олардың тамыры тереңдеп кеткені сонша, олардан құтылу мүмкін болмай қалады. Құран Кəрімде: «Сендерге ұнамсыз болған кез келген бақытсыздық – Аллаға мойынсұнбаудың салдары. Аллаһ сені кешірген күнəларыңыз үшін немесе дүниеде жазалаған күнəларыңыз үшін ақыретте жазалаудан жоғары. Демек, Ол əділетсіздіктен пəк əрі мейірімі зор (42:30). Мұсылман мықты денеге, жақсы мінезге, дұрыс ойға жетуге ұмтылуы керек. Мінез – адам жанының басты өлшем құндылығы. Мінез жақсы болған кезде, мейірімді болу жəне адамдарға жақсы қарау өте оңай болады. Алайда, қиындықтар туындаған кезде, реніш, көңілсіздік, ашулану жəне шағымдануға деген ұмтылыс пайда болады. Мінезі күшті, иманы күшті адам бұл сынақтарға төтеп бере алады. Мұсылманның күшті тұлғасының қалыптасуында ой қуатының маңызы зор. Бірінші күш – физикалық. Екіншісі – жақсы мінез-құлыққа негіз болатын рухани тəртіп. Үшінші күш – ойдың күші. Яғни дене, рухани, ойдың күші. Кейде біз өз ойларымыздың маңыздылығын, тіпті олардың күші туралы ұмытып кетеміз. Ислам діні тек дін емес, сонымен бірге өмір сүру салты мен дұрыс ойлау, моральдық ережелер жүйесі болғандықтан, мұсылман үшін парызын өтеумен қатар ойының адалдығы мен əділдігін ұмытпауы өте маңызды. Бəрі Алла Тағаланың қолында. Алайда, иманымыз сынақ пен қиыншылық кезінде шайқалуы мүмкін. Дəл осындай уақытта мүміндердің деңгейі мен дəрежесінің Алла Тағаланың алдында жоғарылайтынын жəне мұндай қиындықтар Алланың мүмінге деген сүйіспеншілігінің белгісі болуы мүмкін екенін еске түсіруіміз керек. Бұл сенімімізді нығайтуға жəне сақтауға көмектеседі.

28) Арабтардың жерлері шөлден жасыл баққа айналып, өзендері жанданады

Арабия шөлдерін жемісті баққа айналдыру. Арабияның тақыр шөлін құнарлы оазистерге айналдыру. «Араб жері қайтадан өзендер ағатын жайылымға айналмайынша, қиямет сағаты болмайды» (Муслим). Бұл құбылыс «Ресей» телеарнасында таңғы телебағдарламада көрсетілген елі. Онда Сахара шөлін шөп басып бара жатқаны айтылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) араб жерінде бақшалар қайтадан құлпырып кетпейінше, қиямет күні келмейтінін айтқан. Яғни, қиямет күнінің кішігірім белгілерінің бірі – Арабстанның бау-бақша мен дариялар еліне айналуы болмақ.

29) Бала анасына бағынбаушылық танытып, əйеліне бағынады, ал достары əкесінен гөрі жақынырақ болады.

Алла Тағала Құран Кəрімде айтқандай, ер адамға əйел жарату – Алла Тағаланың белгілерінің бірі, өйткені ер адам əйелінен тыныштық, махаббат, мейірім табады. Исламға қатысты ең өзекті, қызығушылық тудыратын жəне қызу талқыланатын тақырыптардың бірі – Исламдағы əйел:

Исламда əйел күйеуіне қандай міндеттер атқаруы керек, күйеуінің міндеттері қандай, отбасының дəстүрлері қандай? Жəне Исламдағы неке, мұсылмандық неке қандай болуы керек? Отбасы Аллаһ Тағаланың дінімен үйлесімді өмір сүруі үшін шариғат талаптарына сəйкес келуі керек. Мұсылмандар арасындағы некенің ерекше белгілерінің бастауы ислам тарихы мен мұсылман мəдениетінен терең жатыр: неке институты мен мұсылмандардың интимдік өміріне қатысты талаптар бірден қалыптаспаған, бірақ Аллаһ Тағаланың мұсылмандарға парыз етіп, өсиет еткеніне қатаң сəйкес келеді. Отбасы не үшін қажет? Ислам мұсылман отбасы институты үшін үш маңызды функцияны белгілейді: ер адам да, əйел де некеде қауіпсіздік пен тыныштық табады, ал некеге тұрмаған кəмелетке толған адам исламда ұясыз құсқа теңеледі, өйткені некесіз адам зиянды əсерден ешбір жағдайда қорғалмайды, некедегі ерлі-зайыптылардың екеуі де адамның негізгі қажеттіліктері болып табылатын нəпсі қалауларын қанағаттандырады, ал некенің көмегімен адам өмірінің интимдік саласы иман талаптары шеңберінде, сондай-ақ оларға зиянсыз өтеді. Адамның физикалық денсаулығы мен адамгершілік қасиеті артады жəне ең тəттісі өмірге сəби келеді. Неке – мұсылмандардың жаңа ұрпақтарының дүниеге келуінің қайнар көзі, олар үшін берік мұсылман отбасы жағдайында дұрыс, имандылық жəне діни тəрбие қамтамасыз етіледі. Мұсылмандық некедегі ерлі-зайыптылардың екеуінің де бір-біріне қатысты белгілі құқықтары мен міндеттері бар, олар отбасылық татулық пен осы жəне Мəңгілік əлемде бақыт табу үшін оларды сақтауы керек. Исламдағы əйелдің күйеуі алдындағы міндеттері. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Əйел бес уақыт намазын оқып, Рамазан айында ораза ұстаса, пəктігін сақтап, күйеуіне бағынса, оған: «Жəннатқа қалаған есігінен кір!» – деп айтылады. (Ибн Хиббан). Исламдағы əйелдің басты парызы – күйеуінің разылығын алуға тырысу. Əйелі күйеуіне мойынсұнып өмір сүретіндей етіп тəрбиелеу – ерлі-зайыптылардың құқығы. Қыз тұрмысқа шыққан сəттен бастап күйеуі оның отбасына айналады, өзі жəне балалары, отбасында болып жатқан барлық нəрсе олардың үйінің босағасынан шықпауы керек, сондықтан мұсылман əйелінің ата-анасына шағымы қабылданбайды. Күйеуінің оған қатысты əрекеттері шариғат белгілеген ережелерден шықпаса. Хадистердің бірінде Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Екі адамның намазы төбелерінен əрең көтеріледі – бұл қашқан құл жəне мойынсұнбаған əйел» деген сөзі келтірілген (Хаким, Табарани). Исламдағы əйел – күйеуіне адал. Мұсылман əйелінің ең маңызды қасиеттерінің бірі – адалдығы. Бұл əйелдің күйеуі мен Аллаһ Тағаланың разылығы үшін бойында тəрбиелеуі тиіс басты қасиеті. Пайғамбарымыз Мұхаммедке мұсылман үшін ең жақсы əйел болу үшін Исламдағы солих əйел қандай болуы керек деген сұрақ қойылды. Жəне ол былай деп жауап берді: оған қараған күйеуінің көзін қуантады; оған бір нəрсені бұйырған кезде оның еркіне бағынады; қарсы ештеңе айтпайды, дауласпайды, тіпті күйеуі оның мүлкін қалай жұмсайтынын немесе ондағы бір нəрсені ұнатпаса да. Шариғат талаптарын негізге ала отырып, Исламдағы əйелдің қандай болуы керектігі туралы негізгі ережелерді анықтай аламыз.

Мұсылман əйелдің міндеті – егер бұл нифас (босанғаннан кейінгі қан кету) немесе хайд (етеккір) сияқты шариғатта айтылған жағдайлардың бірі болмаса, күйеуінің қажеттіліктерін кез келген уақытта қанағаттандыруға дайын болуы жəне оның бас тартуға құқығы жоқ. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) əйелі күйеуінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін «пештің басында болса да» оған келуі керек деген. Ал басқа бір хадисінде Мұхаммед Пайғамбар күйеуі əйелін төсекке шақырғанда бас тартқан əйелді «періштелер таңға дейін лағынет айтады» дейді. Егер əйел күйеуінен бас тартса, онда бұл үшін жақсы себептер болуы керек: ауру, етеккір, босанғаннан кейінгі қан кету. Егер əйел нəпіл ораза ұстауға шешім қабылдаса, ол үшін күйеуінің рұқсатын алуы керек, өйткені оның əйелі ораза ұстаған кезде оның жақындық қажеттіліктерін қанағаттандыру құқығына қол сұғуы мүмкін. Бұл туралы Бұхари жинағында жеткен Пайғамбарымыздың хадисінде де айтылады: «Əйел күйеуінің рұқсатынсыз оның қасында қосымша ораза ұстай алмайды». Əйел күйеуінің рұқсатынсыз үйден шықпауы керек. Бұл туралы Мұхаммед пайғамбардың хадисінде, сондай-ақ мұсылман əйелдің күйеуі тыйым салған əйелдермен сөйлесе алмайтындығы айтылған. Бірақ күйеуі де əйеліне себепсіз тыйым салмауы керек. Атап айтқанда, егер əйел туыстарына бару, мешітке немесе қауіп-қатер мен харам жоқ басқа жерге бару үшін үйден шықпақ болса, онда ол мұны істей алады. Егер əйел үйден қайырлылық жасау, зекет беру немесе басқа да осыған ұқсас істер үшін кететін болса, онда ол үйден шыға алады. Мұсылманның əйелі бағынбаған жағдайларды Ислам айыптайды. Исламдағы əйел күйеуінің бере алатынынан артық сұрамауы керек, бұған шүкіршілік етуі керек жəне күйеуіне өз наразылығын ашық айтпауы керек, басқа күйеулерге үлгі болмау керек, өйткені ол осылайша күйеуін Ислам заңдарына қайшы келетін арам жолмен ақша табуға итермелейді: рұқсат етілген жолмен адал жолмен тапқан ақша ғана Алланың разылығын тудырады. Исламда əйел күйеуінің кемшіліктеріне шыдап, сөзінде немесе іс-əрекетінде оның маңыздылығын төмендетпеуі керек. Мұсылман əйел күйеуіне жамандық жасаған болса, одан кешірім сұрауы керек. Əйел жанжалдан кейін бірінші болып күйеуіне жақындау арқылы өзі сауап табады. Əйелдің міндеттеріне үй шаруасы кіреді: кір жуу, жинау, тамақ əзірлеу, егер күйеуі əйелі үшін қосымша шығындарды өз мойнына алса. Үй толығымен күйеуінде қалады. Шариғат күйеуі көргісі келмейтін қонақтарды, əсіресе еркектерді үйге кіргізбеуді бұйырады. Исламдағы солих əйел күйеуінің алдында сəнін киіп, өзін жəне денсаулығын күтуі керек; Құдайдан қорқатын əйел үйден тыс жерде сəн-салтанат жасамауы керек, күйеуінің үйінен тыс жерде иіс сеуіп кетпеуі керек. Əйел бөтен еркектерден өте сақ болуы, əуреттерін (дененің жабылуы қажет жерлерін) жасыруы, олардың көз алдында қарауын болдырмауы, аса қажет болмаса, бейтаныс адамдармен сөйлесуі жəне əйелдің ашық түрде сөйлесуіне болмайды. Үйден тыс жерде шешінуге болмайды, оған тыйым салынады. Мұны растайтын оқиға Əбу Дауд жеткізген хадистердің бірінде келтірілген. Шамдық əйелдер Айшаға келгенде, олардың қайдан келгенін біліп, өз елдерінде əйелдер моншаға барады деп ойлап, Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім киімін сыртынан шешіп тастаса. Күйеуінің үйі Алла мен оның арасындағы пердені жыртады!» (Ибн Мажа). Құран Кəрімнің «Нұр» сүресінде əйелдер туралы: «Мүміндерге айт: көздерін төмен түсіріп, жыныс мүшелерін сақтасын жəне əшекей бұйымдарын өздерінен көрінетін нəрселерден басқа көрсетпесін. Кеуделеріндегі саңылауларға жамылғыларын тастай берсін, əшекей бұйымдарын күйеулеріне көрсетпесін…». Əйел күйеуінің сырын ашпауы керек, кемшілігін ешкімге айтпауы керек. Бұл ерлі-зайыптылардың интимдік өмірінің құпияларына да қатысты. Бұл тіпті мұсылман жинағына енген Мұхаммед пайғамбардың хадисінде де айтылған. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) қиямет күні əйелімен оңаша қалып, сырын айтатын адам Алланың алдында ең төмен болатынын айтты. Бұл əйелдерге де қатысты. Исламдағы əйел өзін бала тəрбиесіне арнап, оларға сабырмен қарап, дін негіздерін үйрету үшін барын салуы керек. Күйеуінің басқа некеден туған балаларына да өз баласындай қарауы керек. Мүмін аналар Исламдағы əйелдерге үлгі болуы керек. Некеге тұрған мұсылман əйел үшін Исламда ер адамның отбасына қамқорлық жасау жауапкершілігінің ауыртпалығын көтеретінін, əйелі мен оның əл-ауқаты, оның ішінде балалары мен ата-анасы үшін материалдық жауапкершілікті өз мойнына алатынын түсіну бірінші кезекте болуы керек. Сондықтан əйел күйеуін əр нəрседе түсінуге тырысып, егер оның əрекеті шариғат ережелеріне қайшы келмесе, оның жағында болуы керек.

Хадистердің бірінде Муаздың Шамадан оралғаннан кейін Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) алдында жерге тағзым еткені айтылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед: «Уа, Муаз, бұл не?» – деп сұрады. Ол былай деп жауап берді: Шамға келгеннен кейін мен оның тұрғындарының өздерінің ақсүйектері мен рубасыларының алдында жерге тағзым етіп отырғанын көрдім жəне сіздің алдыңызда солай істеймін деп ойладым. Алла Елшісі: «Мұны істеме. Расында, егер мен басқа біреуге сəжде етуді бұйырсам, əйелге күйеуінің алдында сəжде етуді бұйырар едім» (Ибн Мажа). Екінші əйелдің де Исламда бірінші əйел сияқты құқығы бар. Исламда бірінші əйелге екінші əйелге тəкаппарлық көрсетуге тыйым салынған. Исламда əйелдер арасындағы қарым-қатынас өзара түсіністік пен өзара көмекке құрылуы керек. Ешқайсысы отбасылық міндеттерін орындаудан бас тартпауы керек.

Əйелдің күйеуінің алдындағы міндеті мен жауапкершілігіне қатысты да, керісінше де Ислам ережелерін өте айқын белгілеген. Күйеуге əйеліне ең жақсы жəне əділ күйеу болу үшін онымен қалай əрекет ету керектігі туралы нақты нұсқаулар бар.

Мұсылман əйелімен немесе жұбайымен қарым-қатынаста Пайғамбар Мұхаммедтің (ﷺ) əйелдерімен қарым-қатынасынан үлгі алуы керек. Пайғамбардың ﷺотбасы жəне неке қатынастары туралы хадистері де оған жол көрсетуші болуы керек. Əйеліңіздің сыртқы келбеті сұлу ма, қарапайым ма, мінезі күрделі немесе қарапайым болғанына қарамастан, мейіріммен қарауыңыз керек – бұл мұсылман күйеуінің басты парызы жəне мұсылман отбасының басты ережесі. Мұсылман ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасының негізі – теңдік. Шариғат тұрғысынан əйелдің не істей алатынын күйеуі тыймауы керек. Қандай да бір себептермен келіспеушілік болса да, ер адам шыдамды болуы керек. Ер адам əйелінің ерекшеліктерін білу үшін оның мінезін жақсырақ зерттеуге тырысуы керек, ал егер отбасында жанжал туындаса, оны өшіре алады. Ер адам əйеліне деген сүйіспеншілік, шыдамдылық, құрмет танытуы керек, бірақ оның қыңырлығына, жаман мінез-құлқына немесе өз еркіне ермеуі керек, өйткені күйеуінің отбасында беделі əрқашан жоғары болуы керек. Күйеу əйеліне сараң болмауы керек, ол оны мүмкіндігінше материалдық жағынан қамтамасыз етуі керек, бірақ шамадан тыс ысырапшылдық пен шектен шығуға жол берілмеуі керек, өйткені бұл əйелде азғындықты тудыруы мүмкін. Күйеуінің əйелі алдындағы ең маңызды міндеттерінің бірі – əйеліне діни білім беру жəне оның Ислам ережелерін сақтауын қадағалау. Күйеу өзінің сүйікті əйелі мен басқа əйелдеріне, тіпті олардың арасында махаббат болмаса да, оларға назар аудармау жəне жақсы қарым-қатынас жасау арқылы оларға нұқсан келтірместен, сондай-ақ төменде көрсетілген барлық негізгі құқықтарды сақтай отырып, əділетті болуы керек. Мұсылман жанұясындағы əйелі мен күйеуі туралы Мұхаммед пайғамбардың хадистері күйеуінің сабырлық пен даналықты көрсетуі, əйелінің кемшіліктеріне шыдамдылық танытуы жəне оны мүмкіндігінше жақынырақ білуге ұмтылуы, жəне оның бойындағы ізгі қасиеттерді жақсы көріңіз. Жүкті əйелге ерекше көңіл бөлу керек, өйткені жүкті əйел Исламда жоғары мəртебеге ие.

Исламдағы бұрынғы əйелге қатысты айтатын болсақ, мұсылман ажырасқаннан кейін оның сырын, кемшіліктерін, жеке мəліметтерін айтпай, оған мейірімділік танытуы керек.

Мұсылмандық некенің негізінде махаббат жатыр. Шариғат сүйіспеншілікті құптайды жəне тек Ислам құптамайтын нəрселерге тыйым салады: некеден тыс жыныстық қатынас. Шариғат ерлі-зайыптыларға белгілі бір жақын қарым-қатынастарды сақтауды бұйырады. Мұсылмандарға тек неке аясында немесе кəнизакпен жыныстық қатынасқа түсуге рұқсат етілген. Шариғат еркек пен əйел арасындағы жыныстық қатынастың барлық басқа жағдайларын зина деп анықтайды. Ислам əйелдердің етеккір кезінде жыныстық қатынасқа түсуге, анальді жыныстық қатынасқа жəне босанғаннан кейінгі қан кету, ауру немесе ораза ұстау кезінде жыныстық қатынасқа тыйым салады. Бір топ теологтар ауызша жыныстық қатынастың бұл түріне тыйым салады. Тыйым салынған секс түрлеріне мастурбация, топтық секс, хайуандық, анальды секс жəне лесбияндық қарым-қатынас жатады. Бұл пікірді ислам теологтарының басым көпшілігі ұстанады.

Зорлау жəне гомосексуализм сияқты сексуалдық əрекеттер өліммен жазаланады. Əйелімен жыныстық қатынас кезінде күйеуі ұрықтандыруды болдырмау үшін мүшеқапты қолдана алады немесе жыныстық қатынасты үзуі мүмкін, бірақ жүктілік ананың өміріне қауіп төндіретін жағдайларды қоспағанда, исламда түсік жасауға тыйым салынады. Ерлі-зайыптылардың алғашқы неке түніне қатысты да шариғат ережелері бар. Ер адам неке түнінде əйелін емдеп, қамқорлық жасауы керек. Асма бинт Язид əс-Сақаннан жеткен хадисте алғашқы неке түні туралы айтылады. Асма Айшаны Мұхаммед пайғамбарға киіндірді. Пайғамбарымыз Мұхаммед кіріп Айша анамыздың қасына отырғанда жас жұбайларға сүт сыйға тартылды. Ол одан ішіп, сосын Айшаға берді, бірақ ол тым ұялшақ болды. Біз: «Алла Елшісінің қолынан бас тартпа, мынаны ал», – дедік. Əйел сыпайы түрде оны алып, ішті, сосын ол: «Достарыңа айт», – деді. (Ахмад). Ерлі-зайыптылар бірге намаз оқуы керек. Алғашқы неке түнінен кейін ер адам əйелімен, егер бұрын пəк болған болса, жеті түн болуы керек. Ал егер əйелі үйленген болса, күйеуі бірінші неке түнінен кейін əйелімен үш түн бірге болуы керек. Күйеуі кем дегенде төрт айда бір рет əйелімен жыныстық қатынасқа түсуге міндетті. Егер оның бірнеше əйелі болса, оларға бірдей көңіл бөлу керек. Ислам əйелдің өз міндеттерімен бірге күйеуімен бірдей құқықтары бар екенін айтады. «Əйелдер мен ерлердің құқықтары тең». Күйеуі əйелінің өз құқықтарын сақтауын қамтамасыз етуге міндетті. Қаржылық құқықтар. Оларға мыналар жатады: күйеуінің əйеліне өзінің құрметін білдіру жəне оны толық қауіпсіздікпен қамтамасыз етуге дайындығын білдіру үшін некеде тұрғанда беруге міндетті махр немесе сыйлық; күйеуінің барлық некедегі материалдық қолдауы: əйелге некеде жетекші рөл беріледі, ал күйеуі əйелін киіммен, баспанамен жəне тамақпен қамтамасыз етуге, сондай-ақ отбасылық шаруашылыққа байланысты барлық шығындарды көтеруге міндетті. Қаржылық емес құқықтар. Оларға мыналар жатады: ер адам əйеліне мейірімді, құрметті болуы керек жəне отбасында тиранға айналмауы керек; Ер адам өзінің барлық əйелдеріне бірдей көңіл бөлуі жəне құрметтеуге тиіс, олардың ешқайсысының құқықтарына немесе мүмкіндіктеріне қол сұғуға құқығы жоқ; Ер адамның əйелге физикалық немесе моральдық зиян келтіруге құқығы жоқ. Мұсылман мен мұсылман емес əйел арасында ника жасалуы мүмкін, яғни мұсылмандар кітап иелерінен (яһудилер немесе христиандар) болса, мұсылман емес əйелге үйлене алады. Бұл туралы Құран Кəрімнің «Тамақ» сүресінде (5-аятында) айтылады: «Бұрынғы кітап берілгендерден пəк əйелдерді əйелдікке алуға рұқсат етілді». Бірақ қазіргі ислам əлемінде мұндай некеге сақтықпен қарайды, өйткені күмəн тудыратын бірқатар себептер бар. Басқа діндегі əйелді жақсы көретін мұсылман мұсылман əйелдердің некеге тұру мүмкіндігін шектейді, өйткені олар мұсылман емес, тіпті ол кітап иелері болса да үйлене алмайды. Сондықтан дінтанушы ғалымдарды мұсылман əйелі жарын қалай іздейді деген сұрақ қатты мазалайды. Кітап иелерінен мұсылман емес əйел мұсылманға үйленгенде, балаларын Ислам негіздері бойынша тəрбиелеуі керек. Мұсылман əйелінің бұл үшін қажетті білімі болса, мұсылман емес əйел мұсылман əйелдің ана сүтімен сіңіргенінің бəрін үйренуі керек. Демек, исламдағы конфессияаралық неке үшін олардың қосылуына шариғат рұқсат беруі үшін бірқатар шарттар орындалуы керек: əйел үйлену тойынан кейін исламды қабылдайтынына немесе оның нұсқауы бойынша бала тəрбиелейтініне уəде беруі керек.

Ислам жеке мүддеге емес, бауырмалдық пен Алла разылығы үшін сүйіспеншілікке негізделген достықты жоғары бағалайды. Хадистердің бірінде Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) Алла разылығы үшін достықты «иман байламдарының ең сенімдісі» деп атаған. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Ең кемел иман – жақсы мінезді, достарын жақсы көретін жəне достары жақсы көретін мүміндердің арасында. Ал достарын сүймейтін, достары сүймейтін адамда жақсылық жоқ». Мұсылман – нағыз дос, жақсы тілекші. Өзіне қалағанын досына да тілейді, қажет болған кезде оны өзінен артық көреді, өйткені Құранда былай делінген: «Олар өздері мұқтаж болса да, оларды өзінен артық көреді» (59:9). Мұсылман досына өзіне пайда əкелетін нəрседе ғана көмектеседі, жаман істер мен қателіктерден сақтандырады. Алла Тағала былай деді: «Тақуалықта жəне Алладан қорқуда бір-біріңе көмектесіңдер, бірақ күнə мен əділетсіздікте бір-біріңе көмектеспеңдер» (5:2). Аллаһ Тағала: «Қиямет күні тақуалардан басқа достар бір-біріне дұшпан болады» (43:67). Алла Тағала бұл аятта бұл дүниеде дос болып, бірін-бірі сүйіп, бірге болғандардың о дүниеде өзгеретінін (керісінше жек көре бастайды) жəне дұшпанға айналатынын (дұшпан болатынын) хабарлаған. Себебі, қиямет күні оларға келетін сұмдық шыныменен сұмдық. Бірақ бұл Құдайдан қорқатын достарға əсер етпейді, өйткені Қиямет күні олардың жақын қарым-қатынастары үзілмейді, олар дос болып қала береді. Олар бір-бірінен пайда көреді. Бұлар – Алланың разылығын орындау үшін бір-біріне көмектесетін адамдар. Олардың арамдығы жоқ, алдамайды, сатқындық жасамайды, бір-бірін қателіктерге, жаман істерге апармайды, бір-бірін күнəға мəжбүрлемейді. Оларды Аллаһқа деген сүйіспеншілік біріктіреді, олардың арасында Аллаһ разылығы үшін шынайы бауырмалдық махаббат бар. Бұл шынайы достық, діндарлар арасындағы шынайы қарым-қатынас. Əбу Йəля мен Абду ибн

Хумайд Ибн Аббастан, Аллаһ оларды рақымына алсын, Пайғамбар Мұхаммедтің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) хадисін жеткізген, олар Пайғамбарға жүгінген кезде: «Уа, Алланың Елшісі, кіммен жақсырақ сөйлесеміз?», Яғни, кіммен көбірек уақыт өткізу керек? Кіммен дос болу керек? Сонда Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деп жауап берді: «Аллаға иман келтіру, Алладан қорқу, сөздеріңді, діни білімдеріңді толықтыратындар, сондай-ақ іс-əрекеттері сені еске салатындармен сендерге Аллаһқа иман келтіруді, Алладан қорқуды еске салатындармен». Осындай адамдардың арасынан достар ізде! Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Адам достарынан үлгі алады, сондықтан əркім өзінің кіммен дос болғанына қарасын», – деген.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мүміндер арасындағы шынайы достық туралы айта келіп: «Мүміндер бір-біріне деген мейірім, сүйіспеншілік, жанашырлықта бір дене тəрізді: оның бір мүшесі ауруға шалдыққан кезде оның бүкіл денесі жауап береді. бұл ұйқысыздық пен қызбамен бірге жүреді» (əл-Бұхари, Муслим). Алла бізді жаман достардан сақтасын! Алла Тағала бір-бірімізге таза, риясыз қарым-қатынасты нəсіп етсін! Аумин! Алла Елшісінің (с.ғ.с.) хадисінде: «Адам өзінің досының дінін ұстанады, сондықтан əркім дос болған адамына көңіл бөлсін», – делінген. Тағы бір хадисінде Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Жақсы дос миск (мускус) сатушы сияқты, миск сатып алмасаң да, жақсы иістен аулақ бола алмайсың. Ал жаман дос – ұста сияқты. Күйемен ластанбасаңыз да, түтіннен құтыла алмайсыз». Алла Тағала Құранда: «Сол күні зұлымдар оның қолын тістеп: «Егер мен Пайғамбардың жолымен жүрсем!», – дейді. Əттең! Мен анау-мынаны дос ретінде қабылдамасам екен! Зікір (Құран) маған жеткеннен кейін мені одан қайтарған да сол еді». Расында, шайтан адамды тірексіз қалдырады» (25:27-29). Тағы бір хадисте: «Намаз оқып, ораза ұстаса да, Алланың разылығы үшін қарым-қатынас орнатқандардан басқа ешкім шынайы иманды білмейді» делінген. Ибн Əбу Имран: «Бір күні Əбу Заррға келіп, оны мешітте жалғыз таптым. Мен одан: «Неге жалғызсың?» деп сұрадым. Ол былай деп жауап берді: «Жаман серіктестіктен жалғыздық жақсы, ал жақсы серіктестік жалғыздықтан жақсы!». Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сахабасы былай деген: «Екеуімен ғана дос болыңдар: оның арқасында дүниелік істеріңде пайда көретін адаммен жəне оның арқасында мəңгілік істеріңде пайда көретін адаммен дос болыңдар. Дүниеде жəне басқалармен бизнесте болу (ақша үшін пайдалану) үлкен ақымақтық!» Құранда: «Əй, иман келтіргендер! Өз-өзіңді күт. Егер тура жолды ұстансаңдар, адасушыдан сендерге зиян болмайды» (5:105). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Мүминдер бір-біріне қатысты жеке бөліктері бір-біріне тірек болатын құрылыс іспетті», – деп, кейін қолдарының саусақтарын түйістірді. Сондай-ақ Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Жандар жауынгерлер сияқты. Егер ортақ нəрсе тапса, бірігеді, ал ортақ нəрсе таппаса, тарайды». Бұдан шығатыны, бастапқыда жамандық немесе жақсылық қасиеті бар жандар өздері сияқты басқаларға тартылады, сондықтан əділ адамдар əділдермен, ал зұлымдар зұлымдармен байланыста болады. Алла Тағала құлына жақсылық қаласа, оларға салихтарды нəсіп етіп, залымдардан сақтайды.

Үшеуі жəннатқа кірмейді: ата-анасына бағынбаған, араққұмар жəне берген нəрсесін сөккен». «Əке үшін бала тəрбиесі күнделікті қомақты зекет беруден де маңызды əрі құндырақ». «Кімде-кім екі қыз тəрбиелеп, оны игі жəне сабырлықпен тəрбиелесе, ол үшін тозақ азабынан қорған болады». «Ата-анасына ашумен қараған адам оларға бағынбайды». «Ата-анаға жасалған жақсылықтардың ішіндегі ең жақсысы – сүйікті адамдарымен қарым-қатынаста болу». «Адамның ата-анасына жаман сөздер айтуы ең ауыр күнəлардың бірі». Сахабалар: «Уа, Алланың Елшісі, ата-анасын жамандайтындар бар ма?» – деп сұрады. Ол былай деп жауап берді: «Бар; бір адам екінші біреудің ата-анасын сөгіп, жамандаса, ал ол адам өз кезегінде осының ата-анасын сөгіп, жамандайды». «Кімде-кім əр жұма күні ата-анасының қабірін немесе олардың біреуінің қабірін зиярат етсе, Алла Тағала оның күнəларын жуып, ата-анасын құрметтеп, мойынсұнғандардың қатарына қосады». «Қыздар – мейірімді, берекелі жаратылыс. Бір қызы бар адамға Алла Тағала оны тозақ отынан тосқауыл қылады. Кімнің екі қызы болса, соның арқасында жəннатқа кіреді. Кімде-кім өзі асырап, бағып-қаққан қызындай үш қызы немесе одан кейінгі қарындасы болса, зекет жауапкершілігінен құтылады».

«Ұлыңа қуана қарасаң – саған бата, қызыңа қуана қарасаң – сауап деп жазылады. Қыздарыңыздан бастаңыздар, өйткені Алла Тағала оларға жұмсақ, өте жұмсақ». «Қыз бала дүниеге келгенде, Алла Тағала періштелерді жібереді де, олар: «Осы үйдің тұрғындары, сендерге тыныштық болсын!» – деп сəлем береді. Сонда періштелер жаңа туған қызды қанаттарымен жауып, басынан сипап: «Ол қандай əлсіз, дəрменсіз, денеден шыққан. Əкесі оны тəрбиелесе, қиямет күніне дейін оған Алланың жəрдемі болады».

30) Уақыт қысқарып, бір жыл ай, бір ай апта, бір апта күн, ал күннің қысқалығы жалындаған жапырақтай болады. Ештеңеде береке қалмайды…

Адам өмірде бос уақытына жиі алданады, сол үшін қиямет күні сұраққа тартылады. Ибн Аббас (Алла оған разы болсын) Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Адамдар көп алданатын екі игілік – денсаулық пен бос уақыт». (Бұхари, 6049)

Сондай-ақ Əбу Барза əл Асламиден жеткен хадисте Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегені жеткізіледі: «Қиямет күні құлдың өмірі мен оның қалай болғаны сұралмайынша, оның аяғы қозғалмайды. Оны, білім жəне соларға сəйкес қалай əрекет еткені, мал-мүлік, оны қайда тапқаны жəне не үшін жұмсағаны туралы жəне дене туралы, оны не үшін пайдаланғаны туралы сұралады». (Тирмизи, 2417) Əрқайсымыз мезгіл-мезгіл босқа кеткен уақытымызға өкінеміз. Біздің интимдік уақыт бізді жалқау жəне өнімсіз ететін мағынасыз нəрселерге босқа кететінін түсінеміз. Бірақ, өкінішке орай, біз уақытты «өлтірудің» ұзақ мерзімді перспективада бұл дүниеде де, о дүниеде де салдарын əрқашан түсіне бермейміз. Уақытқа деген көзқарасыңызды қалай қайта қарауға болады, уақытты бағалауды қалай үйренуге болады? Əр тыныс алған сайын біздің уақытымыз жоғалып, өмірімізді қысқартады. Бір рет уақыт өткізіп алған соң, сол уақытта қайта өмір сүруге мүмкіндігіміз жоқ. Уақыт – Алла Тағаланың шексіз нығметі, оны не өз пайдамызға жұмсаймыз, не оны босқа ысырап ету арқылы өзімізге жүк қыламыз, ол үшін Алланың алдында жауапты боламыз. Адамның ең құнды байлығы – оған берілген уақыт, яғни оның өмірі. Алланың оған қанша уақыт бөлгенін ешкім білмейді, бірақ өмірдің өзі Алланың бізге берген ең жақсы сыйы жəне ең үлкен сынағы. «Уа, Адам баласы, сен өз күндеріңсің. Ал күн өткенде, сендердің бір бөлігің кетеді» (Хасан əл-Басри). Хасан Басри бірде: «Мен өз уақытын сенің дирхамдарың мен динарларыңнан артық бағалайтын адамдарды таптым», – деген. «Бес нəрсе болмай тұрып, бес нəрсенің қадірін біл: қартаймай тұрып жастық шағыңды, аурудан бұрын денсаулығыңды, кедейліктен бұрын байлығыңды, жұмыс істемей тұрып бос уақытыңды, өлмей тұрып өміріңді пайдалан!». Жалқаулық – Аллаһтың адамды жақсы көрмейтіндігінің белгісі ме? Бірде бір ғұлама Алланың адамды жақсы көрмейтіндігінің бір белгісі – оның уақытын босқа өткізуі дейді. Осылайша Аллаһ оны ең үлкен пайдадан айырады. Салих мұсылмандар бір күнді пайдалы істермен айналыспай өткізсе, мұны өз уақытын құрметтемеу деп санаған. Солардың бірі: «Менің жақсылығым көбеймеген күнімнен артық өкінбеймін», – депті. Жаттанды Хадис: «Көптеген адамдар екі нығметтен құр қалды: денсаулық пен бос уақыт» (əл-Бұхари). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мүміндерді уақыттарын босқа өткізбеуге, уақыттың игілігінен құр қалмауға шақырған: «Адамдар əрбір буыны үшін күн шыққан сайын садақа беруі керек. Екі адамға əділ үкім берсең зекет, мінген малымен көмектессең, атқа отырсаң немесе жүк артсаң, бұл садақа, жағымды сөз – садақа, намазға бара жатқанда əр басқан қадамың садақа болады. Жол қоқысынан тазалау да садақа болып табылады».