Ҳозирги вақтда архитектуранинг ролини атроф муҳитни шакллантиришдаги фаолият сифатида изоҳлайдиган янги профессионал позиция шаклланмоқда. Фазовий тузилмалар ижтимоий жараёнларни амалга ошириш учун шароит (имконият) сифатида яратилади.
Биноларнинг архитектураси, шаҳарларнинг фазовий тузилмалари уларнинг ҳаётийлиги, иқтисодий ва ижтимоий фойдалилиги, тарихий, маданий ва эстетик қиймати мезонларига мувофиқ кўриб чиқилади ва шаклланади. Бино, шаҳар архитектураси ғояси ижтимоий ҳаёт муҳити сифатида ижтимоий мавзуни (индивидуал, жамоа) ўрганишни ўз ичига олади.
«Ҳаёт қуриш» ва функционализм позицияларидан фарқли ўлароқ, бу ерда фаолиятга унчалик эътибор бермайдиган экологик ёндашув шаклланмоқда (кўп ёки камроқ маънода, фаолият мавзусига, «хўжайин» га). – инсонга, ижтимоий гуруҳга, жамиятга ўз манфаатлари мураккаблигида ҳаракат қилувчи ва шу маънода унинг катта инсонийлигини кўриш керак, амалий маънода, архитектура ижтимоий тараққиётнинг натижаси ва ифодаси сифатида ифодаланиши мумкин. Энг мураккаб мужассамланишлари жамиятнинг ҳудудий ва маънавий маданияти.
Бошқа моддий маданият объектларидан фарқли ўлароқ, жамият ҳаётини ижтимоий ривожланиш сифатида қолдириб, бинолар меъморчилиги ва бундан ташқари, шаҳарлар замонавий ижтимоий жараёнларда ҳақиқий қадрият сифатида сақланиб қолмоқда.
Бу ижтимоий ривожланишнинг турли босқичларининг тарихий қатламидир… Бу ёндашувнинг олдингиларидан тубдан фарқи шундаки, бу нафақат атайлаб қилинган, мақсадли меъморий хатти -ҳаракатларни, балки атроф -муҳитнинг меъморий шаклланишининг бутун табиий жараёнларини кўриб чиқишдир.
Масалан, бу ҳодиса шаҳар қурилишининг оқилона ҳисоб -китобларига қарши бўлган режалар. Яна бир мисол, микрорайонлар аҳолиси томонидан ҳудудни «яшаш» табиий жараёнлари, фақат ретроспектив тадқиқотлар ушбу табиий компонентни кўриш имкониятини беради. Бироқ, дизайнда буни ҳисобга олиш жуда муҳимдир.
Меъморнинг ижтимоий ва меъморий-фазовий хусусиятлар ўртасидаги муносабатни профессионал тушуниши изчил ривожланиши ва мураккаблашишини кўриш мумкин.